به گزارش خبرنگار ایمنا، «سالک» یک بیماری انگلی است که بیشتر در آسیای میانه، شمال آفریقا و آمریکای میانی و جنوبی شیوع دارد. در نواحی دیگر، معمولاً این بیماری در بین مسافران، مهاجران یا سربازانی که از نواحی گفته شده می‌آیند، تشخیص داده می‌شود. سالانه حداقل ۱۲ میلیون نفر در دنیا به بیماری سالک مبتلا می‌شوند و هرسال دو میلیون نفر بر تعداد این مبتلایان اضافه می‌شود. در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۷ درصد موارد جدید ابتلاء در جهان در ۱۰ کشور شامل افغانستان، الجزایر، برزیل، کلمبیا، ایران، عراق، لیبی، پاکستان، سوریه و تونس بوده است.
«لیشمانیوز» جلدی یا همان بیماری سالک یک بیماری تک‌یاخته‌ای است که تظاهرات بالینی بسیار گسترده‌ای دارد و چگونگی بروز این تظاهرات بالینی به نوع گونه‌ای که ناقل بیماری بوده است و واکنش سیستم ایمنی بدن، بستگی دارد. این بیماری می‌تواند بر اثر گزیده شدن توسط یکی از انواع پشه‌های خاکی، ایجاد شود.
۳۵۰ میلیون نفر از مردم دنیا تحت تأثیر بیماری سالک
محمدمهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اظهار کرده است: بیماری سالک، ۳۵۰ میلیون نفر از مردم دنیا را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ۹۰ درصد موارد بیماری سالک مربوط به کشورهای منطقه امرو(EMRO ) است.
وی با اشاره به اینکه بیماری سالک یک بیماری بومی در کشور است، افزوده است: هیچ زمانی کشور از این بیماری در امان نبوده و کنترل سالک در شهرها به مراتب سخت‌تر از روستاها است.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ادامه داد: تقریباً می‌توان گفت هیچ درمان موفقی برای سالک که مورد استفاده همه کشورهای جهان باشد، وجود ندارد و درمان‌ها در این زمینه یا به صورتی مقطعی موفق بوده یا در منطقه جغرافیایی خاصی توانسته است در یک مقطع زمانی، موفقیت‌هایی به دنبال داشته باشد.
وی گفت: مهم‌ترین علت شیوع سالک در کشور، مربوط به تغییرات اقلیمی است؛ اما مهاجرت بی‌رویه از روستاها به شهرها به ویژه حاشیه شهرها در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است. زادوولد سگ‌های ولگرد و کنترل آن‌ها نیز بسیار مشکل است.
وی درخصوص کنترل روند بیماری سالک در کشور خاطرنشان کرد: طی سال‌های اخیر، شاهد بالا و پایین شدن روند بیماری سالک در کشور بوده‌ایم و طی چند سال گذشته، اقدامات مناسبی درمورد بیماری سالک در کشور صورت گرفته است.
وضعیت ایران در درگیر بیماری سالک
اپیدمی‌های مهلکی از این بیماری در مناطقی از آسیا، آفریقای‌شرقی و آمریکای‌جنوبی رخ داده است. مناطق درگیر این بیماری، اغلب دارای اقتصاد بی‌ثبات هستند. این کشورها به طور معمول منابع محدودی برای درمان این بیماری دارند.
در ایران، سالانه بین ۱۵ تا ۲۵ هزار مورد از این بیماری ثبت می‌شود. در ۱۹ استان کشور از جمله خراسان، کرمان و اصفهان وجود این بیماری گزارش شده است. سازمان پزشکان بدون مرز، بیماری سالک را یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های گرمسیری می‌داند که فراموش شده است. این سازمان اظهار کرده است که این بیماری بعد از مالاریا در علل مرگ با بیماری انگلی، در رده دوم قرار دارد.
