به گزارش خبرنگار ایمنا، منظر شهری و نوع طراحی آن به عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم و حیاتی، نقش مهمی بر کیفیت محیط شهری دارد. ساکنان شهرها بنا بر پیش زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی برداشت‌های متفاوتی از محیط شهری دارند اما نوع طراحی و کیفیت بالای منظر تأثیر بسزایی بر ایجاد حسی خوشایند در افراد دارد و به شهر هویت می‌دهد. امروزه بسیاری از شهرهای دنیا به همین واسطه در سطح جهانی برند هستند و از این طریق جذب گردشگر می‌کنند و درآمدزایی خوبی دارند.
شهر یک سیستم است و طراحی فضاها و محیط شهری آن باید از ابعاد مختلف مورد توجه قرار بگیرد و دیدگاه نسبت به ارتقای کیفیت منظر شهر نیز باید این چنین باشد و ابعاد مختلف زیست و حیات شهری در فرایند طراحی نماها، کریدورها، خط آسمان و سایر عناصر شهر مورد توجه باشد تا بتوان منظر شهری با کیفیت داشت. حسن سجاد زاده، دکترای طراحی شهری، در گفت‌وگو با ایمنا ابعاد مختلف منظر شهری، ویژگی‌های مناظر شهرهای گذشته و راهکارهای ارتقای کیفیت منظر شهر را توضیح داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
منظر شهری به چه معناست؟
منظر شهری مبحثی گسترده است. یک اصطلاح متداول در حوزه زیباشناسی شهری تحت عنوان سیما و منظر شهری وجود دارد. اگر سیمای شهر را صرفاً وجهی کالبدی و بصری ببینیم، منظر ابعاد مختلف و متنوع‌تری را شامل می‌شود. برخی کارشناسان معتقد هستند که منظر دارای دو بعد عینی و ذهنی است که بعد عینی آن سیمای شهر است و بعد ذهنی آن مباحث مربوط به خاطرات، حوادث، رویدادها و تاریخ شهر را شامل می‌شود. برخی معتقدند زمانی که ما از منظر شهری صحبت می‌کنیم، هم سیمای شهر و هم وجوه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را شامل می‌شود و ما منظر فرهنگی شهر، منظر اقتصادی، منظر زیست بوم یا محیط زیست شهری و منظر اجتماعی را در شهر داریم.
زمانی که ما از منظر شهری صحبت می‌کنیم، به معنایی در ارتباط با کل شهر صحبت می‌کنیم و اگر بتوانیم به وجوه مختلف منظر شهری در طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها توجه داشته باشیم، می‌تواند فرصتی را فراهم کند تا ما به شهری زیبا و پایدار دست پیدا کنیم.
منظر کدامیک از ابعاد شهر را شامل می‌شود؟
مهمترین وجه منظر، منظر بصری شهر است. آن چیزی که ما به لحاظ عینی می‌بینیم و عوامل مختلفی بر کیفیت منظر بصری مؤثر است، از جمله سیمای شهر، خط آسمان، منظر طبیعی و منظر مصنوع، که اهمیت زیادی دارد. یکی از برجسته‌ترین صفاتی که در شهر ایرانی می‌بینیم، تلفیق مناسب میان منظر طبیعی و مصنوع است. به طور مثال شهرسازی گذشته اصفهان توانسته ارتباط مؤثری با طبیعت بگیرد؛ زاینده‌رود، فضاهای سبز و باغات اطراف شهر و ارتباطی که کالبدها با آسمان و خورشید می‌گیرد، همگی موجب ارتقای کیفیت منظر شهری شده است.
