چرا وندال‌ها رفتار ضداجتماعی دارند؟  

به گزارش خبرنگار ایمنا، «وندالیسم» یا «تخریب اموالی عمومی»، از جمله آسیب‌های اجتماعی است که در نیم قرن اخیر و در شهرهای جهان و شهرهای کوچک و بزرگ ایران به کرات دیده شده و نیازمند توجه جدی مسئولان و سیاست‌گذاری‌های ضروری است. در تعریفی که «مارشال کلینارد» و «رابرت میر»، جرم‌شناسان برجسته آمریکایی از وندالیسم ارائه داده‌اند، آمده است: «وندالیسم عبارت است از تخریب اموال عمومی به صورتی مداوم و مکرر». «پاتریس ژانورن» جامعه شناس هم وندالیسم را نوعی روحیه بیمارگونه تعریف می‌کند که به تخریب تأسیسات عمومی نظیر تلفن‌های عمومی، صندلی‌های اتوبوس‌های شهری، مترو، ترن‌ها مسافربری، باجه‌های پست و مانند آن تمایل دارد.

دلیل نامگذاری این آسیب اجتماعی، رفتار مشابهی است که از سوی قوم «وندال‌ها» (Vandals)، در دوران باستان صورت پذیرفته بود. وندال‌ها یکی از زیرمجموعه‌های قوم ژرمن بوده‌اند که در در قرون اول تا پنجم میلادی، به تاخت و تازهای گسترده‌ای در قاره اروپا دست زدند و مهمترین اقدام آنان، غارت و ویرانی رم در سال ۴۵۵ میلادی بود. در این تاخت و تاز، بسیاری از بناهای تاریخی و فرهنگی رم، توسط وندال‌ها از میان رفت و آنان بدون توجه به قدمت و ارزش آثار روم باستان، این آثار را بی‌دلیل، نابود کردند.

وندال‌های امروزی نیز تفاوتی با وندال‌های دوران باستان ندارند، در تعریف علمی، افرادی که بی‌دلیل صندلی‌های چرمی اتوبوس‌های شهری را پاره می‌کنند، بر روی خودروهای شهروندان خط می‌اندازند، بر روی دیوارها یادگاری می‌نویسند، تابلوهای راهنمایی و رانندگی را تخریب می‌کنند و یا شیشه‌های ساختمان‌های مخروبه و چراغ‌های شهری را می‌شکنند، وندال شمرده می‌شوند. همچنین انجام اقدامات تخریبی در ورزشگاه‌ها نیز شکلی از وندالیسم شمرده می‌شود و یکی از نمونه‌های پرهزینه وندالیسم است.

به ویژه آن که در صورتی که یک تیم فوتبال شکست بخورد، هواداران اغلب جوان و نوجوان آن که دچار احساس ناکامی عمیقی می‌شوند، ممکن است به اموال ورزشگاه، آسیب برسانند. گزارش‌ها نشان می‌دهند آثار تاریخی و باستانی یکی از فضاهایی هستند که در صورت عدم نظارت مداوم، ممکن هدف رفتارهای تخریب‌گرانه وندال‌ها قرار گیرند.

وندالیسم؛ واقعیتی تلخ و گریزناپذیر

تخریب اموال و فضاهای عمومی به ویژه در جوامع شهری از پدیده‌هایی است که نه تنها خسارت‌های ناشی از آن مدیریت شهری را گرفتار مشکل و تنگنای نگهداری از مبلمان و تجهیزات عمومی می‌کند، بلکه شهروندان را نیز از داشتن امکانات و تجهیزات مورد نیازشان محروم و بی‌بهره می‌سازد. رفتارهای مخرب و خشونت‌آمیز، تخریب اموال عمومی را به دنبال دارد. امروزه وندالیسم برای کسانی که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند واقعیتی تلخ و در عین حال گریز ناپذیر است.

وندالیسم پدیده‌ای پیچیده و متأثر از عوامل گوناگون اجتماعی و فرهنگی است که هیجان روحی به صورت عصبانیت، خودنمایی و پرخاشگری بوده و ریشه در اختلالات شخصیتی اشخاص دارد. از زاویه‌ای دیگر تحلیل این مساله نشان می‌دهد که وندال ها دیگر افراد جامعه را در استفاده از امکانات و تجهیزات شهری بی‌نصیب گذاشته و همین امر ناخودآگاه مشکلات و تنش‌های روحی را برای اشخاص به دنبال دارد. در این زمینه کمتر فردی از اقشار میانی و فرودست جوامع شهری را می‌توان یافت که در موارد نیاز، به خاطر سالم نبودن فضاهای عمومی از ارتباط‌های روزانه باز نمانده باشد.

