به گزارش خبرنگار ایمنا، بیش از چهار دهه از تهیه طرح‌های شهری اعم از طرح هادی، جامع و تفصیلی می‌گذرد و در این مدت شهرهای ایران به شدت تحت تأثیر این طرح‌ها بوده‌اند. با توجه به اینکه طرح‌های شهری در بر گیرنده توسعه آتی شهر بوده و در گسترش فیزیکی شهرها نقش تعیین کننده دارند، بنابراین بررسی میزان تحقق پذیری آن از اهمیت خاصی برخوردار است.
طرح‌های توسعه شهری اصول برنامه‌ریزی کشور محسوب می‌شوند و به تبع ضعف‌ها و نواقص آنکه سبب بروز ناهنجاری‌ها و تخریب‌های محیط زندگی می‌شود، از مهمترین و حادترین معضلات بخش شهرسازی ایران است، زیرا توسعه بی‌حساب می‌تواند به زیرساخت‌های شهری آسیب بزند و هزینه زیادی را به مدیریت شهری تحمیل کند.
اهمیت بازنگری طرح تفصیلی در توسعه شهر و شهرسازی
جواد کرباسی، رئیس اداره طرح‌های جامع و تفصیلی در خصوص طرح‌های توسعه شهری اصفهان به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: طرح‌های توسعه شهری نقشه راه توسعه آتی و ساماندهی وضع موجود در زمینه رفع مسائل و مشکلات شهرها است. اولین طرح توسعه شهری اصفهان پس از تأسیس شهرداری در سال ۱۳۴۰ توسط دفتر فنی وزارت کشور و از طریق مشاوری آلمانی تهیه شده است. طرح مذکور به نام طرح "کوکس" معروف است که در آن تمرکز بر طراحی شبکه معابر اصلی و در بافت موجود شهر بوده است.
وی با بیان اینکه طرح‌های توسعه شهری برای بازه‌های زمانی مشخص تهیه می‌شود و دوره طرح توسعه شهری به طور مثال طرح تفصیلی معمولاً در بازه زمانی ۱۰ ساله است که پس از گذشت زمان مزبور باید طرح جدید با توجه به شرایط گوناگون جمعیتی، کالبدی، اقتصادی مورد بازنگری قرار گیرد و طرح جدید تهیه شود، ادامه می‌دهد: مراحل تهیه و تصویب طرح‌های توسعه شهری معمولاً طولانی بوده و در عمل بازه تهیه، تصویب و ابلاغ و ملاک عمل بودن این طرح‌ها حدود ۲۰ تا ۲۵ سال است. بر این اساس دومین طرح جامع شهر اصفهان که چهارمین طرح توسعه شهری اصفهان محسوب می‌شود، به عنوان طرح تجدید نظر در طرح جامع شهر اصفهان در دهه ۶۰ تهیه و در سال ۱۳۶۷ به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسید و به شهرداری اصفهان ابلاغ شده است.
رئیس اداره طرح‌های جامع و تفصیلی شهرداری اصفهان با بیان اینکه پس از تهیه طرح جامع در سال ۱۳۶۷ و اتمام دوره طرح تفصیلی ارگانیک، طرح تفصیلی شهر بر اساس طرح جامع در نیمه اول دهه ۷۰ خورشیدی تهیه و تصویب می‌شود، تصریح می‌کند: این طرح تا اواسط دهه ۹۰ ملاک عمل شهرداری اصفهان در پاسخگویی به مسائل و امور شهرسازی شهروندان بود. آخرین طرح تفصیلی شهر اصفهان موسوم به طرح "بازنگری طرح تفصیلی شهر اصفهان" است که با طی مراحلی تهیه و ملاک عمل شهرداری اصفهان قرار گرفته است.
لزوم تعیین اهداف کلی و راهبردها در مرحله اول بازنگری طرح تفصیلی
وی با اشاره به مراحل تهیه بازنگری طرح تفصیلی شهر اصفهان، می‌افزاید: تهیه طرح بازنگری طرح تفصیلی شهر توسط شهرداری اصفهان برای اولین بار در سال ۷۹ بر اساس توافقنامه‌ای بین وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری اصفهان و شورای اسلامی شهر از ابتدای سال ۸۱ و از طریق شش مهندس مشاور ذی‌صلاح آغاز شد.
کرباسی خاطرنشان می‌کند: مرحله اول طرح بازنگری طرح تفصیلی شهر اصفهان شامل شناخت وضع موجود، تعیین اهداف کلی و راهبردها، در سال‌های ۸۱ تا ۸۳ تهیه و انجام شد و کلیات آن در آذرماه ۸۳ به تصویب کمیسیون ماده پنج قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسید.
