به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرها همواره تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل و نیروهای طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شکل گرفته و گسترش پیدا می‌کندکه این عوامل با توجه به مقتضیات زمان ممکن است در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای و ملی با قدرت و نفوذ بیشتری از سایر عوامل و مکانیزم مخصوص به خود عمل کند و موجب تغییر و توسعه بافت کالبدی شهرها شود.
طی چند دهه اخیر، شهرهای ایران مانند بسیاری از شهرهای کشورهای جهان سوم دچار تحولات چشمگیری شده است، از جمله این تحولات افزایش سریع جمعیت بوده که بهشهر نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور از این تحولات مصون نمانده، به نحوی که جمعیت آن در ۵۰ سال اخیر بیش از پنج برابر رشد داشته و این رشد فزاینده منجر به گسترش فیزیکی بی رویه شهر شده است.
بهشهر نیز از این قاعده مستثنی نیست و رشد جمعیت شهری و توسعه کالبدی آن از این روند تبعیت می‌کند؛ لذا به منظور تعدیل این نارسایی‌ها و مشکلات شهری تحقیقاتی به عمل آمده تا فرآیند گسترش بهشهر و عوامل مؤثر بر آن مشخص و راهکارهای پیشنهادی به منظور رفع و تعدیل این فرآیند ارائه شود.
در این خصوص گفت‌وگویی با «رضا مختاری ملک‌آبادی»، دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری انجام داده‌ایم که مشروح آن در ادامه از نظرتان می‌گذرد:
توسعه و گسترش فضایی شهر به چه مفهوم است؟
هیچ شهری در بلند مدت در شرایط ایستا باقی نمی‌ماند؛ شهر مانند موجود زنده است و رشد آن متکی بر صنایع جدید، کارخانه‌ها، مؤسسات آموزشی و مساعدت امکانات حمل و نقلی است. توسعه شهرها در قالب شهرسازی به عنوان اقدامی از پیش اندیشیده شده برای سکونت انسان سابقه‌ای بس طولانی دارد.
رشد و توسعه شهرها بر اثر حوادث مختلف در تمامی ادوار تاریخی دارای افول و صعود بوده است و گاهی شهرها چنان عظمت پیدا می‌کرده‌اند که به صورت یک کشور یا شهر در می آمده‌اند، اما آنچه که اساس شهرنشینی، بسط و توسعه شهرها را بنیان می‌گذارد، به قرن هجدهم میلادی باز می‌گردد که به "عصر انقلاب صنعتی" شهرت دارد.
شهرهای قبل از عصر صنعت دارای توسعه محدود شهری و جمعیت مشخص بوده و پس از انقلاب صنعتی عوامل متعددی موجب گسترش شهرها و افزایش جمعیت آنها شد که از جمله آن دلایل می‌توان به تحول در حمل و نقل، سرعت مبادلات، تقسیم کار، تنوع در مشاغل، ازدیاد جمعیت، توسعه مهاجرت‌ها، تمرکز صنعت و تجارت و بالا رفتن سطح درآمد اشاره کرد.
رشد و گسترش شهر تحت تأثیر چه عواملی اتفاق می‌افتد؟
از عوامل اصلی رشد و گسترش شهر بستر طبیعی و رشد جمعیت شهری است و سایر عوامل با اثرگذاری بر آنها در توسعه کالبدی شهر نقش پیدا می‌کند.
توسعه کالبدی و رشد جمعیتی شهرها تا پیش از چند دهه اخیر هماهنگ و متعادل بود، اما با بروز تحولات جدید شهرها به سرعت تغییرات و دگرگونی‌هایی را پذیرفتند که این دگرگونی‌ها به صورت افزایش جمعیت و گسترش فیزیکی شهرها بوده است؛ البته در قالب این گسترش فیزیکی نیز تعادل برقرار نشده و میان کاربری‌های شهری و اختصاص زمین و سرانه‌های شهر نیز تناسب معقولی برقرار نبوده است.
تحولات اخیر که در سطح اقتصادی و اجتماعی انجام شده، رشد و توسعه کالبدی شهرها را به شدت تحت تأثیر قرار داده و با گسترش بخش خدمات و همچنین تمرکز صنایع در شهرها، موجب جذب افراد بسیاری از روستاها به سمت شهرها شده است.
مهاجرت روستاییان به شهرها نقش بسیار مهمی در ایجاد تراکم و ازدحام در شهرها داشته و موجب گسترش بدون برنامه آنها شده است؛ اضافه شدن محلات جدید به محدوده‌های شهرها، تقاضا برای دریافت خدمات و تسهیلات شهری را بیشتر کرده و بر اثر تراکم جمعیت در شهرها و نیز رواج مبادلات اقتصادی در آنها، قیمت زمین به طرز عجیبی افزایش داشته است.
روستاییانی که به شهر مهاجرت کرده‌اند، به دلیل نداشتن تمکن مالی در حواشی مستقر شده و به سرعت به گسترش کالبدی شهرها دامن زده‌اند که با گسترش روز افزون شهر، مناطق روستایی و مراکز جمعیتی، افراد به پیکره آن اضافه و در حقیقت تحمیل می‌شوند و این امر توسعه کالبدی بدون برنامه را تشدید کرده و باعث شده تا مناطق کشاورزی به زیر ساخت و ساز برود.
