به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه زندگی آپارتمان‌نشینی، کوچک‌تر شدن فضای زندگی نسبت به گذشته و جایگزینی شبکه‌های اجتماعی به جای تعاملات اجتماعی، مانع برگزاری میهمانی‌های فامیلی، شب‌نشینی و برقراری تعامل با سایر دوستان و آشنایان شده است. در گذشته خانه‌های قدیمی و حیاط مرکزی آن‌ها، محل تعاملات، گفت‌وگوها و گردهمایی‌های دوستانه و فامیلی بوده و اکثر کاربری‌هایی که در معماری گذشته ایران وجود داشته است، این پتانسیل را در خود داشت؛ مانند بازارها، مساجد و تکایا که از این ویژگی برخوردار بوده و تعاملات اجتماعی در آن‌ها مشخص بود.
بسیاری از روان‌شناسان معتقدند که حضور در جمع، مقداری از خلاءهای روحی و روانی افراد را پوشش می‌دهد و لحظه‌های با هم بودن، خاطراتی را در ذهن افراد به یادگار می‌گذارد که این خاطرات خوب، آرامش را به وجود انسان هدیه می‌دهد.
نسل امروز خواه‌ناخواه، محکوم به زندگی در آپارتمان و فضاهای کوچک بوده و طبیعی است که در صحنه اجتماع، از تعاملات کمتری برخوردار باشد. یکی از راهکارهای برون‌رفت از چنین معضلی، توجه ویژه به فضاهای شهری و طراحی و ایجاد این فضاها در سطح شهرها به ویژه کلان‌شهرها است؛ فضاهایی که بتوان در آن‌ها به دور از هیاهو و قیل و قال‌های روزمره با دیگران دوست شد، صحبت و رفت آمد کرد. برای تحقق این امر، لزوم توجه به طراحی فضاهای شهری جدید و حفظ فضاهای شهری سنتی گذشته که در آن‌ها تعاملات اجتماعی به بهترین شکل در جریان باشد، امری ضروری است.
امروزه فضای شهری، بعدی اجتماعی از تعریف فضای صرف شناخته می‌شود؛ از طرف دیگر، همه انسان‌ها موجودات اجتماعی هستند و در تعامل با دیگران، هویت می‌یابند و زندگی اجتماعی خود را شکل می‌دهند. فضای عمومی در شهرها، نیاز ذاتی شهروندان به برقراری روابط اجتماعی را فراهم می‌آورد.
عرصه‌های عمومی فضای شهر و حوزه‌های همسایگی، تأثیر بسزایی بر حالات روحی و تعاملات اجتماعی افراد دارد و در صورتی که تحت نظارت شهروندان باشد، عامل بسیار مهمی برای ایجاد روابط پایدار اجتماعی است. از آنجا که فضای شهری، اوج تجلی مکان حیات شهری و حضور شهروندان را به نمایش می‌گذارد، اثر متقابل کاهش کیفیت فضاهای شهر بر تنزیل کیفیت زندگی شهری، عمق و ابعاد این مشکل را روشن‌تر می‌سازد. در همین خصوص با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
نقش شهرها در برقراری تعاملات اجتماعی چیست؟
شهر، بخش ویژه‌ای از فرهنگ عمومی جامعه شهری و از بارزترین نمود تمایل و نیاز بشر به زندگی اجتماعی است؛ محیطی که از مجموعه برخوردها و روابط حضوری مردم با محیط عینی پیرامون، با خود و دیگران و حضور در محیط‌های اجتماعی شکل می‌گیرد و از موضوعاتی محسوب می‌شود که امروزه اهمیت زیادی پیدا کرده است.
میزان موفقیت فضاهای شهری با میزان استفاده از آن فضا و حضور انسان در آن متناسب است؛ در واقع معماری و شهرسازی باید به جای جدایی، در پی افزایش تعاملات اجتماعی و همبستگی انسان‌ها باشد؛ اما آنچه امروزه در اغلب این فضاها با آن روبه‌رو هستیم، کاهش روابط و مشارکت اجتماعی ساکنان شهر است.
چه تغییری در سطح تعاملات اجتماعی شهروندان ایجاد شده است؟
در سال‌های اخیر به دلیل وجود گرفتاری‌های کاری، کمبود وقت، ترافیک و معضلات زندگی به خصوص در شهرهای بزرگ، ارتباطات اجتماعی افراد بسیار محدود شده است و فاصله فیزیکی بین انسان‌ها رو به افزایش است. امروزه کمتر کسی را می‌توان یافت که با شبکه‌های اجتماعی در ارتباط نباشد و معمولاً مقداری از وقت خود را که باید صرف تعاملات اجتماعی و حضور در اجتماع شود، در شبکه‌های اجتماعی برای انجام تعاملات مجازی صرف نکند. در واقع می‌توان گفت، در اجتماع هر کس برای خودش سبک زندگی فردی خاصی پیدا کرده و بیشتر افراد در زمان کنونی و مشکلات آن گم شده‌اند.