انتقال محلی سالک در ۱۸ استان کشور
بهزاد امیری، رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت در تاریخ بیست‌وهفتم دی‌ماه سال گذشته، اظهار کرد: از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا انتهای آذرماه ۱۰ هزار و ۵۰۸ بیمار جدید مبتلا به سالک در کشور شناسایی شده‌اند و استان‌های اصفهان، فارس، خوزستان، سمنان، خراسان رضوی و گلستان بیشترین موارد ابتلاء به این بیماری را داشتند.
وی افزود: خدمات تشخیصی و درمانی این بیماری به صورت رایگان در مراکز بهداشتی و درمانی انجام می‌شود. ابتدا برای تشخیص بیماری از زخم ایجاد شده در بدن فرد که پس از گذشت ۱۰ روز بهبود نیافته است، نمونه‌گیری و تشخیص داده می‌شود که عامل زخم، انگل سالک است یا خیر.
رئیس گروه مدیریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت ادامه داد: در صورت تشخیص سالک، سه روش درمانی پیش روی پزشک وجود دارد. در روش اول اگر زخم کوچک و موضعی باشد با یک دستگاه، موضع مدنظر را با نیتروژن مایع سرد می‌کنند که انگل از بین رود. در روش دوم که ترموتراپی نام دارد، به موضع زخم دما می‌دهند. روش سوم و استانداردی که در مراکز بهداشتی و درمانی انجام می‌شود، استفاده از داروی گلوکانتیم به صورت آمپول است که در محل زخم تزریق می‌شود.
امیری خاطرنشان کرد: سالک در ۱۸ استان کشور بومی است و کانون‌های محلی از سالک وجود دارد. در سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۴ هزار و ۱۷۱ بیمار مبتلا به سالک در کشور شناسایی شدند که نسبت به سال ۱۳۸۷ که برنامه جدید کنترل و مراقبت این بیماری تدوین و اجرا شد، شاهد کاهش موارد مبتلا هستیم.
وضعیت سالک در اصفهان
رضا فدایی، مسئول بیماری‌های واگیر مرکز بهداشت اصفهان در ششم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱، اظهار کرد: سال گذشته نزدیک به سه هزار مورد ابتلاء به سالک در شهرستان‌های زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی اصفهان (به جز و آران وبیدگل) ثبت شد که حدود دو هزار مورد آن مربوط به شرق شهرستان اصفهان بود. سایر شهرستان‌هایی که بیشترین درگیری با سالک را در سال گذشته داشتند برخوار، شاهین‌شهر و میمه، اردستان و نطنز بودند.
وی با بیان اینکه آمار ابتلاء به سالک در شهرستان‌ها متفاوت است و برخی از آن‌ها افزایش و تعدادی کاهش آمار داشتند، افزود: در شهرستان شاهین‌شهر و میمه، تعداد مبتلایان در سال ۹۹ حدود ۳۰ نفر بود که به حدود ۵۰ مورد در سال گذشته افزایش یافت.
مسئول بیماری‌های واگیر مرکز بهداشت اصفهان ادامه داد: برخوار و شاهین‌شهر در دهه‌های گذشته، پایتخت سالک کشور به شمار می‌آمدند و حدود ۱۰ درصد از کل موارد ابتلاء در ایران متعلق به آن‌ها بود؛ اما اکنون تعداد مبتلایان آن‌ها نسبت به آن دوره، کاهش یافته و دو رقمی شده است.
وی با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۰ تعداد موارد ابتلاء به سالک در شهرستان‌های زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی اصفهان (به جز کاشان و آران و بیدگل) حدود ۶۰۰ مورد بیشتر از سال ۹۹ بود، گفت: براساس آمار کشوری، بیشترین موارد قطعی ابتلاء به سالک در سال گذشته مربوط به استان اصفهان بود.
فدایی با بیان اینکه سالک، یک بیماری پوستی بومی در اصفهان و ۱۶ استان دیگر کشور است، تصریح کرد: عواملی مانند جنس خاک، حضور موش و پشه و ساخت و سازهای مسکونی و غیرمسکونی که به سمت مناطق آلوده به سالک پیش رفته است، شرایط را برای شیوع این بیماری فراهم می‌کند.