نحوه ارزیابی وندالیسم در جامعه امروز

کارشناسان تاکید دارند امروزه وندالیسم خصوصاً برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت زندگی می‌کنند واقعیتی تلخ و در عین حال گریزناپذیر است و تقریباً همه ما هر روز شاهد عوارض این معضل اجتماعی هستیم. بناهای تاریخی و اماکن مذهبی، مجسمه‌های نصب شده در میادین پارک‌ها و اماکن عمومی، سینماها، آسانسورها، پارک‌ها و فضاهای سبز عمومی، چراغ‌های راهنمایی، صندلی‌های اتوبوس و مترو، کتاب‌های کتابخانه‌ها، تلفن‌های عمومی، صندوق‌های پست و و ده‌ها موضوع مورد تخریب دیگر از جمله موضوعاتی هستند که در اثر وندالیسم متحمل خسارات و صدمات شده و مورد تخریب قرار می‌گیرند.

گاه می‌شنویم آنهایی که اتومبیل گران قیمت دارند شکایت می‌کننند که بدنه ماشین آنها آسیب می‌بیند یا لاستیک چرخ‌هایشان پنجر می‌شود و گاهی شیشه‌ها و آئینه‌های اتومبیلشان شکسته می‌شود. وندال‌ها غالباً ار وسایل وابزار مختلفی در تخریب و نابودی موضوعات مورد نظر خود استفاده می‌کننند از آن جمله می‌توان به آلات برنده نظیر چاقو قیچی و ابزاری مانند آچار، پنجه بوکس، کلید، میخ، ناخن گیر، سنگ، مواد رنگی، جوهر، انواع اسپری‌های رنگی، تیرکمان، تفنگ، مواد شیمیایی، قیر، چسب، مته، دریل و نظایر آن اشاره کرد.

براساس تحقیقات انجام شده در جهان، اعمال وندالیستی به‌طور وسیع توسط جوانان انجام می‌شود بدون آنکه بدانند این عمل جرم است. آنها اعمال خود را نوعی شوخی می‌دانند، این واقعیت که اغلب در حین اعمال وندالیسم چیزی دزدیده نمی‌شود، این مفهوم را تقویت می‌کند که آنها شیطنت می‌کنند، اما بزهکار نیستند بلکه بلکه تخریب اموال برای آنها تفریح و هیجان هیجان می‌آورد و در واقع اعتراضی به موقعیت مبهم آنها در ساختار اجتماعی است.

رفتار وندال‌ها نه تنها سلامتی و امنیت جامعه را به مخاطره می‌اندازد، بلکه هزینه‌های مالی گزافی را به ساکنین شهرها تحمیل می‌کند، از این رو وندالیسم به‌عنوان نوعی بیماری خرابکاری در قرن حاضر با هدف تخریب آثار هنری، دشمنی با علم و صنعت و آثار تمدن شناخته شده است.

محققانی مانند ویلکینسن (۱۹۹۵ و گلداستون (۱۹۹۸) وندالیسم را یک بیماری مدرن دانسته‌اند که به عنوان یک معضل اجتماعی تا نیم قرن پیش مطرح نبود و براساس گزارش‌های ارائه شده رفتار بزهکارانه و وندالیستی در برخی کشورها نظیر ایالات متحده، کانادا، آلمان غربی، روسیه، سوئد، انگلستان، هلند، فرانسه، آلمان و استرالیا، بسیار شایع است.

رفتارهای وندالیستی، مسئله‌ای اجتماعی

اغلب صاحب‌نظران و متفکران حوزه آسیب‌های اجتماعی اعتقاد دارند که رفتارهای وندالیستی، مسئله‌ای اجتماعی هستند که در نیم قرن گذشته رشد و گسترش یافته‌اند. تحقیقات بیانگر آن هستند که اینگونه رفتارها، اغلب در شهرهای بزرگ رخ می‌دهند و بیشتر کسانی که مرتکب رفتارهای وندالیستی می‌شوند، در سنین نوجوانی و جوانی قرار دارند.

کارشناسان تاکید دارند عوامل مختلفی وجود دارد که افراد را به سمت رفتارهای وندالیستی سوق می‌دهد. کلینارد و میر معتقدند عضویت در گروه همسالان، یکی از عوامل اصلی اعمال رفتارهای وندالیستی است. به نظر این دو جرم شناس، زمانی که یک نوجوان یا جوان در گروهی از همسالان خود عضو می‌شود که اعضای آن گروه به رفتارهای وندالیستی دست می‌زنند، احتمال بسیار زیادی دارد که این نوجوان تازه عضو شده، از رفتار سایر اعضای گروه تبعیت کند.