وی اضافه می‌کند: مرحله دوم طرح بازنگری طرح تفصیلی شهر اصفهان شامل طرح تفصیلی پایه از جمله شبکه معابر، کاربری اراضی، ارتفاعات، ضوابط و مقررات شهرسازی است که خروجی و محصول نهایی و اساس طرح است و در اردیبهشت ماه ۸۴ به مهندسان مشاور ابلاغ و از اوایل سال ۸۵ تا نیمه آن، به تدریج و به تفکیک مناطق از مهندسان مشاور تحویل گرفته شد.
رئیس اداره طرح‌های جامع و تفصیلی شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه مراحل بررسی، تأیید و تصویب طرح تفصیلی شهر به تفکیک مناطق در سال‌های ۸۵ تا ۸۶ در شورای اسلامی شهر اصفهان انجام شد، می‌گوید: این طرح در سال‌های ۸۶ تا ۸۹ به تصویب کمیسیون ماده پنج رسید و در سال ۹۰ با اعلام نظر در خصوص انجام اصلاحات به تأیید شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسیده است.
وی تصریح می‌کند: در انتها طرح بازنگری طرح تفصیلی شهر اصفهان پس از اصلاحات مورد نظر شورای عالی در سال‌های ۹۳ تا ۹۵ بر اساس مناطق شهرداری از طرف استاندار وقت به شهرداری اصفهان ابلاغ شد و در حال حاضر طرح بازنگری طرح تفصیلی اصفهان ملاک عمل شهرداری در پاسخگویی به ارباب رجوع است.
جزئیات طرح تفصیلی شهر اصفهان
کرباسی در خصوص جزئیات طرح تفصیلی شهر اصفهان، اظهار می‌کند: طرح تفصیلی به طور کلی شامل نقشه کاربری اراضی، نقشه شبکه معابر، نقشه ارتفاعات، دفترچه ضوابط شهرسازی و ساختمانی نقشه کاربری اراضی، نحوه استفاده از زمین در محل مورد نظر بر اساس کاربری مصوب مانند کاربری مسکونی و کاربری‌های خدماتی از جمله کاربری‌های آموزشی، بهداشتی و درمانی، ورزشی و فضای سبز است.
وی ادامه می‌دهد: نقشه شبکه معابر، محل عبور گذر و خیابان‌ها، عرض و نحوه تعریض آنها و دسترسی پلاک‌ها در طرح تفصیلی معین می‌شود. البته در این طرح نقشه ارتفاعات، میزان ارتفاع و تعداد طبقات هر پلاک مشخص خواهد شد و دفترچه ضوابط نحوه ساخت پلاک‌ها از نظر نحوه تفکیک و تجمیع، موقعیت ساخت، میزان تراکم، ارتفاع هر پلاک و نحوه طراحی شبکه معابر، وضعیت پلاک‌ها در بافت تاریخی و سایر ضوابط قانونی ساخت‌وساز را هدایت می‌کند.
رئیس اداره طرح‌های جامع و تفصیلی شهرداری اصفهان می‌گوید: این ضوابط و نقشه‌ها و سایر قوانین و ضوابط بالادستی در پایداری سازه‌ای و ایمنی ساخت و سازها، نحوه حرکت و روانی ترافیک شهر، ساماندهی شکل شهر از نظر شبکه معابر و دسترسی‌ها، ارتفاع ساختمان‌ها و سیما و منظر شهری تعیین‌کننده و بسیار مؤثر است و علاوه بر آن نیازهای اساسی شهر به فضای شهری و خدمات مانند پارک‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها و پارکینگ‌ها را فراهم می‌کند.
چالش‌های طرح تفصیلی در شهر اصفهان
وی با تاکید بر اینکه بخش موفق طرح‌های تفصیلی، بخش ضوابط ساختمانی بوده که در قالب صدور پروانه ساختمانی اعمال و با درصد تحقق بالایی توسط شهروندان رعایت و توسط شهرداری نظارت و کنترل می‌شود، اضافه می‌کند: توسعه و احداث شبکه معابر اصلی شهر توسط شهرداری و همکاری شهروندان تحقق خواهد یافت.
کرباسی با اشاره به چالش‌های عمده طرح‌های توسعه شهری به ویژه طرح‌های تفصیلی، تصریح می‌کند: طولانی بودن فرآیند تهیه طرح‌های تفصیلی، توجه نکردن به مالکیت اراضی، عدم توجه به مسائل زیست محیطی و ظرفیت زیست‌پذیری شهرها، توجه نکردن به گوناگونی بافت شهری و تهیه نسخه واحد برای تمام شهر، تمرکز بر اقدامات کالبدی و عدم توجه به سایر راهکارها برای رفع مسائل شهری از جمله چالش‌های این طرح است.
