یادی از تاریخ نگار جنبش تنباکو

خبرگزاری ایمنا:یک.هفدهم ربیع الاول یکصد و یازده سال قبل مردی در کاظمیه عراق از دنیا رفت که هر کجا در متون تاریخی نامی از میرزای شیرازی و تحریم تنباکو هست؛ اسم او هم به عنوان تاریخ نگار جنبش تنباکو مطرح می شود.
دو.شیخ حسن کربلایی در اصل اصفهانی، مولف تاریخ دخانیه از شاگردان ممتاز آیت الله میرزای شیرازی و آیت الله سید اسماعیل صدر بوده است. وی حدود سال ١٣٠٠ هجری قمری به سامرا هجرت کرد و مدتی طولانی در درس آیت الله مجدد شیرازی شرکت کرد و تقریرات درس او را در فقه و اصول نگاشت.
شیخ حسن کربلایی تا سال فوت میرزای شیرزای در سامرا ماند و در سال ١٣١۴ به کربلا بازگشت و مصاحبت سید اسماعیل صدر را برگزید. از جمله اساتید وی را سید محمد اصفهانی،شیخ فضل الله نوری،سید محمد فشارکی و آخوند سلطان آبادی ذکر کرده اند.( بغیه الرّاغبین،تاریخ دخانیه)
سه.شیخ حسن کربلایی و میرزای نائینی با هم دوستی دیرینه ای داشتند. در زمانی که شیخ حسن، مجتهدی برجسته بود به سفارش میرزای نائینی کتاب تاریخ دخانیه را به رشته تحریر در می آورد. بعد از فوت شیخ حسن در سنین میانسالی میرزای نائینی سرپرستی خانواده او را به عهده می گیرد.
چهار.با وجود اینکه شیخ حسن فقیه بوده، کتابش در تاریخ جنبش، اثری بکر و بدیع است و می توان گفت که اسلوب نگارش تاریخ را تا حدود زیادی رعایت کرده است.اهتمام وی به نگارش تاریخ چنین جنبشی، نشانگر جایگاه والایی است که این جنبش به لحاظ دینی و سیاسی در ذهنیت شیخ داشته است.
نکته قابل توجه آوردن جهت گیری های فکری نویسنده در خلال مباحث کتاب است.
پنج.از مهمترین نکاتی که در این کتاب می توان به آن اشاره کرد عبارت است از:
۱.اشاره به نقش مردم در جنبش تحریم تنباکو که از آن به عنوان حرکت” عمومی مردم“یاد شده است.
۲.مفهوم دقیق ملت را با عنایت به ملت مسلمان ایران که هویت مشترک مذهبی داشته اند، اصل قرار داده شده است و همه جا از علما به عنوان روسای ملت یاد کرده و در برابر آنها، دولت را قرار داده است.نویسنده قدرت ملت را به عنوان یک ابزار در برابر استعمار خارجی و موجب عزت علما و جامعه ایران در دنیا می داند و معتقد است ضعیف نگه داشتن ملت باعث سلطه بیشتر بیگانگان بر دولت و حکومت شده است.
۳.در نگاه وی “اعلای کلمه ملت” مساوی با “اعلای کلمه اسلام ” و در مجموع به معنای قوت و قدرت حضور این هویت مشترک مذهبی در میان توده مردم است.نویسنده تحریم تنباکو را موضوعی اقتصادی، فرهنگی و سیاسی با رویکرد عزت اسلامی می‌داند.
۴.استفاده از متن تلگراف ها به عنوان اسناد جنبش و همچنین استفاده از نامه ها از شهرهای مختلف
۵. آشنایی او با افکار تجدد خواهانه و فرنگی مابانه (مقدمه کتاب تاریخ دخانیه نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی با تصحیح رسول جعفریان ١٣٨٢)