به گزارش خبرنگار ایمنا، کارکنان شاخه‌های گوناگون پزشکی نیز مانند همه انسان‌های دیگر، در معرض خطا و اشتباه غیرعمدی هستند اما درباره میزان خطاها و اشتباهات پزشکی بحث‌های جدی مطرح است زیرا هدف از تربیت متخصصان تحصیل کرده در این رشته، حفاظت از سلامتی جامعه است. به گفته محسن خلیلی قائم مقام معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی ایران، سالانه ۸۰۰ میلیون خدمت پزشکی به مردم ارائه می‌شود که حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار پرونده مربوط به خطاهای پزشکی در کشور تشکیل می‌شود.
خطای پزشکی، قصور خدمت یا ارتکاب عمل اشتباه در برنامه‌ریزی یا اجرا که به طور بالفعل یا بالقوه باعث یک نتیجه ناخواسته شود، معرفی شده و شامل خطاهای تشخیصی، درمانی، پیشگیری و … می‌شود که در اصطلاح حقوقی در دسته خطاهای شبه عمد قرار می‌گیرد. یکی از گام‌های مهم برای کنترل خطاهای پزشکی، شناسایی و گزارش دهی خطاهای فرایند درمان به شکل داوطلبانه و عاری از سرزنش و افشاسازی است، یعنی گزارش خطا باید در قالب رسمی و به شکل ساختار یافته انجام شود تا از این شرایط برای اصلاح نظام سلامت در پیشگیری از بروز دوباره خطاهای پزشکی، اصلاح فوری خطاهای منجر به آسیب شدید، افزایش پاسخگویی و مسئولیت پذیری، توسعه فرهنگ بیمار محوری و اولویت بخشی به ایمنی بیماران، ایجاد روحیه همکاری و کار تیمی با افزایش مشارکت کارکنان، بهبود فرایندهای درمانی و مراقبتی، ارتقای همکاری و به اشتراک‌گذاری راه حل‌های موفق ارائه دهندگان مراقبت برای بهبود کیفیت مراقبت بهداشتی و کاهش هزینه‌های بهداشتی درمانی برای از بین بردن خطاها بهره جست.
روایتی از زبان بیماران درباره خطاهای پزشکی
رضا ۳۴ ساله که سال گذشته با درد ناحیه شکم به اورژانس مراجعه کرده بود، پس از دو روز مورد عمل جراحی آپاندیس قرار گرفت، او می‌گوید: هنوز دو هفته‌ای از دوران نقاهت نگذشته بود که دردها دوباره بازگشت و پس از مراجعه به چندین پزشک و آزمایش و پیگیری‌های زیاد، متوجه شدم مشکل من سنگ کلیه بوده و مجبور شدم برای جراحی کلیه به اتاق عمل بروم.
زهره ۳۸ ساله نیز می‌افزاید: دومین فرزندم را هشت ماهه باردار بودم که متوجه شدم فرزندم مدتی است تکان نمی‌خورد، به پزشک زنان و زایمانم مراجعه کردم اما به من اطمینان داد که مشکلی ندارم و بهتر است مدتی استراحت کنم اما چند روز بعد دچار خونریزی شدید و سقط جنین شدم، معلوم شد که قبل از مراجعه به پزشک، جنین سقط شده بود اما پزشک متخصص نتوانسته بود به موقع آن را تشخیص دهد و دچار مشکلات روحی و جسمی شدیدی شدم.
آقای زارعان که برای عمل جراحی لیزر چشم به یکی از مراکز درمانی دولتی اصفهان مراجعه کرده بود نیز با اظهار نارضایتی از روند بهبودی خود می‌گوید: به دلیل بالا بودن قند خون، دچار تاری دید بودم و پزشک توصیه کرد عمل لیزر انجام دهم اما اکنون دو ماه از انجام عمل می‌گذرد و نه تنها تاری دیدم بهتر نشده بلکه بینایی‌ام کمتر از قبل هم شده است.
