به گزارش خبرنگار ایمنا، وبینار بررسی تجارب مرمت ابنیه و بافت‌های تاریخی با موضوع «مروری بر تجربه مرمت کاشی در گنبد مسجد شیخ لطف‌الله» به کوشش انجمن علمی مرمت و احیای بناهای تاریخی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) و با حضور مدیر پایگاه میراث‌جهانی نقش‌جهان برگزار شد. در این وبینار که با تأخیر ۴۵ دقیقه‌ای در روز _دوشنبه ۲۷ دی‌ماه_ برگزار شد، به‌رغم اینکه مدتی قبل مطرح شده بود که از محمدحسن مقضی، پیشکسوت کاشی‌کاری برای ادامه مرمت کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله استفاده خواهد شد، اما فریبا خطابخش، مدیر پایگاه جهانی نقش جهان، اعلام کرد: درحال‌حاضر واقعاً مانده‌ام که پروژه مرمت را با چه کسی ادامه دهیم.
وی همچنین با اشاره به درگذشت مرحوم رحمت‌الله رضایت، دلیل مرگ این استادکار پیشکسوت طاق و قوس که مدتی قبل به دلیل ابتلا به کرونا درگذشت را انتقادهای مطرح‌شده درباره مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله دانست! وی گفت شایعات مسجد شیخ لطف‌الله موجب از دست دادن استادکار مرمت گنبد شد!
خطابخش با تأکید بر اینکه مرمت اجراشده در این گنبد صحیح بوده است، گفت: اگر همه گذاشته بودند که کار خود را انجام دهم، لااقل می‌دانستم که نیمی از مرمت پروژه تمام است!
وی یک‌بار دیگر به استفاده از اسکن لیزری برای مستندنگاری ترک‌ها اشاره کرد، درحالی‌که تاکنون مستندات آن را ارائه نکرده است، وی در این باره اظهار کرد: تصویر کاملی با دوربین‌های لیزری از نیم ترک اول و دوم و نیم ترک سوم و چهارم گرفته شده و سپس مرحله مرمت آغاز است.
مدیر پایگاه جهانی نقش جهان، برای نخستین‌بار به یکی دیگر از آسیب های گنبد اشاره کرد: یکی از آسیب‌های گنبد رنگ مورد استفاده روی آجرها بود که در زمان موزون‌سازی رنگی در مرمت‌های سال‌های گذشته انجام شده است!
مشروح صحبت‌های فریبا خطابخش، مدیر پایگاه جهانی نقش جهان را در ادامه می‌خوانید:
مدیر پایگاه جهانی نقش جهان با اشاره به تاریخچه مرمت مسجد شیخ لطف‌الله گفت: نخستین مرمت‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ بازمی‌گردد. در سال‌نامه اصفهان به سال ۱۳۱۳ نیز می‌خوانیم که با توجه به مشکل‌هایی که برای گنبد پیش‌آمده، تمام کاشی‌ها برداشته‌شده و دوباره جاگذاری شده است و این کار احتمالاً به دلیل تفاوت رنگ بین کاشی‌ها و تخریب آن‌ها از شکرگاه به رأس گنبد انجام‌شده است. مرحله دیگر مرمت این گنبد به‌صورت موضعی روی ترک‌های آن در دهه ۱۳۶۰ انجام شد و پس از آن مرحله نیز مرمت نیم ترک‌های اول، دوم، سوم و چهارم در دهه اخیر صورت گرفت.
خطابخش افزود: از مهم‌ترین عوامل آسیب‌رسان به گنبد می‌توان به عوامل جوی، بارش‌های فصلی، رطوبت‌های نزولی و تغییرات دمایی حاصل از تغییر فصل‌های سرد سال اشاره کرد. برخی از آسیب‌های به وجود آمده در گنبد نیز شامل از بین رفتن ملات بین کاشی‌های معرق، جدا شدن لعاب کاشی‌های معرق و آجر، ایجاد چین‌خوردگی در بیشتر قسمت‌ها و فرسودگی چوب‌های چنار پشت گنبد بود. اقدام‌هایی نیز به منظور جلوگیری و رفع آسیب‌های به وجود آمده انجام‌شده است؛ برای مثال تصویر کاملی با دوربین‌های لیزری از نیم‌ترک اول و دوم و نیم‌ترک سوم و چهارم گرفته‌شده و در مرحله مرمت قرار گرفته است. قبل از مرمت، کاشی‌ها در قسمت‌هایی کاملاً از گنبد آجری جدا شده و به‌راحتی با دست برداشته می‌شد.
