به گزارش خبرنگار ایمنا، رها بودن سگ‌های ولگرد در اطراف شهرها در سال‌های اخیر به یکی از معضلات محیط‌زیستی کشور تبدیل شده است. معضل سگ‌های ولگرد گریبان‌گیر بسیاری از شهرهای کشور است، این حیوانات اگرچه در جایگاه خود به عنوان سگ گله یا نگهبان، مفید هستند، اما بلاتکلیفی و پرسه زدن آنها در برخی شهرها یا روستاها به معضلی جدی تبدیل شده است.
در مورد نظرات مختلف ازدیاد سگ‌های ولگرد یا بلاصاحب در محیط‌های شهری کنار دو گروه دوستداران افراطی این حیوانات و کارشناسان محیط‌زیست گروه سومی با عنوان متخصصان بهداشت و سلامت نیز نگران آلودگی محیط‌های زندگی انسانی مانند پارک‌ها و محیط‌های طبیعی هستند که از مدفوع سگ و گربه پرشده‌اند. از طرفی حملات سگ‌ها در این سال‌ها به مردم و به‌خصوص کودکان افزایش چشمگیری داشته است که آخرین آن کشته شدن دلخراش یک نوازنده ۳۹ ساله و زخمی شدن مردی ۴۳ ساله در شاهین‌شهر اصفهان است. از این‌رو خبرنگار ایمنا در گزارشی به بررسی علل ناموفق بودن کاهش جمعیت سگ‌های بلاصاحب و ولگرد در کشور و راهکارهای عملیاتی برای کاهش جمعیت این‌گونه حیوانی پرداخته است.
پسماند مدیریت نشده عامل اصلی ازدیاد جمعیت سگ‌های ولگرد
رضا محمدی فعال حقوق حیوانات و دبیر مؤسسه مردم‌نهاد کیمیای سبز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: در هر جای جهان عامل اصلی ازدیاد سگ‌های ولگرد و بلاصاحب پسماندهای مدیریت نشده است، وجود اندک منابع غذایی از طریق پسماند مدیریت نشده در شهرها و روستاها کافی است تا کلونی سگ‌ها تشکیل شود.
وی با اشاره راهکارهای کاهش جمعیت سگ‌های ولگرد در جهان، می‌افزاید: شیوه مدل‌های موفق جهانی برای کاهش جمعیت سگ‌های ولگرد، غذارسانی مسئولانه در کنار واکسیناسیون، عقیم‌سازی و رهاسازی در کلونی قبلی است که این امر می‌تواند در عرض چند سال جمعیت سگ‌های ولگرد را مدیریت کند.
این فعال حقوق حیوانات تصریح می‌کند: هرچند دستورالعمل‌های مدیریت حیوانات شهری که مورد تائید سازمان بهداشت جهانی حیوانات است و برای کشورهای عضو هم لازم‌الاجراست وجود دارد، اما در برخی موارد در کشور ما با نادیده انگاشتن این روش‌های کارشناسی و اثبات‌شده با تخلف از این دستورالعمل جهانی به شیوه‌های مردود به کشتار یا حذف فیزیکی سگ‌ها ادامه می‌دهند. درنتیجه دور از انتظار نیست که ما با جمعیت زیاد سگ‌های پرسه‌زن روبه‌رو شویم.
دستورالعمل کنترل جمعیت سگ‌ها به‌درستی اجرا نشده است
وی می‌افزاید: از طرفی «دستورالعمل‌های کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد» در سال ۸۷ توسط سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور به تمام شهرها و روستاهای کشور ابلاغ شد ولی تاکنون شاهد اجرایی شدن صحیح این دستورالعمل در شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور نبوده‌ایم و براساس سلیقه و دیدگاه‌های مختلف با سگ‌ها رفتار می‌شود.
محمدی با بیان اینکه عده‌ای تنها راه کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد را عقیم‌سازی می‌دانند، اظهار می‌کند: این روش معایبی دارد زیرا سگی که عقیم‌سازی می‌شود معمولاً آن خلق‌وخوی وحشیگری خود را از دست می‌دهد و اگر غذارسانی درست و اصولی هم صورت بگیرد احتمال درگیری با انسان و حیات‌وحش، و ورود به مناطق شهری وجود دارد.