مسئول بیماری‌های واگیر مرکز بهداشت اصفهان از مهم‌ترین عوامل پیشگیری از ابتلاء به این بیماری را آموزش و فرهنگ‌سازی بین مردم برای محافظت از خود در فصول شیوع سالک و تعامل دقیق دستگاه‌های اجرایی مختلف و متولیان امر برای جلوگیری از ساخت و ساز در مناطق پر خطر دانست و خاطرنشان کرد: پیشروی ساخت و ساز به سمت نقاط پرخطر باعث نزدیک شدن مردم به مخازن ناقل این بیماری می‌شود.
ناقل و مخزن سالک
ناقل سالک، پشه خاکی است. پشه خاکی در اندازه دو تا سه میلی‌متری، موقع نشستن بال‌های خود را به شکل عدد هفت نگه می‌دارد و به صورت جهشی پرواز می‌کند. در زمان خون‌خواری از زخم سالک انگل را می‌خورند و پس از یک هفته از طریق نیش و خون‌خواری، این بیماری را به فرد سالم انتقال می‌دهند.
در شکل مرطوب (نوع روستایی) برخی از جوندگان وحشی مانند موش‌های صحرایی و در شکل خشک (نوع شهری) انسان، سگ و گاهی شغال و روباه نقش مخزن را ایفا می‌کنند. پشه خاکی تنها هنگام غروب و ساعت‌های اولیه شب، خون‌خواری و تغذیه می‌کند.
این حشره در طول روز در پناهگاه‌های گرم، تاریک و مرطوب نظیر شکاف‌های عمیق دیوارها، اماکن متروکه و مخروبه، اسطبل‌ها، اطراف توده‌های زباله و کودهای حیوانی، لانه جوندگان، کنده درختان، حاشیه جویبارها، پشت لوازم ثابت منزل (مانند کمد و قاب عکس) استراحت و تخم‌ریزی می‌کند.
راه‌های انتقال و ابتلاء این بیماری
به طور کلی سالک به وسیله انواع پشه خاکی‌های آلوده به سه طریق انسان به انسان، حیوان به حیوان یا حیوان به انسان و بالعکس به وجود می‌آید. راه‌های دیگر انتقال ممکن است تماس جنسی، انتقال خون، مادرزادی از طریق جفت یا آلودگی مخاط چشم، زخم‌های باز با مواد آلوده مانند ترشح زخم یا مخاط بینی انسان و یا حیوان مبتلا به لشمانیوز احشایی باشد. حیوانات ممکن است با خوردن لاشه حیوان آلوده مبتلا شوند.
چه عواملی باعث گسترش بیماری سالک می‌شود؟
در مناطقی که تماس انسان با موش‌های صحرایی زیاد می‌شود، همچنین مستعد افزایش جمعیت موش‌های صحرایی و افزایش جمعیت پشه‌های خاکی باشد انتقال سالک اتفاق می‌افتد. لذا این شرایط شامل موارد زیر هستند:
_ تغییرات آب و هوایی به خصوص گرم شدن هوا (موجب مهاجرت موش‌های صحرایی به اطراف مناطق کشاورزی و اماکن مسکونی می‌شود)
_ گسترش کشاورزی، سدسازی، گسترش خانه‌سازی در حاشیه شهرها، وجود ساختمان‌های مخروبه و تجمع نخاله‌های ساختمانی، تجمع زباله‌ها، تجمع فاضلاب‌ها، جابه‌جایی جمعیت و مسافرت یا اقامت در مناطقی که موش‌های صحرایی وجود دارند.
_ نگهداری دام و طیور در نزدیکی اماکن مسکونی (موجب محیط مناسب برای تکثیر پشه خاکی‌ها می‌شود).
_ تجمع فضولات دام و طیور در نزدیکی اماکن مسکونی (موجب محیط مناسب برای تکثیر پشه خاکی‌ها می‌شود).
_ بلایای طبیعی یکی از مهم‌ترین عوامل گسترش و افزایش بیماری سالک است. به خصوص زلزله و سیل که همگی محیط را برای تماس نزدیک افراد با پشه‌های خاکی و موش‌های صحرایی مساعد می‌کند.