سقوط ۱۰۰ درصدی آمار شکایت‌ها در دوران کرونا
محمدرضا خردمند؛ دکترای حرفه‌ای پزشکی و معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: قاعده آمار شکایت‌های نظام پزشکی این است که آمار سال قبل را ارائه می‌کنیم تا نتایج شکایت‌ها قطعی شده باشد، چون باید پرونده‌ها در دادسرا و هیئت بدوی بررسی شوند تا بتوان نتیجه قطعی را اعلام کرد بنابراین آمار قطعی که می‌توان اعلام کرد مربوط به سال ۹۹ است که قابل مقایسه با سال ۹۸ خواهد بود.
وی از کاهش ۱۰۰ درصدی آمار شکایت‌های مطرح شده در دادسرای انتظامی نظام پزشکی در سال ۹۹ خبر می‌دهد و می‌افزاید: این موضوع به آن دلیل است که سال ۹۹ دوره اوج کرونا بود و مردم بسیار کمتر برای موارد دیگر به پزشک مراجعه کردند همچنین مراکز درمانی، عمل‌های جراحی و اقدامات درمانی و تشخیصی غیراورژانس را انجام نمی‌دادند به عنوان مثال اگر بیمار نیاز به تعویض مفصل زانو یا عمل فتق داشت، این کار را مدتی عقب می‌انداختند و به همین علت هم مراجعه به پزشکان و دندان پزشکان بسیار کم بود.
معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور با اشاره به کاهش ۲۷ درصدی رسیدگی به شکایت‌ها در هیئت‌های بدوی، در سال ۹۹ که دوران اوج کرونا بود، یادآور می‌شود: آمار بررسی پرونده در دادگاه‌های تجدیدنظر نیز در سال گذشته ۳۳ درصد کمتر از سال ۹۸ بود همین طور آمار بررسی پرونده در هیئت عالی انتظامی کاهش یافت.
دندان‌پزشکان، متخصصان زنان و پزشکان عمومی در صدر جدول شکایت
وی همچنین درباره وفور شکایت در میان تخصص‌های پزشکی، می‌گوید: از این نظر شرایط ما هم از همان شرایط بین‌المللی پیروی می‌کند، یعنی شیوع شکایت در بین دندان پزشکان بیش از بقیه رشته‌ها است و زنان و زایمان، پزشکان عمومی، جراحان عمومی و ارتوپدی و دیگر رشته‌ها مانند پوست، چشم، گوش و … نیز در جایگاه‌های بعدی قرار می‌گیرند.
خردمند ثبت بیشترین شکایت‌ها از پنج رشته پزشکی را به دلیل تخصص یا تبحر کمتر آنها نمی‌داند و توضیح می‌دهد: نوع شغل این پزشکان به شکلی است که میزان دستکاری بیماران بیشتر است همین طور در این رشته‌ها پزشک ناگزیر است بیشتر با بیمار ارتباط داشته باشند و احتمال بروز خطا، شکایت یا نارضایتی هم در آنها بیشتر است.
وی درباره شیوع شکایت در رشته‌های دندان پزشکی، پزشکان عمومی، زیبایی و ترمیمی یادآور می‌شود: بخش مهمی از شکایت‌ها را بخش ترمیمی و زیبایی تشکیل می‌دهد که آمار بسیار قابل توجه و رو به افزایشی دارد، به طوری که اگر بخواهیم رشته‌های ترمیمی و زیبایی را یک زمینه جدی در نظر بگیریم می‌توانیم بگوییم آمار این بخش از دیگر گروه‌ها بیشتر است چون همه گروه‌های فوق تخصص، متخصص، پزشک عمومی و دندان پزشک عمومی نیز در زمینه زیبایی فعالیت می‌کنند.
معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور می‌گوید: همانطور که می‌بینید تمایل مردم به تزریق ژل و بوتاکس و لیزر افزایش یافته به همین دلیل شکایت هم در آنها بیشتر است.
کاهش شکایت از خطاهای پزشکی در سال کرونایی
وی از ثبت شکایت سه هزار و ۳۰۰ بیمار در دادسرای انتظامی و در سال ۱۳۹۹ خبر می‌دهد و می‌گوید: این آمار در سال ۹۸ حدود هفت هزار نفر بوده است و همانطور که می‌بینید با کاهش قابل توجهی روبه‌روست.