وی اضافه می‌کند: در برخی از شهرهای کشور شاهد کشتار سگ‌های ولگرد هستیم اما در بعضی از شهرها با کمک تشکل‌های مردم‌نهاد توانسته‌اند جمعیت سگ‌های ولگرد شهر خود را تا حدودی کاهش دهند در این شهرها برای کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد از مدل واکسیناسیون، عقیم‌سازی و رها شدن در محل قبلی استفاده شده است و در کنار آن با مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد فرهنگ‌سازی در خصوص بی‌خطر بودن سگ‌های عقیم شده و آموزش به کودکان صورت گرفته است.
دبیر مؤسسه مردم‌نهاد کیمیای سبز ادامه می‌دهد: شیوه (CNVR) یعنی زنده‌گیری، واکسیناسیون، عقیم‌سازی و رهاسازی تنها در کنار قانون اشاعه مالکیت مسئولانه و فرهنگ‌سازی قابل‌طرح و پیاده‌سازی است و متأسفانه به دلیل فقدان قوانین حمایت از حیوانات تا مدیریت یکپارچه، مدیریت درست حیوانات شهری فرسنگ‌ها با این شیوه‌ها فاصله دارد.
غذارسانی به سگ‌ها سبب افزایش جمعیت آنها در محیط‌های شهری است
مصطفی رودبارانی، کارشناس اداره کل محیط‌زیست استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: سگ در کنار کار نگهبانی به انسان کمک می‌کرد تا در برابر حیوانات وحشی از خود محافظت کند بنابراین به دلیل کارکردهای سگ برای انسان، به‌تدریج انسان‌ها سعی کردند که تعداد این حیوان را افزایش دهند.
وی می‌افزاید: سگ‌ها در طبیعت آسیب‌های مستقیم و غیرمستقیمی به حیات‌وحش وارد می‌کنند چراکه از اساس سگ حیوانی شکاری است و می‌تواند به تنوع زیستی لطمه بزند. از سوی دیگر سگ‌ها می‌توانند بیماری‌هایی را برای حیات‌وحش به دنبال داشته باشند. محیط‌های شهری هم که ساخته دست بشر هستند برای سگ‌ها زیستگاه مناسبی نیستند چراکه این نوع حیوانات در محیط‌های شهری می‌توانند مشکلاتی برای انسان به وجود بیاورند و از سوی دیگر نیز خود سگ‌ها در محیط‌های شهری آسیب می‌بینند.
مدیریت پسماند در کشور به‌درستی صورت نمی‌گیرد
کارشناس اداره کل محیط‌زیست استان مرکزی تصریح کرد: اصلی‌ترین و ابتدایی‌ترین اقدامی که باید برای کنترل جمعیت سگ‌های بلاصاحب در محیط‌های شهری انجام داد، مدیریت پسماند است زیرا هنگامی‌که غذا به‌راحتی از طریق پسماندها در اختیار این نوع حیوانات قرار می‌گیرد میزان تولیدمثل آنها افزایش پیدا می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: ما نه‌تنها در کشور مدیریت پسماند درستی نداریم بلکه برخی افراد غذا در اختیار سگ‌ها قرار می‌دهند که این کار اشتباهی است. نبود مدیریت پسماند و غذارسانی به سگ‌ها سبب افزایش بسیار جمعیت آنها در محیط‌های شهری و یا نزدیکی آنها به شهرها شده است. مرحله دوم پس از مدیریت پسماند و نبود غذارسانی به سگ‌ها، مدیریت سگ‌های صاحب‌دار به‌ویژه سگ‌های گله است. در ایران تولیدمثل و بهداشت سگ‌های گله به‌هیچ‌وجه کنترل نمی‌شود و در واقع همین سگ‌ها منبع اصلی تولید سگ‌های ولگرد هستند.
رودبارانی تصریح می‌کند: پس از اجرای این راهکارها و کنترل جمعیت سگ‌ها باید به سراغ راه‌حل‌های حذف فیزیکی مثل عقیم‌سازی رفت، همچنین در مناطق مختلف شهری و غیرشهری راهکارهای مختلف علمی اعم از نگهداری کردن در محیط محصور ودیگر روش‌های کنترلی وجود دارد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر میلیون‌ها سگ در کشور وجود دارد و نمی‌توان همه آنها را جمع‌آوری و تا آخر عمر از آنها نگهداری کرد، می‌گوید: با این کار نمی‌توان سگ‌ها را مدیریت کرد و ممکن است با این اقدام به کارهای اشتباهی برای حذف سگ‌ها روی بیاورند. مدیریت درست و علمی بدون سوار شدن بر موج احساسات، کمک می‌کند تا در آینده جمعیت سگ‌ها در محیط‌های شهری که هم برای انسان و هم برای خود سگ‌ها مناسب نیست، کنترل شود.
