به گزارش خبرنگار ایمنا، تدوین تاریخ اسلامی، تحت تأثیر عوامل گوناگون از قرون نخستین هجری آغاز شد؛ این عوامل تأثیرگذار به دو دسته مثبت و منفی قابل تفکیک است که از دسته اول، قرآن و سنت و از دسته دوم، منع تدوین حدیث و وقوع فتنه‌ها و ناآرامی‌ها را می‌توان نام برد.
تدوین تاریخ اسلامی، به تدریج تکامل یافت و در چند مرحله، کتاب‌های تاریخی اسلامی از شکل تالیفات اولیه شخصی به صورت تالیفات جزئی تاریخی و سپس کتاب‌های تاریخی تکامل یافته درآمد.
در هر یک این مراحل، تالیفات متعدد به قلم تاریخ‌نگاران مسلمان به رشته تحریر درآمد که اغلب از منابع حائز اهمیت و معتبر اسلامی به‌شمار می‌رود، ولی نکته قابل تأمل اینکه، به دلیل مهجور بودن تشیع در طول تاریخ، بسیاری از اتفاقات و رویدادهای مهم تاریخ این مذهب حذف و با شایعه‌ها و اطلاعات غلط جایگزین شده است که در این زمان، هر چند وقت یک بار، شاهد طرح آنها در فضای مجازی یا گفتمان عمومی جامعه هستیم.
یکی از این گفتمان‌ها، شرکت امام علی (ع) در فتح ایران در زمان خلیفه دوم است، بحث داغی که مخالفان مذهب تشیع هر از گاهی مطرح و در فضای عمومی جامعه منتشر می‌کنند. ایام شهادت مولی‌الموحدین، فرصت مناسبی است تا در کنار طرح فضائل و مناقب آن حضرت، به تحلیل این مسئله تاریخی پرداخته شود.
سیره و رفتار امام علی (ع) با ایرانیان در گذر تاریخ
فرشته بوسعیدی، دکتری تاریخ تشیع در گفت و گو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: بررسی ابعاد سیره و رفتار امام علی (ع) با ایرانیان به دوره‌های قبل و زمان خلافت ایشان تقسیم بندی می‌شود، دوره قبل از خلافت امام علی (ع) نیز در قالب دوران قبل از رحلت پیامبر اسلام (ص) و خلافت ابوبکر، عمر و عثمان قابل بررسی است.
وی ادامه می‌دهد: در دوره حیات پیامبر اسلام (ص) و روابطی که امام علی (ع) با ایرانیان داشتند، در زمانی که ایشان در مکه بودند و به مدینه هجرت نکردند، در منابع تاریخی هیچ‌گونه ارتباطی با ایرانیان مطرح نشده است.
این دکتری تاریخ تشیع تصریح می‌کند: در زمانی که امام (ع) به مدینه هجرت کردند، شاهد ارتباط ایشان با یکی از صحابه پیامبر (ص) به نام سلمان فارسی که ایرانی بوده هستیم؛ همچنین این امام بزرگوار با شخص ایرانی به نام «هرمز» که اعراب او را «ابو خالد والبی» صدا می‌زدند مرتبط بودند که این شخص یکی از موالی پیامبر (ص) بوده است.
بوسعیدی می‌گوید: البته بعد از رحلت پیامبر (ص) فرزندان هرمز به نام‌های «عبیدالله» و «علی»، در دوران خلافت امام علی (ع) به عنوان نیروهای اداری حکومت خدمت می‌کردند.
رفتار انسان مدارانه امام علی (ع) عامل اصلی گرایش ایرانیان مقیم یمن به اسلام
این پژوهشگر تاریخ تشیع با بیان اینکه دو حادثه مهم در سال‌های هفتم و دهم هجری قمری اتفاق افتاد، عنوان می‌کند: در سال هفتم هجری قمری، نامه‌نگاری پیامبر (ص) با سران کشورها از جمله خسروپرویز در ایران انجام شد که پادشاه ایران به ایرانیان ساکن یمن که از آنان در تاریخ به نام «ابناء» یاد می‌شود خواست تا با پیامبر (ص) صحبت کنند و در متون تاریخی عنوان شده ابناء با امام (ع) دیدار و پیام خسروپرویز را از این طریق به پیامبر (ص) رساندند.