خردمند ادامه می‌دهد: کاهش سیر شیوع همه‌گیری، ممکن است اوج‌گیری دوباره شکایت‌های بیماران را به دنبال داشته باشد و این آمار تغییر کند البته امیدواریم شکایت و اشتباه پزشکان کمتر رخ دهد اما باید تا پایان سال صبر کنیم تا بتوانیم آمار مناسبی از سال ۱۴۰۰ ارائه دهیم.
وی درباره راهکارهای پیشگیری از خطاهای پزشکی می‌گوید: بیماران باید به پزشکان و دندان پزشکان تحصیل کرده مراجعه کنند، به هیچ عنوان به طبیبان سنتی که مدارک آکادمیک ندارند مانند عطاری‌ها، مراجعه نکنند تا احتمال بروز خطا در آنها کاهش یابد، همین طور برای انتخاب پزشکان متخصص نیز فریب تبلیغاتی که در اینستاگرام و فضای مجازی وجود دارد، قرار نگیرند بلکه تحقیق کنند پس از مراجعه به پزشک عمومی، متخصص و فوق تخصص نیز توصیه‌ها و مشاوره‌های آنها را مورد توجه قرار دهند و به خوبی پیگیری کنند در مجموع این عوامل باعث می‌شود آسیب به بیماران و احتمال شکایت کمتر شود.
معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور با اشاره به نظارت نظام پزشکی بر خدماتی که به بیماران ارائه می‌شود، می‌افزاید: اگر نظام پزشکی به این نتیجه برسد که پزشک و دندان پزشک و دیگر گروه‌های پزشکی دچار تخلف شدند، آنها را مورد پیگرد محکومیت‌های انتظامی که از توبیخ شفاهی شروع می‌شود تا توبیخ کتبی و حتی محرومیت از طبابت قرار خواهد داد.
میانگین زمان رسیدگی به شکایات دو ماه است
وی درباره گلایه بیماران از روند ثبت و رسیدگی به شکایت‌های پزشکی می‌گوید: چه در نظام پزشکی و چه در دستگاه قضائی در کل دنیا، برای رسیدگی به شکایات چند مرحله پیش‌بینی شده با این هدف که احتمال از بین رفتن حقوق مردم کمتر شود که این مراحل از طرح شکایت در دادسرا، هیئت بدوی، هیئت تجدید نظر و هیئت عالی ادامه دارد البته هیئت عالی تنها در تهران مستقر است، در پرونده‌های کیفری نیز دادسرا و دادگاه بدوی و دادگاه تجدیدنظر در مرکز استان تشکیل می‌شود و دیوان عالی کشور در پایتخت است.
خردمند این نوع شکایت‌ها را باعث طولانی شدن روند رسیدگی می‌داند و ادامه می‌دهد: این رسیدگی طولانی ممکن است برای بیمار ناراحت کننده باشد اما از این نظر که دقت بیشتری صورت می‌گیرد ایده‌آل است.
معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور یادآور می‌شود: برای ثبت شکایت، کافی است بیماران به نظام پزشکی مراجعه و با کارت هویت معتبر، شکایت خود را ثبت کنند، روند رسیدگی نیز به شکل متوسط در مرحله اول که بخواهد به رأی هیئت بدوی برسد حدود دو ماه طول می‌کشد. در اصفهان آمار خطاهای پزشکی بیش از دیگر استان‌ها نیست یعنی این استان در رتبه‌های بالای خطاهای پزشکی قرار ندارد.
نمی‌توان انتظار داشت یک پزشک هیچگاه خطا نکند
مازیار ستاری، عضو هیئت مدیره و دادستان سازمان نظام پزشکی اصفهان نیز درباره دلایل ایجاد خطا در تشخیص و درمان بیماری‌ها به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نخستین چیزی که باید بدانیم این است که در امور پزشکی با انسان سر و کار داریم که انسان هم جایزالخطا است، یعنی نمی‌توانیم توقع داشته باشیم چون طرف ما پزشک است، مرتکب هیچ اشتباهی نشود، خطا در هر کاری که انسان انجام می‌دهد قابل تصور است اما این به معنای آن نیست که خاطی ضمانت مدنی نداشته باشد ولی چون وصف مجرمانه ندارد نباید منجر به برخورد کیفری شود.