روش‌های کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد اثربخش نبوده است
زهرا رضایی، مدیر مؤسسه حامی حیوانات در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به مشکلات احتمالی ناشی از وجود سگ‌های ولگرد، اظهار می‌کند: سگ‌های ولگرد، گونه‌های دیگر حیوانات و سلامت انسان‌ها را به خطر می‌اندازند زیرا آنها در جستجوی غذا زباله‌ها را پراکنده می‌کنند، مدفوع آنها محیط شهر را آلوده می‌کند، باعث تصادف در جاده می‌شوند و بیماری‌های خطرناکی مانند هاری را منتقل می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: برای مقابله با سگ‌های ولگرد از پنج راه‌حل استفاده می‌شود که این موارد شامل سرپناه دادن، کشتن گروهی، واکسینه کردن، عقیم کردن و همکاری دولت و نهادهای غیردولتی برای اجرای برنامه‌های کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد است که هیچ‌کدام از این روش‌ها در کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد اثربخش نیست.
مدیر مؤسسه حامی حیوانات تصریح می‌کند: بسیاری از متخصصان و کارشناسان معتقدند که راه‌حل مؤثر برای کنترل و کم کردن جمعیت سگ‌های ولگرد در کشور ما شیوه CNVR (گرفتن، عقیم‌سازی، واکسینه کردن و رهاسازی است که باید در کنار آن آموزش و همکاری بین نهادهای دولتی و غیردولتی به عنوان مؤثرترین و پایدارترین شیوه در کشورهای درحال‌توسعه وجود داشته باشد.
وی می‌گوید: این شیوه هنوز مؤثرترین راه برای کنترل و کم کردن جمعیت سگ‌های ولگرد است، برای عملی شدن این شیوه در کشور ما شهرداری‌های شهرهای مختلف باید به‌طور منسجم این شیوه را به کار بگیرند چون حیوانات مرز جغرافیایی نمی‌شناسند و اگر این شیوه همه‌جا به کار گرفته نشود سگ‌ها از محل‌ها و شهرهای دیگر به شهری که جمعیت آنها کم شده است می‌آیند و این چرخه ادامه پیدا می‌کند.
کشتن سگ‌های ولگرد راه‌حل مؤثری در کنترل جمعیت آنها نیست
رضایی می‌افزاید: کشتن سگ‌ها شاید به نظر راه‌حل مؤثری باشد اما تجربه نشان داده است که این روش کارآمد، پایدار و انسانی نیست و در طولانی‌مدت جمعیت سگ‌ها را کم نمی‌کند به‌عنوان‌مثال مسموم کردن آنها سلامت انسان و گونه‌های دیگر حیوانات را هم به خطر می‌اندازد و سگ‌ها را زجرکش می‌کند شلیک کردن به آنها به‌خصوص در خیابان راه‌حل مناسبی نیست چراکه جان شهروندان را به خطر می‌اندازد و در بسیاری موارد حیوان درجا کشته نمی‌شود و بازهم زجرکش می‌شود بااین‌حال هنوز بسیاری از کشورهای جهان همچون رومانی، مکزیک، آذربایجان، میانمار و مصر از کشتن برای کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد استفاده می‌شود.
وی اضافه می‌کند: نبود قانون حمایت از حیوانات هم مشکل دیگری است چراکه کار آموزش و فرهنگ‌سازی را در بین شهروندان و صاحبان سگ‌ها مشکل می‌کند، صاحبان سگ‌ها باید ملزم شوند که حیوانات خود را عقیم کنند و با جاگذاری تراشه‌های الکترونیکی آنها را ثبت کنند.
مدیر مؤسسه حامی حیوانات تأکید می‌کند: به مردم باید آموزش داد که به حیوانات ولگرد از روی دلسوزی غذا ندهند این کار نه به نفع حیوانات است نه به نفع انسان‌ها و نه به نفع محیط‌زیست، بلکه این کار باعث افزایش جمعیت آنها می‌شود به‌طوری‌که سالی ۲۰ درصد به جمعیت آنها اضافه می‌شود.