بوسعیدی تصریح می‌کند: ارتباط دیگر امام علی (ع) با ایرانیان به سال دهم هجری قمری بازمی‌گردد؛ در سالی که پیامبر (ص)، امام علی (ع) را به عنوان سفیر خود جهت تبلیغ و گسترش اسلام به یمن اعزام کردند که در این دوران باز هم شاهد ارتباط و دیدار امام (ع) با ایرانیان ساکن یمن (ابناء) هستیم.
وی ادامه می‌دهد: ملاقات امام علی (ع) با ابناء باعث می‌شود که آنان با انسان دوستی و سیره ایشان آشنا شوند و بعدها شاهد هستیم که همین ابناء ایرانی فردی را به عنوان نماینده خودشان به نام «سیروس» به مدینه اعزام و ایمان خود به دین اسلام را اعلام می‌کنند.
بوسعیدی با اشاره به روابط امام علی (ع) با ایرانیان در زمان خلفای سه گانه، می‌گوید: در زمان خلیفه اول در رابطه با روابط امام علی (ع) با ایرانیان در منابع تاریخی موردی اعلام نشده است.
ادعای شرکت امام علی (ع) در فتح ایران فاقد سند تاریخی است
وی با بیان اینکه فتوحات اسلامی از زمان خلافت ابوبکر شروع شد و تا زمان خلافت عمر ادامه داشته است، تاکید می‌کند: در هیچکدام از منابع تاریخی، گزارشی از شرکت امام علی (ع) در فتوحات و فتح ایران در زمان خلیفه دوم عنوان نشده است، یعنی حتی یک مورد در منابع تاریخی مطلبی از اینکه ایشان به عنوان یاران «عمر» در حمله به ایران مشارکت کرده باشند در مطلبی ذکر نشده است.
این دکتری تاریخ تشیع با بیان اینکه دو مورد مهم در ارتباط با نظرات امام علی (ع) در خصوص فتح ایران در منابع تاریخی مطرح شده است، ادامه می‌دهد: بعد از اینکه فتوحات در ایران انجام می‌شود، یک سری قوانین مالی درباره این فتوحات مطرح شده که یکی از آنها مربوط به خراج بوده است؛ در منابع تاریخی عنوان شده که به پیشنهاد امام علی (ع) وضع خراج برای ایرانیان انجام شده است.
بوسعیدی تاکید می‌کند: ذکر این نکته لازم است که مسئولان خلافت عمر در زمان فتح ایران در نظر داشتند که زمین‌های ایرانیان که تحت تسلط آنها قرار گرفته است را تقسیم کنند که این تقسیم بندی هم مربوط به زمین‌ها و هم مربوط به کشاورزانی می‌شده که بر این زمین‌ها کار می‌کردند، در واقع با این کار بحث برده شدن ایرانیان برای اعراب مطرح می‌شده که امام علی (ع) با طرح پیشنهاد تعیین خراج، جلوی این امر را گرفتند و با پیشنهاد ایشان از برده شدن کشاورزان ایرانیان جلوگیری شد.
وی می‌گوید: مورد دوم نظرات امام علی (ع) درباره فتوحات است، زمانی که ایرانیان در فتوحات به اسارت گرفته و به مدینه اعزام شدند، عمر تصمیم داشت این اسرا را به عنوان غلام و کنیز بفروشد و تعدادی از آنها هم به عنوان وسیله حمل افراد ناتوان در حج استفاده کند، اما امام علی (ع) با این تصمیم عمر مخالفت شدید کرده و حدیث‌هایی از پیامبر (ص) درباره نادرست بودن این کار بیان فرمودند.
این محقق تاریخ تشیع اظهار می‌کند: امام علی (ع) در اعتراض به عمر در خصوص برده داری اسرای ایرانی فرمودند: پیامبر (ص) عنوان کردند «هر قومی را هر چند که با شما مخالفت کنند، گرامی بدارید» به همین جهت اسرای ایرانی سهم بنده و قبیله بنی‌هاشم هستند و بخشیده و آزاد هستند و به کمک همین اقدام امام علی (ع) مهاجران و انصاری که پیرو ایشان بودند نیز از سهم برده خود گذشته و به آن حضرت واگذار کردند؛ امام علی (ع) هم تمام اسرای ایرانی را آزاد کردند.
وی عنوان می‌کند: در منابع تاریخی عنوان شده است که امام علی (ع) پول خود از بیت‌المال را صرف آزادسازی اسرای ایرانی کردند که به عنوان برده برای اعراب کار می‌کردند.