وی دلیل بروز بعضی از خطاها را ناموجه می‌داند و می‌افزاید: گاهی علت خطا نقص در دانش و تجربه پزشک است که ناموجه بوده و در بررسی انتظامی منجر به احراز قصور برای پزشک می‌شود. اما در موارد زیادی از خطاهای پزشکی، حتی اگر پزشک دیگری نیز در همین شرایط می‌بود، باز هم بروز چنین اشتباهی ممکن بود چون گاهی کار پیچیدگی‌هایی دارد که امکان پیش‌بینی بر اساس تجارب قبلی را از پزشک سلب می‌کند. به عبارتی در پزشکی همیشه دو دوتا، چهارتا نیست، گاهی دو دوتا، پنج‌تا می‌شود و گاهی ۱۶ تا! چون یک سوی قضیه، بدن انسان است که گاه رفتار یا واکنش آن قابل پیش‌بینی نیست.
پایین بودن کیفیت داروها و وسایل پزشکی
عضو هیئت مدیره و دادستان سازمان نظام پزشکی اصفهان توضیح می‌دهد: گاه پایین بودن کیفیت داروها و وسایل پزشکی به دلیل تحریم‌های موجود باعث نتیجه نامطلوب می‌شود. برخی ابزارها و داروها ممکن است با کیفیت مناسب در بازار قابل تهیه نباشد یا قیمت به اندازه‌ای بالا باشد که مجبور شویم از انواع جایگزین استفاده کنیم که این امر ممکن است نتیجه کار را تغییر دهد. به عنوان مثال پایین بودن کیفیت داروی شیمی درمانی یا مثلاً پروتزهای ایمپلنت دندان یا وسایل ارتوپدی و غیره بر کیفیت اقدامات درمانی اثر می‌گذارد یا به عنوان مثال، خراب شدن دستگاه سی تی اسکن در یک بیمارستان ریفرال و عدم امکان تعمیر به موقع آن باعث بروز وقایع ناخوشایند شود.
مشکل توزیع ناعادلانه پزشک و تعرفه‌های غیرواقعی
وی از دیگر عوامل بروز خطاهای پزشکی را ازدحام بیمار در یک ناحیه می‌داند و می‌گوید: با کمبود پزشک روبه‌رو نیستیم اما با توزیع پزشک در کشور مشکل داریم و راهکار رفع آن هم تولید پزشک بیشتر نیست، این سیاست نادرستی است که در پیش گرفته شده و با این کار کیفیت آموزش را پایین می‌آوریم تا تعداد بیشتری پزشک ناتوان تولید کنیم که برای خود و مردم مشکل ساز می‌شوند و از سوی دیگر این افزایش تولید پزشک باعث می‌شود آنها برای جذب بیمار در رقابت منفی قرار گیرند و پیامدهای دیگری ایجاد شود.
ستاری با انتقاد از غیرواقعی بودن تعرفه‌های خدمات درمانی، توضیح می‌دهد: اگر تعرفه‌ها واقعی باشد خودبه خود توزیع پزشک در مناطق مختلف نیز اصلاح شده و پزشک با جذب تعداد بیمار کمتر یا انجام عمل جراحی کمتر و در حد توانایی مطلوب هزینه‌های سرباری مطب و معیشتش را تأمین می‌کند اما چون تعرفه‌ها غیرواقعی و کمتر از یک بیستم کشورهای حوزه خلیج فارس و همسایه یا کمتر از یک چهلم تعرفه کارهای پزشکی در دنیا است، پزشک مجبور است وقت بیشتری صرف کار کند وقت کمتری را به مطالعه یا حتی استراحت اختصاص دهد و همه اینها می‌تواند خطاهای کار را بالا ببرد.
احتمال عدم حصول نتیجه در درمان‌های پیچیده
وی در واکنش به انتقادات بیماران از افزایش خطاهای پزشکی در اصفهان، می‌گوید: اگر اصفهان را با شیراز، تبریز، تهران، مشهد و…. مقایسه کنید شاید نتوان گفت آمار تخلفات و اشتباهات در اصفهان بیشتر است اما وقتی با شهرهایی مثل مبارکه، زرین شهر، لنجان و حومه اصفهان مقایسه می‌کنید، طبعاً نباید انتظار داشته باشید که آمار در مرکز استان پایین‌تر باشد! ۱۳ هزار نفر کادر پزشکی عضو سازمان نظام پزشکی اصفهان هستند و امکانات درمانی اصفهان هم بیشتر است به همین دلیل بیمارانی را به اصفهان می‌فرستند که درمانشان پیچیدگی بیشتری دارد و احتمال نتیجه نگرفتن چنین بیمارانی هم بیشتر است.
