روزگار بی‌رونق صنایع‌دستی اصفهان و مهاجرت هنرمندان

به گزارش خبرنگار ایمنا، رومیزی‌های خاتم‌کاری، ظروف مینا، تابلوهای قلم‌کاری و فرش دستباف اصفهان ازجمله هنرهایی است که در روزگاری نه چندان دور، جایگاه و ارزش قابل توجهی نه تنها در ایران بلکه در آن سوی مرزهای کشور داشت. اما اکنون با گذر زمان، شاید سلایق افراد تغییر کرده یا آنکه گرانی این اقلام، موجب صرف‌نظرکردن افراد از خرید می‌شود. خلاصه آنکه ذوق و سلیقه هنری ایرانی به‌ندرت در خانه‌ها مشاهده می‌شود.

هنرمندان صنایع‌دستی اصفهان نیز با گلایه‌مندی از رکود این بازار، افزایش نرخ مواد اولیه، کاهش توان مالی مردم، کاهش ورود گردشگر و نبود تدابیر صحیح مدیریتی را از دلایل اصلی این اتفاق مطرح می‌کنند. گفتنی است برای بیان شرایط ناخوشایند این بازار، همین بس که بدانیم سابق بر این بیشتر ۲۰۰ نوع صنایع‌دستی وجود داشته است که اکنون از نیمی از این آثار، حتی حرف و نشانی هم در میان نیست و مابقی هم به طور نیمه‌جان در حال تولیدند.

چالش‌هایی که طی دو سال اخیر به دلیل شدت کاهش ورود گردشگر، شرایط این بازار را ناخوش‌تر و اخطار خروج هنرمندان این عرصه از کشور را جدی‌تر کرد، چه‌بسا با تداوم این جریان و فقدان اندیشه و تدبیری مناسب برای بهبود شرایط، دیری نپاید که حیات این میزان صنایع‌دستی باقی‌مانده اصفهان هم در معرض خطر نابودی همیشگی قرار گیرد.

هنرمندان صنایع‌دستی از حمایت کافی برخوردار نیستند

چه موضوعی باعث می‌شود که هنرمندان و هنروران صنایع‌دستی تصمیم به مهاجرت بگیرند؟ دلیل نخست، بی‌توجهی نهادها و مسئولان مربوطه به این قشر از هنرمندان است. از دانشگاه و محل آموزش آن‌ها تا میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی که به‌نوعی هر کدام هنرمند را از توجه و حمایت لازم و کافی محروم می‌کنند. زمانی هم که هنرمند با این وضعیت مواجه شود، دل‌زدگی و بی‌انگیزگی وی آغاز می‌شود.

اگر هم با پشت سر گذاشتن موانع، وارد بازار کار شود، رکود بازار داخل و موانع صادرات وی را به این نتیجه می‌رساند که ایران جای ماندن نیست؛ به خصوص وقتی یک هنرمند بداند در کشورهای دیگر بدون واسطه می‌تواند در فستیوال‌های مختلف شرکت و پشتیبان پیدا کند، بیشتر به رفتن ترغیب می‌شود. در واقع در همین فستیوال‌ها است که هنرمند می‌تواند موقعیت‌های جدیدی را برای خود به وجود آورد.

دلیل دیگر به تحریم‌هایی بازمی‌گردد که در این چند سال گذشته ارتباط با کشورهای دیگر را محدود ساخته است. در همین دوران تحریم، کرونا هم مزید بر علت شد به‌گونه‌ای که موانع بی‌شماری برای بازار داخل و صادرات محصولات به وجود آمد. بسیار شنیده می‌شود تعداد زیادی از هنرمندان صنایع‌دستی دغدغه معیشتی پیدا کرده‌اند. استادانی که سال‌های فراوانی از عمر خود را برای یادگیری، تولید و فعالیت در حوزه صنایع‌دستی صرف کرده‌اند و مباهاتی برای فرهنگ و هنر و اصفهان بوده‌اند، اکنون با مشکلات معیشتی فراوانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

با توجه به این مشکلات و با وجود جذب راحت هنرمندان از سوی برخی از کشورها، عده‌ای از آن‌ها مهاجرت را بر ماندن ترجیح می‌دهند. فعالان این عرصه نیز با گلایه از روزگار نامساعد هنرمندان صنایع‌دستی می‌گویند که به دلیل فراهم‌سازی بسترهای مناسب از سوی کشورهای دیگر و دریافت اقامت هنری از کشورهایی مانند کانادا و ترکیه، بسیاری مصمم به مهاجرت می‌شوند و البته این اتفاق چند سالی است که آغاز شده اما موج آن از یک سال گذشته تا به حال بوده که مشکلاتی مانند نبود مواد اولیه، گرانی هزینه‌های تولید و کمبود مشتری تصمیم به مهاجرت را از سوی هنرمندان تشدید کرده است.

به اعتقاد این فعالان، اکنون اصالت و ارزش اغلب صنایع‌دستی زیرسوال رفته است؛ زیرا سلایق جهانی تغییراتی کرده و لازم است همگام با همان تغییرات، نوآوری‌هایی هم در صنایع‌دستی البته با حفظ اصالتشان انجام گیرد. بر این اساس ضروری است با سلیقه‌های کشورهای علاقه‌مند به هنر ایرانی آشنا شویم تا بتوانیم محصول بهتری را عرضه کنیم.