وی تصریح می‌کند: در محیط‌زیست حمایت بیشتر از یک‌گونه باعث انقراض گونه دیگر می‌شود به‌عنوان‌مثال یکی از دلایل اصلی انقراض یوزپلنگ در ایران سگ‌های ولگرد هستند که به‌طور گله‌ای به این حیوان حمله می‌کنند، به‌عنوان‌مثال اگر به گربه‌های ولگرد غذا بدهید جمعیت آنها بالا می‌رود و آنها پرنده‌ها را بیشتر شکار می‌کنند و این به جمعیت پرنده‌ها صدمه می‌زند.
رضایی ادامه می‌دهد: غذا دادن به سگ‌های ولگرد باعث می‌شود آنها قوی‌تر شوند، زادوولد بیشتری کنند و جمعیت‌شان رشد کند، مشکل دیگر این است که برخی شهرداری‌ها واگذاری کنترل جمعیت حیوانات را به پیمانکاران غیرمتخصص می‌دهند که صلاحیت این کار را ندارند همچنین مشکل دیگر تأمین نشدن و تخصیص نیافتن بودجه مناسب برای کنترل جمعیت حیوانات در شهرداری‌هاست که آن‌هم هرسال کمتر می‌شود.
وی با بیان اینکه نبود وجود قوانین داخلی برای مدیریت حیوانات ولگرد و مقابله با رشد روزافزون سگ‌های بلاصاحب به یک معضل جدید در محیط‌های شهری و حتی مناطق بکر طبیعی تبدیل است، می‌افزاید: رسانه‌ها بر روی نحوه مدیریت این حیوانات به‌ویژه سگ‌هایی که تبدیل به یک‌گونه مهاجم در محیط‌های طبیعی شده و مخاطراتی برای امنیت شهروندان دارند، تمرکز کرده‌اند. اما به دلیل سکوت قانون، کنترل جمعیت این حیوانات با اشتباهات و چالش‌های جدی مواجه است.
وی تصریح می‌کند: برخی مسئولان نقاط مختلف کشور به‌هیچ‌وجه به منشأ حضور سگ‌ها در کشور توجه نکرده و تنها برای حذف فیزیکی سگ‌ها دستورالعمل صادر کرده‌اند. درحالی‌که افزایش جمعیت سگ‌های بدون صاحب یک معضل فراگیر و در ابعاد جهانی بوده و هست.
کارکردهای سگ و گربه در سبک زندگی امروزی تغییر کرده است
محمد ایرانپور، رفتارشناس حیوانات به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: واقعیت آن است که کارکردهای گذشته سگ و گربه در سبک زندگی امروزی تغییر کرده است. انسان برای حفظ جان خود، پلیس و اسلحه دارد و برای تأمین غذای خود یا کشاورزی یا دامداری می‌کند، البته سگ‌های گله و سگ‌های نگهبان همچنان نقش سابق خود را در زندگی بشر بر عهده دارند. سگ‌ها به‌طور تخصصی کارکردهای جدیدی هم پیدا کرده‌اند که برای اموری همچون یافتن موادمخدر، همراهی با نابینایان یا کمک در زنده‌یابی بعد از حوادثی مانند زلزله و آتش‌سوزی و دستگیری مجرمان حرفه‌ای تربیت می‌شوند.
وی می‌افزاید: سبک زندگی امروزی انسان و کاهش روابط اجتماعی و گرایش به فردزیستی، کارکرد جدیدی برای سگ و گربه ایجاد کرده است. این دو حیوان برای تأمین نیاز غذایی خود، قادر به ایجاد رابطه عاطفی با انسان‌ها هستند و در دنیایی که جوامع انسانی به‌شدت ازهم‌گسیخته و تنها شده‌اند، همدم خوبی برای بسیاری از افراد به‌خصوص سالخوردگان، نابینایان، معلولان و همچنین وسیله‌ای برای تفریح کودکان تک‌فرزند و حتی درمان بیماران روانی شده‌اند.
این رفتارشناس حیوانات تصریح می‌کند: بسیاری از انسان‌ها حضور گربه یا سگ یا حتی هر دو را به‌عنوان عضوی از خانواده پذیرفته و با آنها زندگی می‌کنند. اما در تمام کشورهای پیشرفته، با پذیرش نقش جدید سگ و گربه (پت)، به‌شدت با رها شدن این حیوانات و تکثیر بی‌رویه آنها در محیط‌های شهری و اطراف شهری برخورد می‌شود.