عضو هیئت مدیره نظام پزشکی اصفهان با بیان اینکه نمی‌توان بدون تحلیل، آمار خطاهای پزشکی را با کلانشهر دیگری مقایسه کرد، ادامه می‌دهد: اگر در اصفهان آمار شکایت‌های پزشکی بالاست، شاید به این دلیل باشد که مردم نیز بیشتر به حقوق خود آگاهند و اطلاعات بیشتری دارند و این باعث می‌شود شکایت‌ها بیشتر شود، همچنین ممکن است رسیدگی ما هم در نظام پزشکی اصفهان یا محاکمی که به تخلفات پزشکی رسیدگی می‌کند کیفیت بهتری داشته باشد که مردم بیشتر برای شکایت مراجعه کنند و الزاماً بالاتر بودن تعداد شکایات در یک شهر دلیل بر افزایش تخلف نیست و ثانیاً طرح این موضوع نیازمند دسترسی به آمار صحیح است.
تعرفه‌های غیرواقعی، زمینه‌ساز تخلف
وی درباره راهکارهای کاهش خطاهای پزشکی می‌گوید: یکی از راهکارهای مهم، رسیدگی به معیشت پزشکان است، یک پزشک عمومی با دریافت ویزیت ۵۰ هزار تومانی و پزشک متخصص با ویزیت ۷۰ هزار تومان، اگر روزانه ده بیمار را ویزیت کنند، درآمد کافی برای تأمین هزینه‌های سرباری مطب و معیشت خود ندارند، پس ناچارند که به هر شکلی آمار جذب بیمار را بالا ببرند و زمینه تخلف برای فرد ایجاد می‌شود، یعنی ممکن است نتوانند در برابر انجام برخی تخلفات ریز، مقاومت کنند و کم کم همین روند ادامه یافته و فرد را آلوده‌تر کند.
ستاری واقعی شدن تعرفه را نیازمند حمایت دولت از بیمه‌گذاران می‌داند و ادامه می‌دهد: نمی‌توان از مردم انتظار داشت بدون حمایت بیمه‌های درمانی تعرفه را خودشان پرداخت کنند، بیمه مسئول است در این موارد پاسخگو باشد در حالی که انتظارات کنونی از بیمه‌های درمانی عملی نمی‌شود و سهم فرانشیز بیمار از هزینه‌های درمانی دو برابر مبلغی است که بیمه‌ها پرداخت می‌کنند.
وی با بیان اینکه دولت به عنوان خریدار خدمت، نباید نرخ خدمات درمانی را ارزش گذاری کند، ادامه می‌دهد: در شرایط کنونی بیمه‌ها به جای ۷۰ درصد، ۳۰ درصد هزینه‌های درمان را پرداخت و بسیاری از اقلام دارویی و خدمات را هم به راحتی از تعهد بیمه خارج می‌کنند، در نهایت حتی اگر پزشک تخلف نکند آمار و ساعت کاری اش زیاد می‌شود، گاهی ناگزیرند دو شیفت کاری در دو بیمارستان مشغول باشند و احتمال بروز خطا در کار آنها افزایش می‌یابد.
افزایش تعداد پزشک یعنی استثمار پزشکان
دادستان سازمان نظام پزشکی اصفهان، افزایش تعداد پزشک را به معنای امکان دادن به مراکز درمانی برای استثمار بیشتر پزشک می‌داند و یادآور می‌شود: وقتی پزشک بیکار زیاد شود مراکز درمانی در سطح پایین‌تری با پزشکان قرارداد می‌بندند و همچنان این چرخه ادامه می‌یابد، پس اگر با کمبود پزشک در مناطق محروم روبه‌رو هستیم باید امکانات و شرایطی فراهم شود که پزشک حاضر به کار در استان‌های محرومی مانند سیستان و بلوچستان شود نه اینکه پزشک بیشتری تربیت کنیم و همگی مایل به کار در کلانشهرها و مرکز استان باشند.