وی می‌گوید: توجه نکردن به مالکیت اراضی که به طور ویژه در اراضی خدماتی با مشکل توافق از سوی ارگان‌های متولی کاربری با مالکان مواجه است، منجر به عدم تحقق کاربری می‌شود، البته مشارکت نکردن شهروندان در تهیه طرح‌ها به طور مستقیم نیز از دیگر چالش‌های این طرح است که باید رفع شود.
چشم‌انداز طرح تفصیلی شهر اصفهان
رئیس اداره طرح‌های جامع و تفصیلی شهرداری با اشاره به چشم‌انداز طرح‌های تفصیلی، می‌افزاید: در افق طرح‌های تفصیلی حدود توسعه شهر، میزان جمعیت‌پذیری، دستیابی به حداقل سرانه‌های خدماتی، تسهیل عبور و مرور و ترافیک شهر، توسعه و تجهیز مراکز خدمات شهری، توسعه گردشگری و بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد دیده می‌شود.
وی می‌گوید: با توجه به نزدیک شدن به افق طرح بازنگری طرح تفصیلی اصفهان لازم است اقدامات لازم در خصوص تهیه طرح جامع جدید با توجه به مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری در مرداد ماه ۱۴۰۰ از سوی اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان انجام شود تا مقدمات تهیه طرح تفصیلی جدید با رویکردهای جدید فراهم شود.
در تهیه و اجرای طرح تفصیلی جزئیات نباید فراموش شود
حمیدرضا نیلی، کارشناس شهرسازی و معماری در مورد اهمیت و تأثیر طرح تفصیلی در توسعه و تجهیز شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: باید هر شهری متناسب با برنامه و طرحی برای توسعه پیش برود، این موضوع ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است، در طرح تفصیلی باید برنامه جامعی برای شهر در زمینه‌های مختلف تدوین شود، در این راستا رویکرد مهمی برای اصفهان در حال تهیه و تکمیل شدن است که امیدواریم با اندیشه کلان و با کمک تمام صاحب نظران در عرصه‌های مختلف بتوان یک برنامه کامل و جامع برای اصفهان تدوین کرد تا بر اساس آن شاهد توسعه و نظم بیشتر در اصفهان باشیم.
وی با بیان اینکه امروزه شهروند خلاهایی را در شهر خود حس می‌کند، ادامه می‌دهد: اگر بتوان در تهیه این طرح از دانش‌هایی مانند دانش طراحی شهری که وظیفه آن ایجاد و ارتقا کیفیت محیط شهر است، بهره گرفت و دانش‌هایی را برای رقم زدن کیفیت شهر برای شهروندان در کنار هم مستقر کرد، قطعاً شاهد نتایج تأثیرگذاری در اصفهان خواهیم بود.
کارشناس شهرسازی و معماری با اشاره به اینکه طرح تفصیلی روش نوینی است که در حال حاضر در سطح شهر و جهان برای رفع کمبودها انجام می‌شود، می‌افزاید: در این طرح می‌توان موضوعاتی که مورد نیاز شهر است را با عنوان شهر تفصیلی موضوعی تهیه کرد و موضع‌هایی که نیازمند مداخله است را تشخیص داد و برای رفع آن طرح‌های تفصیلی موضوعی را اختصاص داد.
لحاظ هویت‌های محلی در تهیه طرح تفصیلی شهر اصفهان
وی می‌گوید: کارشناسان و مسئولان ذی‌ربط در طرح تفصیلی موضوعی لایه به لایه جلو می‌روند و به طور مثال اگر مشکلی در بافت فرهنگی و تاریخی شهر وجود داشته باشد، مداخله خواهند کرد و بر همین اساس طرح‌هایی برای توسعه شهر در تمام زمینه‌ها انجام می‌شود تا مردم در سطوح مختلف کیفیت را در شهر خود حس کنند و از حضورشان در شهر لذت ببرند.
نیلی با بیان اینکه مطالعاتی در خصوص طرح‌های تفصیلی و مسائل پیرامون آن در کشورهای دیگر نیز انجام شده است، اضافه می‌کند: مطالعات برای توسعه شهر معکوس اعتقاد امروز است، بنابراین لازم است هویت‌های محلی را در مقیاس طرح‌ها لحاظ کنیم، به این معنا که طرح تفصیلی را منطبق بر نیازهای بومی و محلی طراحی کنیم، بنابراین مسائلی مانند شهرسازی مشارکتی به میدان می‌آید که خود مردم ساکن اصفهان با ویژگی‌های فرهنگی غنی که دارند به میدان بیایند و از آنها برای توسعه شهر کمک گرفته شود.