وی می‌گوید: متخصصان محیط‌زیست این حیوانات را فرصت‌طلب و مهاجم می‌دانند که وقتی با حمایت فعالان حیوانات مواجه می‌شوند به‌طور غریزی تکثیرشان افزایش یافته و سپس با تلفیق دو رفتار وحشی مانند حمله به دیگر جانوران و حیات‌وحش و حتی انسان‌ها و رفتار مهربانانه و ایجاد ارتباط با آن گروه از مردمی که به آنها غذا می‌دهند، به شمار آنها افزوده می‌شود.
ایرانپور اظهار می‌کند: سگ‌های آزاد با آمیزش با گرگ و شغال، دورگه‌های خطرناکی ایجاد می‌کنند که هم برای انسان و هم برای گونه‌های حیات‌وحش خطرناک هستند، در هیچ جای ایران به دلیل حضور بیش‌ازحد سگ‌های ولگرد نمی‌توان آزادانه و تنها پیاده‌روی کرد. در اطراف شهرها و حتی تا نقاط مرکزی شهرها و روستاها با افزایش سگ‌های بی‌صاحب مواجه هستیم، چه سگ‌های گله و چه سگ‌های رها، به انسان و سایر جانوران حمله می‌کنند.
وی می‌گوید: اگرچه گربه‌ها کمتر قادر به حمله به انسان هستند، اما خطراتی جدی مانند حمله به حیات‌وحش دارند. این کشتار گاهی برای غذا نیست و نوعی رفتار طبیعی حیوان برای شکار است. قربانیان گربه‌ها اغلب جانوران نادر و آسیب‌پذیری هستند که ما شاید آنها را کمتر می‌بینیم و براساس آمار درجاهای مختلف ده‌ها گونه در حال انقراض براثر حملات سگ‌ها و گربه‌ها از طبیعت حذف شده یا در معرض تهدید شدید قرار گرفته‌اند.
راهکارهای مدیریت جمعیت سگ‌ها چیست؟
این رفتارشناس حیوانات می‌افزاید: متأسفانه رفتارهای نادرست برخی شهرداری‌های کشور در برخورد خشن با سگ‌ها و مانور رسانه‌ای درباره آنها از سوی علاقه‌مندان به سگ‌ها و گربه‌ها باعث شده است شهرداری‌ها، ادارات بهداشت و البته سازمان حفاظت محیط‌زیست در جمع‌آوری و مدیریت سگ‌ها دچار سستی شوند.
وی تصریح می‌کند: حامیان سگ و گربه در ایران به حدی خشن و بی‌رحمانه با هرگونه اظهارنظر علمی برخورد می‌کنند که بسیاری از متخصصان محیط‌زیست مورد آماج حملات سازمان‌دهی شده آنها قرار گرفته‌اند، ترویج فرهنگ غذادهی به سگ‌ها و گربه‌ها و استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای جمع‌آوری پول از داخل و خارج و حمایت برخی شبکه‌های ماهواره‌ای، باعث تکثیر شدید این دو حیوان شده است.
ایرانپور با اشاره به اینکه سازمان بهداشت جهانی حیوانات در ۱۱ ماده راهنمای کنترل سگ‌ها را ارائه کرده است، اظهار می‌کند: انجام پژوهش علمی در خصوص آمار سگ‌ها و گربه‌های رها و صاحب‌دار ایران و خسارت‌های آنها به تنوع‌زیستی، ارائه آموزش و نشست‌های تخصصی در رسانه‌ها، به‌ویژه در صداوسیما درباره بایدها و نبایدهای نگهداری حیوانات در خانه و بیرون از خانه، به رسمیت شناختن حق مردم در داشتن حیوان خانگی به‌شرط داشتن شناسنامه، عقیم بودن، داشتن گواهی سلامت و بیمه شخص ثالث، تشکیل کارگروه‌های تخصصی و مشورتی از دانشگاهیان، دامپزشکان، متخصصان محیط‌زیست، متخصصان بهداشت، پلیس و نمایندگان سمن‌های دوستدار سگ و گربه و خبرنگاران برای همکاری در جمع‌آوری حیوانات بدون صاحب، عقیم‌سازی و سپردن نگهداری آنها به علاقه‌مندان در خانه یا کمپ، ممنوع کردن هرگونه غذارسانی به حیوانات بی شناسنامه و رها یا خارج از کمپ‌های نگهداری به‌عنوان راهکار پیشنهادی جهت کنترل وضع آشفته فعلی در کشور پیشنهاد می‌شود.
گزارش از: کوروش دیباج خبرنگار سرویس جامعه ایمنا
نظر شما