به گزارش خبرنگار ایمنا، عمل جراحی یک کودک ۱۸ ماهه دارای گروه خونی نادر، با تأمین خون نادر و ارسال آن به شهر تبریز در سال ۱۳۹۰ با موفقیت انجام شد و تاکنون تعداد محدودی از افراد جامعه با این گروه خونی نادر شناسایی شده‌اند. تخمین زده می‌شود از هر یک میلیون نفر ایرانی، یک نفر دارای گروه خون بمبئی باشد.
دو گروه خونی ABO و RH رایج‌ترین گروه‌های خونی هستند. این دو گروه هشت زیرمجموعه خونی دارند که بر ۹۰ درصد از مردم کل کره زمین غالب است. طبق تخمین‌های دانشمندان، نزدیک به بیست میلیون سال است که گروه‌های خونی متفاوتی روی زمین وجود دارد اما پزشکان نزدیک به ۱۱۶ سال است که با انواع متفاوت گروه خونی آشنا شده‌اند. قبل از سال ۱۹۹۰، افراد زیادی به دلیل تزریق گروه خونی اشتباه جان خود را از دست می‌دادند.
اشتباه در انتخاب خون تزریقی، اشتباهی جبران‌ناپذیر
هر گروه خونی را نمی‌توان به هر فردی تزریق کرد و بخشی از موضوع به علت وجود پروتئین‌های خون که به آنها آنتی‌ژن می‌گویند، بازمی‌گردد. بر روی سطوح سلول‌های قرمز خون آنتی‌ژن‌هایی وجود دارد که نوع خون فرد را مشخص می‌کنند.
پلاسمای خون دارای آنتی‌بادی‌هایی است که با تمام مواد خارجی مانند آنتی‌ژن‌هایی که با نوع گروه خونی فرد سازگار نیستند، مقابله می‌کند. هنگامی که آنتی‌ژن‌های اشتباه به بدن فرد تزریق شود، آنتی‌بادی‌ها به آنها حمله کرده و به صورت توده در می‌آیند. این توده‌ها رگ‌های خونی را بسته، جریان خون را متوقف می‌کنند و در نتیجه سبب مرگ می‌شوند.
نوع گروه خونی دخیل در بروز بیماری‌های مختلف
گروه‌های خونی نقش مهمی در سیستم دفاعی بدن بازی کرده و فقدان برخی از آنها سبب بروز بیماری‌هایی می‌شود. به عنوان مثال، افراد دارای گروه خونی نوع A، بیشتر در خطر ابتلاء به سرطان پانکراس، سرطان خون، بروز برخی عفونت‌ها، بیماری‌های قلبی یا ابتلاء به مالاریای شدید قرار دارند در حالی که افرادی که گروه خونی B دارند احتمال بسیار کمی وجود دارد که به بیماری مالاریای شدید مبتلا شوند اما بروز بیماری پارگی تاندون آشیل و یا انواع زخم‌ها در این افراد بیشتر است.
آنتی‌ژن‌ها، مشخص کنندگان گروه خونی
سلول‌های قرمز خون در درجه اول با توجه به برخی از مواد به ارث برده در سطح، یعنی «مولدهای آنتی‌بادی» یا به اختصار «آنتی‌ژن» نوع خود را تعیین می‌کنند. آنتی‌بادی‌ها مکانیزم دفاعی بدن را تشکیل می‌دهند. نوع آنتی‌ژن‌هایی که بر روی سطح سلول‌های قرمز خون وجود دارند از والدین به ارث می‌رسد.
آنتی‌ژن‌ها بخش مهمی از سلول‌های قرمز خون بوده و نوع گروه خونی را تعیین می‌کنند و می‌توان بر اساس وجود یا عدم وجود آنها خون را به انواع مختلفی طبقه‌بندی کرد. بر اساس وجود آنتی‌ژن‌های مختلف، ۳۰ سیستم گروه خونی مختلف وجود دارد.
گروه خونی ABO با عامل Rh
پرکاربردترین سیستم طبقه‌بندی، ترکیبی از سیستم‌های ABO و فاکتور رزوس است. در این سیستم، نوع گروه خونی بر اساس حضور یا عدم حضور آنتی‌ژن‌های A و آنتی‌ژن‌های B که معمولاً در میان اکثریت مردم جهان یافت می‌شوند، تعیین شده و سیستم طبقه‌بندی عامل رزوس بر اساس حضور یا عدم حضور آنتی‌ژن رزوس D است.
