به گزارش خبرنگار ایمنا، یکی از بحران‌های مهم زیست‌محیطی ایران در سال‌های اخیر، فرونشست زمین بوده است. «فرونشست» یکی از پدیده‌هایی است که طی چند سال گذشته به دلایل مختلفی مانند افزایش برداشت از آب‌های زیرزمینی، زلزله یا فرسایش خاک در کشور اتفاق افتاده است. یکی از روش‌های جلوگیری از عواقب این پدیده‌ها، ایمنی‌سازی ساختمان‌ها و مصالح ساختمانی است.
ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین درگیری فرونشست را ثبت کرده؛ به‌طوری‌که میزان فرونشست در ایران ۹۰ برابر میانگین کشورهای توسعه‌یافته گزارش شده است. در شرایط فعلی ۳۰۰ دشت ایران دچار این بحران بوده و در برخی از دشت‌ها، زمین وارد مرحله بحرانی ایجاد فروچاله‌ها شده است.
دشت کبوترآهنگ همدان، دشت ورامین، دشت نظرآباد، دشت تهران، مشهد، نیشابور و دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین از جمله مناطقی است که شرایط فرونشست در آن بحرانی است. در اصفهان طی سال‌هابه ویژه ماه‌های اخیر، خطر فرونشست بیش از پیش جدی شده؛ به طوری که شاهد ریزش خیابان‌های اصلی شهر بوده‌ایم و ترک‌های ناشی از آن به درون خانه‌ها و منازل مسکونی شهر اصفهان، راه یافته است.
طرح جامع شهرها، یکی از مراجع اصلی ساخت‌وساز است که اگر در آن مسائلی همچون زلزله و فرونشست در نظر گرفته شود، می‌توان ساختمان‌هایی مقاوم به این پدیده‌ها ایجاد کرد و خطر این پدیده برای ساکنان شهرها را کاهش داد. در این خصوص گفت‌وگویی با علیرضا قاری‌قرآن، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرکل اداره راه و شهرسازی استان اصفهان صورت گرفت که شرح آن را در زیر می‌خوانید:
با توجه به مبحث فرونشست اصفهان، درخصوص دلیل ایجاد این مشکل و راهکارهای اجرایی و اقدامات انجام شده توضیح دهید
فرونشست زمین، مسئله‌ای بسیار فراگیر بوده که پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، یکی از دلایل آن است. مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی، متولی بررسی فرونشست‌ها در کل کشور بوده و با توجه به حساسیت این موضوع، تیم ویژه‌ای برای بررسی آن در حال تحقیق است. به این منظور، نیازمند تأمین نقشه جامعی از فرونشست در کل کشور هستیم؛ پس از تأمین این نقشه مانیتورینگ انجام شده و تغییراتی که در آستانه بحران قرار ندارد، ترمیم خواهد شد.
برای فرونشست نیز باید اقداماتی که برای زلزله انجام شد، صورت گیرد. پهنه‌های اصلی و حساس فرونشست در کل کشور موجود است. بیش از ۸۰ درصد از شهرهای استان طرح جامع و تفصیلی دارد؛ این تعداد تا سال ۱۴۰۱ به صددرصد خواهد رسید. طرح جامع نوین اصفهان مرحله شناخت را پشت سر گذاشته و لازم است با همکاری اداره کل راه و شهرسازی استان و شهرداری اصفهان مراحل بعدی آن انجام شود. هنوز انتخاب مشاور برای اجرای این طرح انجام نشده است.
طرح جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین، نخستین طرحِ کشور با رویکرد برنامه‌ریزی راهبردی و فضایی است که بر اساس مصوبه ۲۸/۳/۱۳۹۷ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در حال تهیه است. این طرح از دو مرحله اصلی تشکیل شده؛ به گونه‌ای که در مرحله اول مسائل، نیازها و ظرفیت‌های شهر تحت عنوان «گزارش تشخیص» شناسایی می‌شوند و در مرحله دوم براساس خروجی‌های مرحله اول، «دستور کارها» تهیه می‌شود و مبنای تهیه برنامه‌های پیشنهادی قرار می‌گیرد. در مرحله اولِ این طرح، مسائل و مشکلات شهر اصفهان از چهار مسیر متمایز و البته مرتبط با هم مورد کاوش، بررسی و شناسایی قرار گرفته است.
جمعاً تعداد ۸۸۲ مشکل در ۲۹ حوزه مورد بررسی در مرحله اول طرح شناسایی شد که به موضوع فرونشست زمین در دو حوزه موضوعی بافت فرسوده و آب و در قالب چهار مشکل اولیه فرونشست تدریجی زمین و عدم امکان نشت‌یابی در بافت‌های فرسوده، پدیده فرونشست دشت و تخریب آبخوان زاینده‌رود، پدیده فرونشست به علت تخلیه آب‌ها و برداشت‌های بی‌رویه در برخوار و عاشق‌آباد، نبود طرح و مدیریت جامع فرونشست زمین اشاره شده است.