بررسی این موضوع چه ضرورت و اهمیتی دارد؟
توجه به توسعه کالبدی شهر به عنوان یک ضرورت اساسی در برنامه‌های توسعه شهری، حاکی از اهمیت این موضوع است؛ در ایران یکی از موارد مهم فرآیند شهرنشینی، گسترش سریع فیزیکی شهرهای آن است.
رشد بدون برنامه و ناموزون شهرها به دلیل مهاجرت‌های بی رویه و افزایش جمعیت یکی از مشکلات اساسی شهرهای کشور است؛ اکنون نیز یکی از مسائل تمامی شهرها رشد شهرنشینی و به تبع آن گسترش مناطق شهری در نواحی پیرامونی است که پیامدهایی همچون نابودی اراضی کشاورزی، حاشیه‌نشینی، گسیختگی بافت فیزیکی، افزایش جمعیت شهرها، نبود امکان پاسخگویی به برخی از خدمات و کاربری‌ها در شهر، مشکلات زیست محیطی و بخصوص نابسامانی سیمای شهری را در بر داشته است.
بسیاری از شهرهای ایران از جمله شهر بهشهر در روند رشد و توسعه خود با این مسائل و مشکلات مواجه هستند و مطالعه الگوهای رشد کالبدی و فضاهای شهری در دهه‌های اخیر و تحلیل ارتباط آن تحولات با تغییرات اجتماعی و اقتصادی که در شهرها رخ می‌داد، امکان بازشناسی و تبیین نقش نیروهای اجتماعی در زندگی شهری و همچنین فرآیند بروز تغییر در شکل شهرها را فراهم می‌کند.
کدام عوامل بر گسترش فیزیکی شهر بهشهر اثرگذار بوده است؟
نکته قابل توجه در توسعه کالبدی شهرها این است که در ایران رشد غیر اصولی شهرها منجر به عقب‌ماندگی روند شهرسازی از شهرنشینی شده و این افزایش جمعیت شهری موجب بروز مسائلی از قبیل مشکل مسکن، خانه سازی‌های فاقد امکانات و تسهیلات، رشد نسنجیده شهر، بورس بازی زمین، نبود تأسیسات زیربنایی، ارائه نشدن خدمات مناسب، گسستگی بافت‌های فیزیکی و حاشیه‌نشینی می‌شود.
بهشهر نیز از این قاعده مستثنی نیست و رشد جمعیت شهری و توسعه کالبدی آن از این روند تبعیت می‌کند و با روند توسعه آن با توجه به تحولات جمعیتی و اقتصادی که طی چند دهه اخیر رخ داده و محدودیت‌های طبیعی رشد شهر محسوب می‌شود، در حال حاضر این شهر را با مسائل و مشکلاتی روبرو کرده که در صورت ادامه توسعه فیزیکی، روستاهای واقع در حریم شهر به محدوده شهری اضافه شده و این نابسامانی شدیدتر و حادتر می‌شود.
شهر بهشهر همانند سایر شهرها در طول زمان دچار تغییر و تحولات بسیاری بوده و آمارها نشان می‌دهد که حدود ۶۰ درصد از رشد مساحت شهر با رشد جمعیت هماهنگ بوده و ۴۰ درصد باقیمانده دارای رشد ناموزون افقی و اسپرال شهری بوده است.
بررسی عوامل مؤثر نیز نشان از آن دارد که توپوگرافی هموار، شیب مناسب اراضی در شمال شرقی شهر، احداث کارخانجات و وجود ارتباطات با مراکز دو استان مازندران و گلستان، موجب مهاجرت به خصوص مهاجرت‌های روستا_ شهری شده و ادغام روستای زیروان به شهر بهشهر نیز مهمترین عامل مؤثر بر روند و الگوی گسترش شهر محسوب می‌شود.
از طرفی در میان مهمترین عوامل محدود کننده توسعه این شهر می‌توان به وجود کوه‌های جهان‌مورا به همراه جنگل در جنوب و بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی، وجود راه آهن و اتوبان، باغ و زمین‌های کشاورزی در شمال شهر بهشهر و کمبود منابع مالی شهرداری جهت توسعه فضاهای عمومی اشاره کرد.
به مشکلات نحوه گسترش بهشهر اشاره کنید!
شهر بهشهر در طول دوران حیات خود هم به صورت طبیعی و خودرو و هم به صورت از پیش اندیشیده، در بطن خود از الگوهای مختلف گسترش پیروی کرده و در این فراز و نشیب گاه با مشکلات عدیده‌ای روبرو شده که هم اکنون نیز گریبان شهروندان و مدیریت شهری را گرفته است.
به همین جهت و به منظور جلوگیری از افزایش مشکلات و گسترش فیزیکی بدقواره در آینده، انتخاب الگوی گسترش آینده آن اهمیت فراوانی دارد؛ رشد پراکنده و بی‌رویه شهر در طول زمان، بدون برنامه از پیش تعیین شده منجر به رشد ناموزون و ناهماهنگ شده و همین امر موجب پدید آمدن مشکلاتی همچون توزیع نامناسب خدمات و امکانات در سطح شهر و ساخت و سازهای بی‌رویه در حاشیه شهرها شده که به نوعی به تخریب اراضی زراعی و باغات منجر شده و این موضوع آسیب‌های جبران ناپذیری را به شهر وارد کرده است.
نظر شما