آنتی‌ژن مهم دیگری نیز در سطح سلول‌های قرمز خون وجود دارد که ضرورت دارد در نظر گرفته شود. این آنتی‌ژن، آنتی‌ژن رزوس D نامیده می‌شود. مکانیزم این آنتی‌ژن نیز از والدین به ارث می‌رسد. این امر محدوده دیگری را برای نوع گروه خونی تحت سیستم ABO می‌افزاید. فردی که دارای یکی از چهار گروه خونی است ممکن است دارای رزوس D مثبت (RH+) یا روزس D منفی (Rh-) باشد که تعداد انواع گروه خونی را به هشت گروه خونی می‌رساند.
حدود ۳۶۰ گروه خونی در جهان شناسایی شده است که مردم معمولاً گروه‌های خونی A، B، AB یا O را شناخته و پس از آن با گروه خونی مثبت و منفی آشنا هستند، اما عده‌ای دارای خون‌های نادر هستند که در بسیاری از جوامع برای تأمین خون این گروه از افراد جامعه که کمتر از یک درصد جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند، برنامه‌هایی ذخیره سازی خون اجرا می‌شود. در کشور ما نیز خوشبختانه بانک خون‌های نادر تشکیل شده است که کمک شایانی برای حفظ حیات و سلامت افرادی است که گروه خونی نادری دارند.
گروه خون طلایی چیست؟
اگر گروه خونی فردی در بین پنج تا ۱۰ هزار نفر از جمعیت مشاهده نشده باشد، گروه خونی نادر نامیده می‌شود. ممکن است فرد زمانی متوجه نادر بودن خون خود شود که دچار حادثه‌ای شده، صدمه‌ای دیده باشد یا هنگامی که خانمی با سقط‌های مکرر روبه‌رو شده باشد. تاکنون بیش از ۳۶۰ گروه خونی توسط انجمن بین‌المللی انتقال خون در ۳۹ سیستم شناسایی شده است و هر ساله تعداد بیشتری در حال شناسایی هستند.
روش‌های شناسایی خون‌های نادر
سازمان انتقال خون ایران در طول ۱۲ سال توانسته است در جمع ۲۶ کشور عضو کارگروه بین‌المللی خون نادر پذیرفته شود، ارائه خدمت کند و تنها کشور عضو این کارگروه در منطقه مدیترانه شرقی باشد. جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۹ به عضویت انجمن بین‌المللی خون‌های نادر دنیا درآمده و ایران به عنوان تنها کشور اسلامی عضو این انجمن است که دارای برنامه خون‌های نادر است. هزینه تقریبی تهیه یک واحد خون نادر از رگ اهدا کننده تا رگ بیمار ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون ریال است که این خدمات به افرادی با گروه‌های خونی نادر و بسیار نادر، رایگان است.
سازمان انتقال خون برای شناسایی افرادی که گروه خونی نادر دارند، از چند روش بهره می‌برد. در یکی از روش‌ها، به صورت تصادفی افراد اهدا کننده خون آزمایش می‌شوند و با این روش به صورت میانگین سالانه خون پنج تا ۱۰ هزار نفر از اهداکنندگان به صورت تخصصی آزمایش می‌شود تا گروه‌های نادر خونی شناسایی شوند اما گروهی از افراد در جریان یک حادثه یا بیماری متوجه گروه خونی نادر خود می‌شوند و این در حالی است که سقط‌های مکرر در زنان نیز می‌تواند دلیلی بر گروه خونی نادر مادر باشد.
شناسایی این افراد اهمیت بالایی دارد و به همین علت اطلاعات آنها در بانک خون نادر سازمان انتقال خون ثبت می‌شود و شماره تلفن مشخصی نیز به آنها اختصاص دارد تا در صورت نیاز، به شکل شبانه‌روزی از خدمات سازمان انتقال خون استفاده کنند. سازمان انتقال خون برای افرادی که گروه خونی نادر دارند، پلاکی تهیه کرده که همیشه همراه این افراد است تا چنانچه حادثه‌ای برای آنها اتفاق افتاد، به موقع خون مناسب برای آنها تهیه شود.