افراد در معرض خطر ابتلاء به بیماری سالک / جنبه اجتماعی و اقتصادی این بیماری
این بیماری در هر نقطه از جهان به جز قطب‌ها و استرالیا، ممکن است به وجود آید. اگرچه بیش از ۹۵ درصد از این بیماری در آمریکای شمالی و جنوبی، آسیای مرکزی، خاورمیانه و مدیترانه اتفاق می‌افتد.
به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO) فقر از فاکتورهای مشخص کننده ابتلاء به این بیماری است. علاوه بر این، این بیماری اغلب در افراد دارای سوءتغذیه، در زنان، افراد دارای کمبود منابع مالی یا در مواقع مهاجرت عظیمی از مردم به علت شهرنشینی، موقعیت‌های اضطراری، جنگ، تغییرات آب و هوایی و تغییرات محیطی و سایر عفونت‌ها رخ می‌دهد.
افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلاء به بیماری سالک قرار دارند. HIV در انتقال این بیماری مؤثر است و ریسک ابتلاء به لیشمانیوز احشایی را افزایش می‌دهد. در اتیوپی بیش از ۳۵ درصد از افراد مبتلا به لیشمانیوز احشایی، HIV نیز دارند.
پیشگیری و کنترل بیماری سالک
ازآنجاکه سالک از طریق نیش پشه خاکی منتقل می‌شود؛ یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری، مبارزه با پشه و جلوگیری از ورود آن به محل زندگی است. و در این راستا می‌توان اقداماتی نظیر محافظت بدن در برابر نیش زدن پشه خاکی، پوشاندن قسمت‌های باز بدن، نصب توری فلزی با منافذ ریز به در و پنجره‌ها و خوابیدن در پشه‌بند، محافظت از زخم سالک و پوشاندن آن با گاز استریل، مبارزه با جوندگان و سگ‌های ولگرد اشاره کرد.
از دیگر راه‌های پیشگیری از این بیماری، رعایت بهداشت محیط و بهسازی محیط است. در این راستا می‌توان به اقداماتی نظیر رعایت بهداشت محیط با گردآوری و دفع بهداشتی و مستمر زباله با استفاده از سطل دردار و گردآوری فضولات حیوانی و جلوگیری از انباشته شدن آن‌ها در محیط منزل یا نزدیک محل زندگی در روستا، بهسازی محیط با ترمیم شکاف‌ها و حفره‌های موجود در دیوارها و سایر قسمت‌های مناطق مسکونی انسان و دام و دوری از محل زندگی پشه خاکی و مناطق آلوده به سالک، به ویژه هنگام غروب و اوایل شب اشاره کرد.
درمان بیماری سالک
درمورد زخم‌های ملایمی که خود به خود محدود می‌شود، درمان سیستمیک با ترکیبات آنتیموان گران و سمی است؛ لذا توصیه می‌شود تنها با گاز استریل پانسمان شود. در زخم‌های جلدی وسیع و یا تغییر شکل یافته ترکیبات آنتیموان پنج ظرفیتی به میزان mg/kg ۲۰-۱۰ روزانه به مدت ۲۰ تا ۱۰ روز توصیه می‌شود و درمان را باید درمورد زخم‌هایی که به آرامی پاسخ می‌دهند تا مدت ۳۰ روز ادامه داد. در صورت نقص پاسخ درمانی دومین و یا حتی سومین دوره درمانی می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد.
تزریق داخل زخمی آنتیموان پنج ظرفیتی نیز مؤثر است. در صورت عفونت ثانویه باکتریایی از آنتی‌بیوتیک و مراقبت موضعی زخم باید استفاده نمود. پوسته روی زخم را نباید برداشت و کتوکونازول به میزان ۴۰۰ تا ۲۰۰ میلی گرم در روز برای مدت چهار تا شش هفته روی حدود ۷۰ درصد بیماران با زخم‌های نوع L.Major مؤثر است. در صورت عدم پاسخ دهی مناسب به ترکیبات آنتیموان پنج ظرفیتی آمفوتریسین B جانشین مفیدی است.
نظر شما