وی تصریح کرد: کاشی‌های گنبد را عوض نکردیم؛ زیرا ساختن این‌گونه کاشی‌ها حتی در بهترین کارگاه‌ها غیرممکن است. در قسمت‌هایی هم که با کمبود کاشی مواجه شدیم از نخاله‌های کاشی که در پشت گنبد ریخته شده استفاده کردیم. بحث‌هایی مطرح‌شده مبنی بر اینکه طرح کاشی‌ها در مرمت به‌طور اشتباه کار شده است که اصلاً صحت ندارد. آزمایش‌هایی توسط دانشگاه هنر اصفهان روی گنبد انجام دادیم و متوجه شدیم دو نوع جرم روی زمینه وجود دارد که یکی از آن‌ها روغن موجود روی کاشی‌ها بود که به‌مرور زمان اکسیده شده و رنگ سیاهی روی آجرها ایجاد کرده بود و دیگری، رنگی است که در زمان موزون‌سازی رنگی در مرمت‌های گذشته، روی آجرکاری‌ها کارشده بود. بنابراین برای برطرف شدن این جرم‌ها تمام کاشی‌ها شماره‌گذاری شد و کاشی‌ها یک‌به‌یک پایین آورده شده و پس از تمیزشدن، دوباره به‌جای اول خود برگردانده شد. از طرفی، تمام بندهای گنبد آجری فرسوده بود و مجدداً بندکشی شد.
انتقاد می‌کنند اما راهکار ارائه نمی‌دهند!
خطابخش با اشاره به نقش دانشگاه هنر در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، گفت: برنامه مرمت ترک اول توسط استادکارهای دانشگاه هنر اصفهان ارائه شد. در جلساتی با حضور مرمت‌گران این دانشگاه، متخصص‌ها و خبرنگارها، انتقادهای زیادی به مرمت گنبد وارد شد. متأسفانه در کشور ما انتقاد انجام می‌شود اما هیچ‌کسی راهکاری ارائه نمی‌دهد. بارها گفتم اگر کسی انتقادی دارد، پیشنهادی برای بهتر انجام شدن کار بدهد. مرمت همه آثار تاریخی میدان نقش‌جهان برای من بسیار اهمیت دارد و از متخصصان و استادان دانشگاه دعوت می‌کنم که آن‌ها هم همکاری کنند. ما تمام زندگی خود را وقف این پروژه‌ها کردیم و دغدغه ما هم کمتر از منتقدان نیست. نباید با انتقادهای بیجا در روند کار سنگ‌اندازی کرد. مرمت مسجد شیخ لطف‌الله نیاز به همکاری دارد. شایعات مسجد شیخ لطف‌الله، موجب از دست دادن استادکار مرمت گنبد شد و من، درحال‌حاضر مانده‌ام که پروژه مرمت را با چه کسی ادامه دهیم. اگر همه گذاشته بودند که کار خود را انجام دهم، لااقل می‌دانستم که نیمی از مرمت پروژه تمام است!
وی در پاسخ به اینکه چرا برای مرمت این گنبد از استادکاری استفاده شد که تجربه‌ای در مرمت کاشی نداشته است، گفت: آقای رضایت با اینکه خود استادکار بودند، اما گروه تخصصی داشتند که در آن متخصص کاشی هم حضور داشت.
مدیر پایگاه جهانی نقش‌جهان، درباره دلیل تفاوت رنگ کاشی‌های گنبد نیز تصریح کرد: اصولاً وقتی چندین سال از ساختن گنبدی می‌گذرد که هیچ مرمتی روی آن انجام‌نشده است، شرایط اقلیمی و گردوغبار روی آن تأثیر می‌گذارد و نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که سطح مرمت‌شده با سطح مرمت نشده، هیچ تفاوتی در رنگ نداشته باشد. یک لایه رزین روی سطح کار زده شده بود که این لایه سیاه شده است؛ بنابراین تغییر رنگ کاشی‌ها پس از شماره‌گذاری و شست‌وشو عجیب نیست. با این حرف که می‌گویند رنگ گنبد از بین رفته و سفید شده است، کاملاً مخالفم. باید کمی منطقی‌تر فکر کنیم و منطقی‌تر تصمیم بگیریم. متأسفانه همه، شمشیرهایشان را از رو بسته‌اند و نمی‌خواهند قبول کنند که حرفشان نادرست است.
نظر شما