در هنگام تزریق خون، خون تزریقی باید با بدن خون گیرنده سازگاری داشته باشد، در غیر این صورت بدن واکنش نشان داده و عوارض خطرناکی متوجه فرد می‌شود به طوری که کلیه‌ها از کار افتاده، سیستم ایمنی بدن دچار شوک می‌شود و حتی ممکن است فرد به کما برود.
ذخیره خون نادر از قبل در فریزهای ۸۰- درجه موجود بوده و بلافاصله با دستگاه‌های خاص و ویژه، خون‌ها از شرایط انجماد خارج شده، به صورت مایع قرار گرفته و برای بیمار نیازمند به مرکز پزشکی ارسال می‌شود.
اولین کشف گروه خونی نادر
گروه خونی Rh null اولین بار در سال ۱۹۶۱ در یک خانم استرالیایی مشاهده شد و پس از آن پزشکان تصور می‌کردند جنینی که دارای آنتی‌ژن‌های Rh نیست، زنده نخواهد ماند اما در سال ۲۰۱۰ نزدیک به پنج دهه بعد، مشخص شد که ۴۳ نفر در کل دنیا دارای این گروه خونی هستند و با توجه به کمیاب بودن گروه خونی Rh null، در صورت آسیب دیدن این افراد و نیاز به خون، زندگی آنها با چالش بزرگی روبه‌رو می‌شود.
جهش ژنتیکی علت ایجاد گروه خونی‌های نادر
پزشکان در تلاش بودند تا مبنای ژنتیکی این نوع گروه خونی را پیدا کنند و در حین مطالعات متوجه شدند که این مدل خونی به علت جهش ژنتیکی رخ می‌دهد و همین امر یکی از دلایلی است که این مدل خونی را به نادرترین گروه خونی در دنیا تبدیل کرده است. امکان دارد تغییرات ژنتیکی ناشی از ازدواج‌های فامیلی یا تغییرات محیطی به دنبال شرایط جغرافیایی ویژه، منجر به بیشتر شدن گروه خونی نادر در یک خانواده یا یک نژاد شود.
محدودیت‌های خونی افراد دارای گروه خونی نادر
افراد دارای گروه خونی نادر تنها می‌توانند خون خود را در اختیار فرد مشابه خود قرار دهند و نمی‌توانند خون خود را به گروه‌های خونی شناخته شده اهدا کنند. گروه‌های خونی نادر در ایران شامل گروه خونی بمبئی، گروه خونی چلانو، RH Null، گروه خونی لوترن بی منفی و گروه خونی KPB منفی هستند.
Hh یا Oh، که به نام گروه خونی بمبئی (مومبای) نیز شناخته می‌شود، یک گروه خونی نادر است. این فنوتیپ خونی برای اولین بار در شهر بمبئی (مومبای) توسط دکتر ی. م. بهنده در سال ۱۹۵۲ کشف شد. در تعریف گروه خونی بمبئی افرادی که دارای این گروه خونی نادر هستند، فاقد پادتن اچ (ماده اچ) در سرم خود هستند.
افراد این گروه نمی‌توانند از هیچیک از گروه‌های خونی حتی (O) منفی خون دریافت نمایند و تنها از گروه خونی بمبئی پذیرش دارند. تا سال ۹۵ در کشور ایران ۴۲ نفر با گروه خونی بمبئی شناسایی شده‌اند که از هر دو میلیون ایرانی یک نفر از این گروه خون برخوردار است.
چلانو، نام گروه خونی نادر دیگری است که تا مدتی پیش، حدود هشت نفر در کشورمان با این گروه خونی در کشور شناسایی شده‌اند. گروه خونی RH NULL را نیز باید یکی دیگر از گروه‌های خونی نادر دانست و به جز یک خواهر و برادر در کشور، شخص دیگری این گروه خونی را ندارد. ۲۲ نفر نیز در دنیا از گروه خونی RHNOL برخوردارند که از میان این ۲۲ نفر دو نفر در ایران زندگی می‌کنند.
نظر شما