بسیاری از شکایت‌های زیبایی، نتیجه توقع بیجای بیمار است
وی درباره شیوع تخلفات در رشته‌های دندان پزشکی، زیبایی و زنان و زایمان نیز می‌گوید: در حوزه زیبایی خیلی اوقات خطا نیست بلکه توقع بیجای بیمار است، معیارها در این زمینه سلیقه‌ای است یعنی فرد، عمل را انجام می‌دهد و برداشت بیمار از تصور پایان کار چیز دیگری بوده، به این ترتیب اختلاف پیش می‌آید و منجر به شکایت می‌شود، باید فرهنگ جامعه را اصلاح کرد که افراد درصدد تغییرات ظاهری ناممکن نباشند و پزشک نیز موظف است بیمار را توجیه کند و قول‌های واهی به او ندهد.
ستاری می‌افزاید: در تخصص زنان و زایمان هم چون سر و کار پزشک در موضع محدود لگن با سه دستگاه گوارش، اداری و تناسلی است، ممکن است خطاهایی پیش بیاید که منجر به مشکلات بعدی برای بیمار شود همچنین پزشک در حوزه زنان همزمان با بیش از یک بیمار یعنی مادر و جنین سر و کار دارد که اگر برای هر کدام مشکلی پیش بیاید باعث امکان قصور پزشکی است.
وی با اشاره به برخورد دادسرای انتظامی با همه تخلفات پزشکی، می‌گوید: برای پیشگیری از تکرار چنین اتفاقاتی باید کاری کرد که خطای کار پزشک پایین بیاید همچنین با واقعی شدن تعرفه‌های پزشکی، باید ارزش واقعی کار پزشک پرداخت شود تا کادر درمان مجبور نباشند بیش از اندازه توان خود کار کنند.
دادستان سازمان نظام پزشکی اصفهان می‌افزاید: برخی از خطاها، در حیطه جرایم قرار می‌گیرند مثل پزشکی که ثابت شده با آزمایشگاه ارتباط مالی دارد البته در این باره، گاهی در فضای مجازی بزرگنمایی می‌شود که همه پزشکان چنین تخلفاتی انجام می‌دهند در حالی که این طور نیست.
وی از برخورد جدی با پزشکان متخلف خبر می‌دهد و می‌گوید: مواردی از تخلف پزشکانی را کشف کردیم که با آزمایشگاه رابطه مالی داشتند و با اینکه تخصص این پزشک به شدت مورد نیاز بیماران بوده، این فرد در هیئت بدوی به سه ماه ممنوعیت از فعالیت پزشکی محکوم شد و این حکم در در هیئت تجدید نظر نیز تأیید شد.
تخلف هیچگاه صفر نمی‌شود
وی درباره بازدارندگی این برخوردها یادآور می‌شود: نباید تنها در حیطه پزشکی به دنبال ایجاد بازدارندگی بود، برخوردها با متخلفان به شکل جدی ادامه دارد اما اینکه انتظار داشته باشید تخلف صفر شود تخلف هیچ گاه صفر نمی‌شود، می‌پذیریم که پزشک متخلف داریم و از نظر برخی شرایط اقتصادی و بسیاری شرایط دیگر هم پزشک بی سواد هم پزشک متخلف تولید می‌شود باید زمینه‌های ایجاد تخلف را از بین برد و به صفر رساند.
ستاری اجرای درست طرح پزشک خانواده را یکی از راهکارهای حل مشکلات پزشکان می‌داند و توضیح می‌دهد: اگر همچون کشورهای اروپایی، طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع در جامعه فعال می‌شد، بخش زیادی از ازدحام در سطوح تخصصی و فوق تخصصی کاهش می‌یافت اما دست‌هایی در کار بود که باعث شد پزشکان عمومی که خواستار اجرای این طرح بودند، از ادامه کار انصراف دهند و با این کار، بخشی از منابع مالی سلامت از بین رفت با این بهم ریختگی در نظام سلامت، چگونه می‌توان انتظار داشت که آمار خطاها کاهش یابد، در گام نخست باید برخی ساختارها و زیرساخت‌ها ایجاد شود و پس از درست کردن مبانی موارد درمان و پرهیز از افزایش تعداد و کاهش کیفیت خدمات پزشکی می‌توان انتظار کاهش تخلفات را داشت.
نظر شما