تدابیری برای نجات صنایع‌دستی اصفهان اندیشیده شود

عباس شیردل، رئیس اتحادیه صنایع‌دستی اصفهان در گفت‌وگو با ایمنا با تأیید افزایش میزان مهاجرت در بین هنرمندان صنایع‌دستی می‌گوید: صنایع و هنرهایی که در صورت توجه و حمایت، ارزآوری بسیار بالایی دارد، به‌دلیل موانع و محدودیت‌های صادراتی، هنرمندانش مهاجرت را به ماندن و فعالیت، ترجیح می‌دهند.

وی ادامه می‌دهد: هنرمندان به دلیل آنکه برای صادر کردن محصولات خود با محدودیت روبه‌رو می‌شوند، فعالیت خود را غیررسمی و از طریق فضای مجازی انجام می‌دهند یا آنکه خود برای ادامه فعالیت به کشوری دیگر می‌روند.

رئیس اتحادیه صنایع‌دستی اصفهان تاکید می‌کند: کشورهایی مانند چین، ترکیه، تایوان و تایلند از رقبای صنایع‌دستی ما به شمار می‌روند و جذب کننده هنرمندان ما با ایجاد شرایط خوبی هستند؛ درحالی‌که اگر قوانین تسهیل و از این کشورهای رقیب الگوبرداری شود، هنرمند دلیلی برای خروج از کشور نخواهد داشت.

صنایع‌دستی خوب نیست

غلامعلی فیض‌الهی، رئیس اتحادیه شرکت‌های تعاونی صنایع‌دستی اصفهان در گفت‌وگو با ایمنا اظهار می‌کند: وضعیت صنایع‌دستی خوب نیست. در اصل شرایط اقتصادی مردم چنین ایجاب می‌کند که خرید این محصولات را در سبد هزینه‌های خود قرار ندهند.

وی با اشاره به محدودیت‌های سفر ناشی از کرونا، گرانی اجناس و کسادی بازار می‌گوید: این شرایط خسارت‌های زیادی به تولیدکنندگان و فروشندگان صنایع‌دستی استان وارد کرده است.

رئیس اتحادیه شرکت‌های تعاونی صنایع‌دستی اصفهان در پاسخ به این پرسش که مهاجرت هنرمندان صنایع‌دستی تا چه میزان پیشروی داشته است، می‌گوید: خوشبختانه هنوز به حدی نرسیده که نتوان با تدابیری از آن ممانعت کرد؛ فعلاً به دلیل ایجاد شرایط خاص برای این قشر توسط کشورهایی مانند کانادا، عده‌ای خاص مهاجرت داشته‌اند؛ اما اگر تدابیری اندیشیده نشود این تعداد با توجه به امکانات دیگر کشورها، افزایش می‌یابد.

فیض‌الهی می‌گوید: در نشستی که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با فعالان صنایع‌دستی اصفهان داشت چند وعده داده شد؛ نخست آنکه بیمه هنرمندان پیش‌بینی شده و قرار است افرادی که تحت حمایت بیمه قرار ندارند یا به هر دلیلی از حمایت بیمه خارج شدند، بتوانند دوباره تحت پوشش بیمه قرار گیرند.

وی ادامه می‌دهد: وعده ایجاد بازارچه صنایع‌دستی داده شد که برای رونق صنایع‌دستی، چندان کاربردی نیست؛ زیرا اصفهان خود دارای بزرگ‌ترین مرکز تولید و عرضه صنایع‌دستی است. اما مسئله آن است که خریداری برای این محصولات وجود ندارد؛ بنابراین لازم است که به‌جای داخل، سفارتخانه‌ها و خانه‌های فرهنگی ایران در دیگر کشورها تقویت شود تا این‌گونه اجناس در کشورهای دیگر عرضه شود.

رئیس اتحادیه شرکت‌های تعاونی صنایع‌دستی اصفهان می‌گوید: ضروری است به برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در کشورهای خارجی توجه زیادی شود. البته در همین شرایط با در نظرگیری سلایق و علاقه‌مندی کشور مقصد، می‌توان ارزآوری خوبی را به دست آورد.

به گفته فیض‌الهی، متأسفانه فاصله‌ای زیادی میان محصولات صنایع‌دستی ما با سلیقه‌های جهانی افتاده است و اگر این شکاف پر شود، می‌توان بر ارزآوری این محصولات اتکا کرد.

وی اظهار می‌کند: موضوع قابل‌توجهی که تولیدکنندگان و هنرمندان صنایع‌دستی باید مدنظر قرار دهند، آن است که تولیدات دو نوع است؛ اول برای مصرف داخل کشور و عرضه به خریداران داخل اعم از گردشگر ایرانی یا خارجی که وارد کشور می‌شود و دوم کالایی که ویژه عرضه در کشوری خاص تولید شود؛ با این دیدگاه که کشور مقصد چه محصولی را می‌پسندد.

رئیس اتحادیه شرکت‌های تعاونی صنایع‌دستی اصفهان تاکید می‌کند: واضح است که در چنین حرفه‌ای قبل از فروش، باید در فکر رفع نیاز، جلب رضایت و سپس فروش به مشتری باشیم. به عبارتی کاربردی کردن استفاده از صنایع‌دستی از راه‌حل‌های اصلی برای رونق این بازار در داخل و خارج از کشور است.

گزارش از: نفیسه زمانی‌نژاد، خبرنگار اقتصادی ایمنا