بوسعیدی می‌گوید: در زمان خلافت عثمان، مهمترین اقدامی امام علی (ع) در رابطه با ایرانیان این بوده که پسر عمر به نام «عبیدالله عمر» در راستای خونخواهی پدرش که توسط فرد ایرانی به نام «ابولولو» کشته شده است، ابولولو و همه خانواده و غلام او را به قتل می‌رساند. در برابر این اقدام عبیدالله، امام علی (ع) از عثمان خلیفه وقت درخواست قصاص عبیدالله بن عمر را می‌کنند ولی عثمان با قصاص پسر عمر مخالفت کرد ولی امام علی (ع) در برخوردی که بعدها با پسر عمر داشته است، اقدام وی برای قتل خانواده و غلام ابولولو را محکوم و عنوان کردند که هر کجا باشد او را قصاص خواهند کرد؛ البته عبیدالله بن عمر هم در جنگ صفین کشته شد.
تحقق عدالت اقتصادی برای ایرانیان در زمان خلافت امام علی (ع)
وی مطرح می‌کند: سیره و ارتباط امام علی (ع) با ایرانیان در دوره خلافتشان هم در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی قابل بررسی است که بیشتر در بعد اقتصادی قابل تأمل است.
بوسعیدی ادامه می‌دهد: بعد اقتصادی سیره و رفتار امام علی (ع) در حوزه تقسیم حقوق و عطایا مطرح می‌شود، زیرا در زمان خلفای قبل امام علی (ع)، شاهد هستیم که حقوق و عطایا به‌طوری مساوی بین ایرانیان و اعراب تقسیم نمی‌شده، اما در زمان خلافت امام (ع)، حقوق و عطایا بین ایرانیان و اعراب به طور مساوی تقسیم شد که این کار اعتراض شدید اعراب را به همراه داشت.
این دکتری تاریخ تشیع خاطرنشان می‌کند: امام علی (ع) در زمان خلافت، مسئولان دولتی خود را که مأمور گرفتن خراج از ایرانیان بودند، راهنمایی می‌کردند که چگونه و بر چه اساسی از آنان خراج دریافت کنند.
وی یادآور می‌شود: ایرانیان از زمان ساسانیان این رسم را داشتند که در عید نوروز و جشن مهرگان هدایایی را برای پادشاه ارسال کنند، این رسم حتی بعد از فتح ایران، توسط اعراب و خلفای سه گانه ادامه داشته است. در زمان خلافت امام علی (ع) این رسم انجام شد، اما امام (ع) به شرط اینکه مبلغ واقعی این هدایا مشخص و از مبلغ خراج ایرانیان کم شود، آنها را قبول می‌کردند.
این دکتری تاریخ تشیع با اشاره به بعد سیاسی سیره و روابط امام علی (ع) با ایرانیان در دوره خلافت آن حضرت، می‌گوید: در منابع تاریخی ذکر شده است که در دو جنگ «جمل» و «صفین» ایرانیان در ارتش امام علی (ع) حضور داشتند.
وی عنوان می‌کند: در بعد اجتماعی سیره امام (ع) با ایرانیان در دوران خلافتشان، شاهد حضور ایشان در جشن نوروز ایرانیان خارج از شهر کوفه هستیم که این نشان از احترام ایشان به فرهنگ و رسوم ایرانیان می‌دهد؛ علاوه بر آن در منابع تاریخی آمده است که امام علی (ع) شکایت ایرانیان مقیم کوفه را شنیده و مشکلات آنان را برطرف می‌کردند.
حضور امام علی (ع) در ایران کذب محض است
بوسعیدی ادامه می‌دهد: در بعد فرهنگی، بسیاری از یاران نزدیک امام علی (ع) همچون میثم تمار، سلمان فارسی، خواجه ربیع و ابوعبدالله رازان فارسی، ایرانی بودند که با نقل احادیث پیامبر (ص) و روایات امام (ع)، نقش مهمی در گسترش اسلام و فرهنگ تشیع در ایران داشتند.
وی تاکید می‌کند: در مجموع آنچه که از سیره و روابط امام علی (ع) با ایرانیان شاهد هستیم این است که برخورد ایشان با ایرانیان انسان مدارانه و به دور از تعصب عرب جاهلیت بوده است، ضمن اینکه روابط آن حضرت با ایرانیان در بعدهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مبتنی بر عدالت بوده است.
این مدرس دانشگاه تاکید می‌کند: در هیچکدام از منابع تاریخی مطلبی از حضور امام علی (ع) در ایران ذکر نشده است.
نظر شما