وی خاطرنشان می‌کند: با مشارکت شهروندان طرح تفصیلی کامل‌تری را می‌توان برای شهر طراحی کرد و نیازی به استفاده از تجارب کشورهای دیگر نیست و نباید کورکورانه از آنها الگو برداری کنیم، چرا که شرایط و ویژگی‌های هر کشور و شهری برای توسعه تفاوت دارد و ممکن است از هدف اصلی فاصله بگیریم و آن طور که باید شاهد به ثمر نشستن طرح برای توسعه شهر نخواهیم بود، پس باید این طرح‌ها کاملاً منطبق بر ویژگی‌های محلی، بومی و مردمی خودمان باشد و حتی اگر به این نکات توجه شود طرح شهر اصفهان با دیگر شهرهای کشور نیز متفاوت خواهد بود.
کارشناس شهرسازی و معماری با تاکید بر اینکه در طرح تفصیلی یک شهر باید به جزئیات همان شهر توجه شود تا طرح به توسعه شهر بیانجامد، می‌گوید: اگر در توسعه و تجهیز شهر تمرکزمان بر مسائل جهانی باشد و غرق در آن شویم، قطعاً مانند بسیاری از مواردی که تفاوتی بین شهرهای تهران، شیراز و اهواز نیست، دچار معضل بزرگی خواهیم شد و نیاز است مراقبت کنیم تا دچار یکنواختی در توسعه شهری نشویم، چرا که باید برای هر شهر یک طرح تفصیلی در نظر گرفته شود تا چالش‌ها و مشکلات منطبق بر جزئیات لازم رفع و در نهایت شهر برای زندگی بهتر تجهیز شود.
اجرای طرح تفصیلی نظم شهر را رقم می‌زند
وی تصریح می‌کند: در برنامه‌ریزی و طرح‌ریزی باید توجه ویژه‌ای به مسائل موضوعی و طرح تفصیلی موضوعی شود، به طور مثال در طرح تفصیلی شهر اصفهان باید به بافت تاریخی و تمام ویژگی‌ها و شاخصه‌های تاریخ این شهر توجه کرد تا بتوان بافت تاریخی شهر را احیا کرد، این طرح تنها باید برای اصفهان باشد و برای هیچ شهر دیگری نباشد، پس تهیه‌کننده طرح باید از یک دانش غنی برخوردار باشد تا با تمام دقت طرحی ویژه را برای شهر اصفهان طراحی کند و در توسعه شهر تأثیر بگذارد.
نیلی با بیان اینکه اجرای طرح تفصیلی باعث نظم شهر می‌شود، اظهار می‌کند: طرح تفصیلی برای نظام‌مند کردن و توسعه آینده شهر خواهد بود و قرار است که به طور مفصل راجع به تک تک گذرها و معابر شهر تعیین تکلیف کند. توصیه می‌شود در این طرح خلأ طرح‌های قبلی رفع شود تا بتوان به کارآمد بودن آن اندیشید، همچنین اگر بتوان در این طرح موضوع محله محوری را به طور کیفی تقویت کرد، مردم می‌توانند به هویت خود بازگردند و در این بین برای توسعه، تجهیز و احیای هر محله می‌توان از افراد ذی‌صلاحی که هویت فرهنگی و اجتماعی‌شان به آن محله بازمی‌گردد، بهره گرفت، با این تکنیک می‌توان موضوع مشارکتی و رویکردی نوین را اعمال کرد تا شهروندان با حفظ هویت گذشته خود زندگی نوین و رو به آینده‌ای داشته باشند و از فضاهای شهری لذت ببرند و بیشتر در فضاهای جمعی حضور یابند.
وی با بیان اینکه در مرحله اول باید به موضوع تهیه طرح توجه کرد و مسائل اجرایی باید به عنوان گام بعدی مورد توجه قرار گیرد، می‌افزاید: در زمان تهیه طرح نباید به چالش‌های زمان اجرای آن پرداخت، زیرا اجرای این طرح‌ها زمان خاصی نیاز دارد و اگر بتوان در تهیه طرح، هم‌اندیشی ایجاد کرد و طرح با نظر مردم تهیه شود، قطعاً در زمان اجرا نیز شهروندان همگام و همراه خواهند بود. طرح تفصیلی شهر باید مفصل و با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار گیرد و در تهیه و اجرای طرح تفصیلی جزئیات نباید فراموش شود تا به ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی شهروندان اصفهان در سطح کشور و جهان آسیب وارد نشود و بر اساس آن جزئیات، اصفهان شهری منحصر به فرد شود.
نظر شما