به گزارش خبرنگار ایمنا، تاب‌آوری شهر و مقاوم‌سازی بناها در شهرهای کشور ما که در معرض بحران‌های طبیعی زیادی قرار دارد تا حد زیادی حائز اهمیت است چرا که بناهای شهری تشکیل دهنده بافت شهر است و بافت‌های شهر در هم پیوندی با یکدیگر ساختارهای شهری را شکل می‌دهد.
این فرآیند در شهرهای کشور طی دهه‌های اخیر چندان مورد توجه نیست و بیشتر به نما و صورت بیرونی بنا توجه می‌شود که این خود آسیب‌های جدی را متوجه کالبد شهر کرده است؛ البته در نگاهی سیستمی سایر فرآیندها و روندها از جمله استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی و پدیده فرونشست، گسترش شهر در زمین‌های نامناسب بدون برنامه‌ریزی قبلی و سایر عوامل قانونی و اجرایی نیز بر استحکام بناهای شهری اثرگذار است اما یکی از دلایل اصلی توجه نداشتن به کیفیت بنا در هنگام ساخت و ساز است.
نظامی که هم اکنون بر سازمان نظام مهندسی ساختمان حاکم است، ساختار و نظامی کامل و جامع نیست و همین امر موجب شده است با وجود اینکه مصالح مورد استفاده نسبت به گذشته مستحکم‌تر است، بناهای شهری از استحکام کافی و لازم برخوردار نباشد. در گفت‌وگویی با حسن سجادزاده، دکترای طراحی شهری به بررسی این موضوع پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
مقاوم‌سازی و استحکام در کدام ابعاد شهر مطرح می‌شود؟
اگر بخواهیم از جنبه معماری و کالبدی به این موضوع نگاه کنیم، هدف اصلی ما همان بناهای شهری است که متولی اصلی مقاوم سازی بناها نیز سازمان نظام مهندسی است. به عبارت بهتر در مقیاس کلان و در سطح شهر، مبحث تاب‌آوری مطرح می‌شود و در مقیاس خرد و در سطح بناهای شهری بحث مقاوم‌سازی مطرح است.
در مبحث مقاوم‌سازی، استحکام بنا و تاب‌آوری بنا مطرح می‌شود، البته استحکام بنا در فرایند تعیین شده توسط ساختار نظام مهندسی، قرار می‌گیرد و زمانی که کارفرما و مالک قصد ساخت زمینی را دارد، در مرحله انجام محاسبات و طراحی باید شاخصه‌های مربوط به استحکام بنا را مورد توجه قرار دهد تا برای اجرا در اختیار دستگاه مجری قرار گیرد؛ مهندسان ناظر نیز بر روند ساخت بنا نظارت دارند تا ساختمان قوام و استحکام لازم را داشته باشد.
در این بین مسئولیت سازمان نظام مهندسی چیست؟
مجریان و ناظران سازمان نظام مهندسی نیز در روند ساخت و ساز بنا و پس از آن مسئول هستند؛ مقاوم‌سازی امروزه به عنوان یک رشته دانشگاهی مطرح می‌شود و پیشنهاد ما به همکاران نظام مهندسی این است که مهندسانی در حوزه مقاوم‌سازی تربیت کنند که پروانه اشتغال آنها در حوزه مقاوم‌سازی باشد.
ما در حوزه نظام مهندسی پروانه طراحی، پروانه نظارت و پروانه اجرا داریم، اما پروانه تعمیر و نگهداری و پروانه مقاوم‌سازی نیز از جمله مواردی است که می‌تواند در ساختار نظام مهندسی شکل بگیرد. این فرایندی است که در قالب ساختار نظام مهندسی ساختمان باید دیده می‌شود.
استحکام بناهای شهری شهرهای ایران قابل قبول است؟
امروزه اکثر ساختمان‌ها از استانداردهای مقاوم‌سازی برخوردار نیست زیرا زیرساخت‌ها، محاسبات، طراحی‌ها، نظارت‌ها و مکان‌یابی به درستی انجام نمی‌شود. فارغ از فروچاله‌هایی که بر اثر نشست زمین در حال ایجاد است و بر مقاوم‌سازی بناها اثرگذار است، ترکیب مصالح، نوع مصالح، زمان استفاده از مصالح برای ساخت بنا نیز از جمله عواملی است که بحث مقاوم‌سازی را در کشور ما به چالش کشانده است.
متأسفانه در فرآیند ساخت و ساز به دلیل نبود نظارت کامل و دقیق، اجرا نشدن درست دستورالعمل‌های سازمان نظام مهندسی و استفاده از مصالح کم قیمت، متوسط عمر بناها در ایران نسبت به سایر کشورها کمتر است و این خود یکی از چالش‌های اساسی در عرصه ساخت و سازهای شهری ما محسوب می‌شود.
این فرآیند و روند معیوب در مقیاس شهر نیز مطرح است؛ زمانی که دائماً در نقاط مختلف شهر اقدام به حفاری می‌شود، نشان از آن دارد که زیرساخت مناسبی در حوزه طراحی و در حوزه نظارت بر اجرا وجود ندارد و این آزمون و خطا متأسفانه در شهرهای ما چه در سطح خرد (بناهای شهری) و چه در سطوح کلان (شهر) وجود دارد.
چرا بناهای گذشته شهرهای ما با وجود مصالح کمتر مقاوم، استحکام بیشتری داشت؟
این مسئله از دو جنبه قابل بررسی است، ساختمان‌های خشتی قدیمی که در برخی شهرها وجود دارد، هزاران و صدها سال در برابر زلزله مقاوم بوده‌اند زیرا علاوه بر استحکام بنا در گذشته ما با بافت شهری هم پیوند مواجه بودیم؛ همانند اهالی یک روستا که پشتیبان یکدیگر هستند و اگر مشکل و معضلی برای هرکدام از ساکنان پیش آید، همگی برای حل مشکل به او کمک می‌کنند، خانه‌های قدیمی نیز همینطور بوده و مقاومت آنها تنها بسته به کیفیت بنا نبوده است، بلکه این بناها استحکام خود را در هم پیوندی با سایر اجزای شهر به دست می‌آوردند.
کیفیت بالای معماری بناها در گذشته، قفل‌بست که در میان مصالح وجود داشته است و هم‌پیوندی دانه با بافت از جمله عواملی بوده که به استحکام بناهای شهری شدت می‌بخشیده است. بتن و فولاد عمده‌ترین مصالحی است که ما امروزه در عرصه ساخت و ساز از آنها استفاده می‌کنیم و این قابلیت را دارد تا اگر طراحی بنا به خوبی انجام شود و روند نظارت و اجرای درست باشد، بتواند استحکام بنا را به خوبی حفظ کند.
در ژاپن نیز از مصالح بتن و فولاد استفاده می‌شود اما به دلیل اتصالات منعطفی که در این گونه بناها وجود دارد، بناهای شهری کمترین تخریب را با وجود وقوع زلزله‌هایی با ریشتر بالا، دارند؛ لذا می‌توان نتیجه گرفت که مصالح خوب و استفاده نکردن از مصالح بی‌کیفیت و شکننده شرط اول است، اما نحوه محاسبه، طراحی و اجرا نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و دقت نکردن به این عوامل آسیب زیادی را متوجه استحکام و مقاوم‌سازی بناها می‌کند.
نظر شما