شهر به عنوان بستر زیست آدمی، باید سرشار از عرصه‌های جمعی برای تعاملات انسانی و اجتماعی باشد؛ لذا می‌توان فضاهای جمعی شهری را به عنوان سرمایه‌ای عمومی برای ساکنان جامعه تلقی کرد. فضاهای شهری تنها برای لذت بردن و اوقات فراغت شهروندان مطرح نیست؛ بلکه عنصری مهم در زندگی اجتماعی افراد محسوب می‌شود. فضاهای شهری محل برخورد رفتارها، افکار و در عین حال محل رفع برخی از نیازهای روزمره شهروندان است.
خیابان‌ها، میادین و پارک‌های یک شهر، فعالیت‌های انسانی را شکل می‌دهند. این فضاهای پویا در مقابل فضاهای ثابت و بیتحرک محل کار و سکونت، اجزای اصلی و حیاتی یک شهر را تشکیل می‌دهد و شبکه‌های حرکت، مراکز ارتباطی، فضاهای عمومی بازی و تفریح را در شهر تأمین می‌کند.
فضاهای خودرومحور چگونه سطح تعاملات اجتماعی در شهرها را کاهش داده است؟
ویژگی بارز فضای شهری، پویایی و تحرک است. امروزه بیشتر فضاهای شهری، ماشین‌محور شده و کارایی خود را از دست داده است و در ارتباط افراد با طبیعت و دیگران، کمترین نقش را ایفا می‌کند. فضاهای شهری همچون خیابان‌ها و میادین که باید نقش شکوفایی و هویت‌بخشی به شهر را ایفا کنند و حس تجمع‌پذیری و تمرکزگرایی را در ساکنان یک شهر، منطقه یا محله، ایجاد سازد، بیشتر مکانی برای عبور و مرور و عرصه فعالیت خودروها شده است؛ این موضوع، موجب شده کمتر به جنبه‌های انسانی و فعالیت‌های انسان در فضای شهری توجه شود.
راهکار بهبود و افزایش تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری چیست؟
مهم‌ترین بخش از فضاهای شهری که شامل میدان‌گاه‌ها، پیاده‌راه‌ها، پارک‌ها و پاتوق‌ها می‌شود، فضاهای عمومی است که در شهرها نقش آن‌ها روز به روز کمرنگ‌تر می‌شود. نکته اصلی و مهم در رابطه با تعاملات اجتماعی، ماندن در فضا است. برای ایجاد تعامل، ابتدا باید فضای شهری پذیرای حضور مردم در خود باشد؛ زیرا حضور و توقف مردم در فضا به خودی خود تعامل را در بین آن‌ها برقرار می‌کند.
تعاملات اجتماعی در یک فضای شهری، بازتاب نوع فعالیت‌ها و اتفاقاتی است که در فضا رخ می‌دهد و هر چه فضای شهری مطلوب‌تر باشد، فعالیت‌ها، ارتباطات و تعاملات بیشتری در آن صورت می‌گیرد و به مراتب، مدت زمان حضور افراد در فضا نیز افزایش می‌یابد.
حجم بالای تراکم جمعیت به خصوص در کلان‌شهرها، استفاده از این فضاها را ناکافی و غیرکارآمد جلوه می‌دهد و توجه به طراحی فضاهای شهری پویا و پر جنب و جوش را مبتنی بر حفظ ارزش‌های جامعه ضروری می‌کند که لزوم توجه به این امر، عامل ارتقای فرهنگ جامعه، دوری از تخاصم و ایجاد شادابی و سرزندگی در افراد جامعه و تشویق افراد به شرکت در فعالیت‌ها و مراسم جمعی در سطح جامعه است.
تعاملات اجتماعی در فضاهای باز عمومی شهر مانند خیابان‌ها، شکل می‌گیرد؛ به نحوی که ساکنان محلات را برای گذراندن اوقات فراغت یا رفع نیازهای روزمره دعوت می‌کند و به مرور زمان محدوده‌ای از مسیر برای آن‌ها به میعادگاهی جهت دیدارها تبدیل می‌شود. به واسطه طراحی مناسب و جانمایی صحیح فضاها و بناها و فضاهای مکث با قابلیت کاربردی منعطف در راستای فعالیت‌های جمعی، ادراک هویت فضایی و احساس تعلق به محیط و زیبایی افزایش پیدا می‌کند.
نظر شما