وجود مشکلات اقتصادی و احساس محرومیت و ناکامی در افراد هم می‌تواند آنان را به سمت رفتارهای وندالیستی سوق دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که وندال‌ها اغلب پسر، نوجوان و جوان، مجرد و از نظر مالی و تحصیلی ناکام هستند. در نتیجه این افراد که تصور می‌کنند جامعه عامل مشکلات آنان است و با تخریب اموال عمومی، به نوعی از جامعه انتقام گرفته و خود را آرام می‌کنند.

همچنین وجود مشکلات خانوادگی، عدم کنترل اجتماعی مناسب توسط سازمان‌های مسؤول، از خودبیگانگی اعضای جامعه، وجود شخصیت ضد اجتماعی در افراد و مشکلات روانشناختی در وندال‌ها، از جمله عوامل دیگری هستند که کارشناسان در تحلیل‌های خود از چرایی رفتارهای وندالیستی، به آن اشاره داشته‌اند. در سبب شناسی وندالیسم، پژوهشگران اعلام کردند رفتارهای بزهکارانه نتیجه تعامل عوامل و شرایط متعدد و متفاوتی است و بررسی علل وندالیسم نیاز به بررسی عوامل مختلفی دارد که با یکدیگر به نحو پیچیده‌ای مرتبط هستند.

به نظر می‌رسد تمدن ماشینی امروز که سبب تغییر زندگی ساده قدیمی و تبدیل آن به یک زندگی پرتجمل و پیچیده پیچیده شده و نیز کمرنگ شدن روابط عاطفی و همدلی، تقابل سنت‌های کهنه با ارزش‌های نوین، شکست‌ها و عقده‌های روانی در تشدید تشدید احساسات درماندگی، سرخوردگی و ناامیدی مؤثر بوده و درنتیجه عصیان روزافزون انسان‌ها به خصوص نسل جوان را برانگیخته است، از این رو وندالیسم را می‌توان عکس‌العملی کینه توزانه به برخی از فشارها، ناملایمات و احساس ناامیدی و سرخوردگی دانست.

شخصیت‌های ضداجتماعی احساس مسئولیت نمی‌کنند

شخصیت‌های ضداجتماعی به قانون دلبستگی ندارند، احساس مسئولیت نمی‌کنند، فقط در پی ارضای فوری خواسته‌های خویش هستند، هر مانع آنان را به سرعت تحریک و پرخاشگر می‌کند، به سادگی به خشونت دست می‌زنند، قدرت صبر کردن و تعویق خواسته‌هایشان را ندارند. این افراد به علت کینه‌ای که نسبت به جامعه دارند، مظاهر زندگی اجتماعی را تخریب می‌کنند. آنها در خانواده‌های دچار کژکاری که امکان همانندسازی مثبت و سازنده را به کودک نداده است، بار آمده‌ اند. پس، خانواده بهنجار و وجود سرمشق برای رفتارهای شایسته در محیط خانواده نخستین گام در پیشگیری از وندالیسم است.

امان‌الله قرایی‌مقدم جامعه‌شناس در این خصوص اظهار کرده است وندالیسم گاهی چون واکنش زنجیره‌ای از یک جا آغاز می‌شود، اما به سرعت پخش می‌شود. تخریب عمومی اتوبوس‌ها پس از مسابقات فوتبال را می‌توان به این واکنش زنجیره‌ای نسبت داد. یک نفر شروع به تخریب می‌کند و دیگران هم در حالتی شبیه به هیستری گروهی کار او را دنبال می‌کنند. وی درباره روش‌های دیگر پیشگیری از وندالیسم اعتقاد دارد که احساس ناکامی هواداران تیم شکست خورده، موقعیت لازم را برای شروع تخریب فراهم می‌کند. می‌توان با آموزش تماشاگران در مورد هدف‌های واقعی ورزش و با نمایش دوستی بازیگران دو تیم در طول مسابقه و پس از آن، احساس خشم و ناکامی را کاست.

این جامعه شناس تاکید دارد افزایش مقاومت وسایل مورد استفاده عمومی یکی از این روش‌ها است. گزینش پلاستیک مقاوم برای صندلی‌های اتوبوس شهری و یا استفاده از فلز برای صندلی، از این جمله است. استفاده از رنگ‌های تیره داخل آسانسور باعث می‌شود قابل زشت نگاری نباشد. به کار بردن فلز یا سرامیک در سطوح داخلی آسانسورها مانع از تخریب عمدی آنها توسط وندال های شهری می‌شود. استفاده از مأموران برای نظارت بر تأسیسات عمومی و آثار هنری و تاریخی گاهی ضروری است. آگاه ساختن عموم مردم از مجازات‌های سنگینی که اعمال تخریبی به دنبال دارد، می‌تواند سبب کاهش وندالیسم شود.