خط آسمان، مصالح مورد استفاده، رنگ و معماری که در شهر استفاده می‌شود و ارتباط مؤثر با عناصر طبیعت، مهمترین وجه منظر شهر را تشکیل می‌دهد. در شهرهای ایرانی ما باغ شهر ایرانی داریم زیرا شهر با تمامی ویژگی‌های طبیعی در ارتباط بوده است. از حیث کالبدی نیز در شهرهای گذشته، مورفولوژی و شکل شهر تابعی از عوامل طبیعی بوده است. اگر سقف خانه‌های کاشان معماری خاصی دارد و یا بادگیر جز عناصر کالبدی خانه‌ها در یزد و یا در شهرهای کوهستانی معماری پلکانی وجود دارد، و تمامی اشکال معماری به منظر طبیعی شهر مربوط می‌شود که سعی داشته خودش را با طبیعت وفق دهد.
کدامیک از وجوه منظر شهری اهمیت بیشتری دارد؟
منظر کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و محیط زیستی یک کل پیوسته است و همه اینها در طراحی و برنامه‌ریزی شهری در قالب سیستم و نظام شهر دیده شده است. به طور مثال در بحث منظر فرهنگی انتظام عناصر کالبدی در کنار یکدیگر، رویکرد محله محوری که در شهرسازی گذشته ما وجود داشت و سلسله مراتب شبکه شهری که از فضاهای کاملاً عمومی مثل بازار شروع می‌شد و به راسته‌ها، گذرها و کوچه‌های بن بست می‌رسید، به آن دلیل بود تا مفهوم سکونت و آرامش تجلی پیدا کند و ضمناً بتواند با عوامل اقلیمی مبارزه کند لذا منظر شهری به خصوصی همراه با کیفیت اجتماعی مشخصی شکل می‌گرفت.
در وجوه اقتصادی نیز ما منظر اقتصادی داشته‌ایم؛ بازارها به عنوان قلب تپنده در مرکز شهر، در کنار مناظر فرهنگی مثل مسجد و مناظر سیاسی که مقر حکومت شهری بوده است، در فرآیندی منظم در کنار یکدیگر می‌نشینند و یک دیالوگ مشخصی را تشکیل می‌دهد، لذا منظر دارای ابعاد مختلفی است که در یک کل پیوسته دیده می‌شود و به لحاظ ادراکی تصویرها، برداشت‌ها و خاطراتی که ما از هر شهری داریم و بیشتر در ذهن ما می‌ماند، ابعاد منظر ذهنی را شامل می‌شود که نقش بسزایی در کیفیت محیط شهری بازی می‌کند.
نوع مصالح و معماری بناها به چه میزان بر کیفیت منظر شهری اثرگذار است؟
زمانی که ما از هر شهری دیدن می‌کنیم، از مکان‌های مختلفی عکس می‌گیریم و تصاویری از آن شهر در ذهن ما است. بخشی مربوط به مسائل رفتاری و اجتماعی است و بخشی به ویژگی‌های کالبدی و عینی شهر مربوط می‌شود. توجه به این دو وجه روز به روز کمتر می‌شود و امروزه تفاوت میان شهرها را خیلی کمتر می‌بینیم زیرا نوع معماری، مصالح، شکل و فرم‌ها یکسان است و در همه شهرها به صورت یکسان پیاده سازی می‌شود.
اگر ما به شهرهای گذشته خودمان نگاه کنیم، می‌بینیم هر شهری به دلیل برخورداری از مصالح بومی و طبیعی که در سیمای شهر، بدنه سازی، جداره سازی و فرم شهر به کار برده شده است، نقش خوشایندی را به شهروندان و مخاطبان می‌داد؛ المان‌ها و نشانه‌ها نیز جزئی از منظر شهر هستند؛ زمانی که به تهران سفر می‌کنید، برج آزادی در ذهن شما تداعی می‌شود و یا زمانی که به اصفهان فکر می‌کنیم میدان نقش جهان به ذهن ما می‌آید و یا در شهر همدان آرامگاه بوعلی یک نشانه است. این نشانه‌ها نمادی از هویت ایرانی است و مفهومی را می‌رساند و در عین حال معماری برجسته و خوشایندی دارد که بومی است و مصالح آن نیز انتخاب شده با ظرافت خاصی است.
نظر شما