جایگاه موضوع فرونشست در فرآیند شناسایی و تحلیل مشکلات شهر اصفهان در طرح جامع اصفهان چیست؟
در بیانیه مشکلات و مطالبات، فرونشست تدریجی زمین و نبودِ امکان نشت‌یابی در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد به عنوان یکی از مشکلات بزرگ محلات ناکارآمد شهری شناسایی شده؛ هر چند به این مشکل در برخی نمونه‌ها اشاره شده است، اما بسیار جزئی‌تر از سایر مشکلات این محلات است و نمی‌توان آن را مشکل مهمی در میان مشکلات محلات ناکارآمد اصفهان تلقی کرد. این مشکل عملاً در دل مشکل کلان کمبود زیرساخت‌ها و خدمات در محلات ناکارآمد قرار گرفته و مهم‌ترین پیامد ناشی از آن، سرمایه‌گریزی از بافت‌های فرسوده مطرح شده است.
در حوزه آب، مشکلات مربوط به فرونشست به علت تخلیه آب‌ها و برداشت‌های بی‌رویه در برخوار و عاشق‌آباد و تخریب آبخوان زاینده‌رود، همچنین نبود طرح و مدیریت جامع فرونشست زمین ابتدا به عنوان یک کلان مشکل حوزه آب تحت عنوان «فرونشست زمین به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از آبخوان و ضعف در مدیریت آن» شناسایی شده و در مرحله تلفیق و پایش مشکلات توسط تیم تهیه کننده طرح، موضوعِ فرونشست نه به‌عنوان یک مشکل ساختاری، بلکه ذیل روبنایی‌ترین مشکل (معلول ناشی از همه مشکلات و علت‌ها) یعنی کم‌آبی به‌عنوان پیامد ناشی از مسائل مربوط به حکمرانی آب (مسائلی همچون عدم تأمین حقابه زیست‌محیطی زاینده‌رود، بارگذاری بیش از حد جمعیت و کاربری‌ها نسبت به ظرفیت آبخوان و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی) شناسایی شده است.
با توجه به دیدگاه علمی و ارزیابی‌هایی که از مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی داشتید، وضعیت فعلی این مرکز به چه صورت است؟
مرکز تحقیقات، یکی از مراکزی است که بر اساس مصوبه مجلس تأسیس شده و وظیفه اصلی آن، حل موضوع مسکن در کشور است. تأمین صحیح نیاز مسکن از جمله اهدافی است که مرکز تحقیقات باید آن را تأمین کند. وزارت راه و شهرسازی وظایف متعددی بر عهده دارد که مرکز تحقیقات، اتاق فکری برای آن است.
مسیر مرکز تحقیقات در دهه‌های گذشته تئوری شده و به سمت دانشگاه‌ها حرکت کرده است. امروزه مرکز تحقیقات شامل ۲۵ بخش تخصصی از حوزه‌های هوشمندسازی، تا ژئوتکنیک و زیرساخت‌های عمرانی است. گواهینامه مشخصه فنی بر مصالح ساختمانی با نظارت مرکز تحقیقات صادر می‌شود و زیرساخت‌های آزمایشگاهی منحصر به فردی در این مرکز ایجاد شده است.
فاصله بین اقدامات تئوری تا حوزه اجرا، حلقه مفقوده مرکز تحقیقات بوده است. با وجود نوآوری‌هایی که در فضای آکادمیک کشور ایجاد شده، در اجرا شاهد این نوآوری‌ها نیستیم و حتی وزارت راه و شهرسازی هم در ساخت راه‌ها از روش‌های سنتی و قدیمی استفاده می‌کند. اگر مرکز تحقیقات بتواند به طور کاربردی در کشور اقدام کند، علاوه بر افزایش کیفیت فعالیت‌های عمرانی منجر به کاهش هزینه‌ها هم خواهد شد.
بنا بر سیاست‌گذاری‌های به عمل آمده چه اهداف اجرایی را در مرکز تحقیقات دنبال می‌کنید؟
به دنبال آن هستیم که ارتباط ساختاری مرکز تحقیقات با بدنه وزارت راه و شهرسازی و اداره کل استان‌ها، همچنین شهرداری‌ها برقرار شود. کلی‌ترین هدفی که دنبال خواهد شد، مرتبط‌سازی بدنه مرکز تحقیقات با بدنه دستگاه‌های اجرایی کشور است. اقدامات برای جلوگیری از فرونشست و زلزله، از جمله پروژه‌های اصلی مرکز تحقیقات است. ۱۴۰۰ دستگاه زلزله‌نگار در حال نصب در کل کشور است. همچنین صنعتی‌سازی ساختمان از جمله پروژه‌های با اهمیت و اصلی مرکز تحقیقات بوده که نیازمند اعتمادسازی است.
نخستین ساختمان‌هایی که ارکان مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در آن رعایت شده، آماده بهره‌برداری است. در این ساختمان‌ها، مرکز تحقیقات نظارت عالی داشته و در مراحل ساخت همه مقررات با نظارت اجرایی شده است. این ساختمان‌ها به مدت دو تا سه سال، مانیتورینگ می‌شود تا میزان مصرف انرژی در آن اندازه‌گیری و داده‌های دقیقی از آن احصا شود. تاکنون به دلیل حضور نداشتن مرکز تحقیقات در مراحل اجرا، بسیاری از مقررات به دقت اجرایی نشده است.
نظر شما