به گزارش ایمنا، کودک موجودی ساده و بی‌غرض است که اقداماتی که انجام می‌دهد، فاقد هیچ هدف مغرضانه‌ای است ولی برخی افراد به دلیل نوع تربیتی که در کودکی داشته‌اند یا عقده‌ای که برای آنها به دلایل مختلف از جمله مشکلات معیشتی ایجاد شده است، کودک را به منزله یک انسانی بالغ و کامل می‌پندارند و به دلیل کارهای اشتباهی که کودک بی‌دفاع انجام می‌دهد آن را مستحق مجازات و آزار می‌دانند.
آزار را از دو بعد می‌توان به آن نگریست، آزار روحی و آزار جسمی، متأسفانه برخی از پدر و مادرها عامل کودک آزاری هستند، پدیده شوم کودک آزاری می‌تواند باعث شود که شخص در بزرگسالی با عقده‌ها و کمبودهایی که حاصل دوران کودکی است، دست به جرایمی زند که جامعه را به ورطه‌ی هلاکت کشاند، به همین منظور قانون در این عرصه ورود کرده است تا بتواند از این اقدامات ناجوانمردانه و مخرب جلوگیری کند.
هر جنایتی که در جامعه رخ می‌دهد، هرچند کوچک، ابتدا جامعه را به خطر می‌اندازد و موجب بی نظمی و ایجاد ناهنجاری در جامعه شده و در وهله دوم در اذهان مردم برای مجنی علیه احساس ترحم می‌کند. اگر این جنایت را در کودکان تصویر کنیم، انتظار ما از جامعه این است که به سرعت آن را حل و فصل کند.
چگونگی وقوع جرایم علیه اطفال جامعه و عواملی که موجب می‌شود اطفال قربانی جرم و بزه دیده شوند حائز اهمیت است. انواع آزار و جرایم علیه آنها، جایگاه کودک آزاری در قوانین جاری و راهکارهای مبارزه با این پدیده نیز مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است.
انواع کودک آزاری
از نگاه کلی کودک آزاری را می‌توان به دو بخش کلی کودک آزاری جسمی و کودک آزاری روانی تقسیم می‌شود، با توجه به انگیزه و عوامل ارتکاب جرم، کودک آزاری به انواع مختلفی قابل تقسیم است، که عبارتند از:
۱. کودک آزاری ناشی از آزار جسمی مانند ضرب و جرح
۲. کودک آزاری ناشی از بهره‌گیری خلاف، مانند بهره‌گیری برای قاچاق و مطلق به کار گرفتن کودک زیر پانزده سال
۳. کودک آزاری ناشی از ترک فعل مانند نادیده گرفتن عمدی سلامت، بهداشت و ترک انفاق کودک
۴. کودک آزاری جنسی مانند استفاده از کودک در هرزه‌گری‌ها
صریح‌ترین قانون در تقابل با کودک آزاری
صریح‌ترین قانونی که در تقابل با پدیده کودک آزاری به تصویب رسیده، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان (مصوب ۱۳۸۱) است، که در برگیرنده کودکان زیر ۱۸ سال نیز است، البته در قوانین دیگری نیز به صورت جسته و گریخته و به مناسبت‌هایی به مسائل کودک آزاری پرداخته شده و در صدد حمایت از کودک بر آمده است. (۳) به عنوان مثال ماده ۲ قانون حمایت از کودکان مقرر کرده است «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ممنوع است».
بر اساس این تعریف، ماهیت کودک آزاری، اذیت و آزار است، بنابراین مجرم باید سوءنیت عام و خاص داشته و در صدد آزار او برآمده باشد. بدین سبب کسی که از روی غفلت یا عدم سوءنیت باعث به وجود آمدن صدماتی به کودک شود، مرتکب کودک آزاری نشده است.
وارد کردن صدمات روانی به کودکان جرم است؟
از سوی دیگر کودک آزاری، جرمی مقید به نتیجه است و باید عملیات آزار دهنده، موجب صدمات جسمی یا روانی و اخلاقی گشته و سلامت جسم و روان کودک را به خطر اندازد. عنصر مادی این جرم، عبارت است از صدمات جسمی، مانند جراحات و صدمات روانی، مانند پریشانی روانی، اضطراب، افسردگی و مانند آن. جالب این که پیش از این در قوانین، صدمات روانی جرم تلقی نمی‌شده است، لکن این قانون در جهت حمایت کامل از کودک، صدمات روانی را نیز جرم تلقی نموده است. بنابراین، این ماده در بر گیرنده جرایم ناشی از کودک آزاری جسمی ناشی از آزار و نیز کودک آزاری روانی می‌شود.
هر چند ماده ۷ قانون حمایت از کودک مقرر کرده است که «اقدامات تربیتی در چارچوب ماده (۵۹) قانون مجازات اسلامی، مصوب ۷/۹/۱۳۷۰ و ماده (۱۱۷۹) قانون مدنی، مصوب ۱۹/۱/۱۳۱۴ از شمول این قانون مستثنی است، اما از مصادیق کودک آزاری ناشی از آزار جسمی، تنبیه بدنی خارج از حد متعارف توسط والدین یا سرپرست قانونی است، که بخش عظیمی از آمار کودک آزاری را در ایران و جهان دارد.
مجازات کودک آزاری و برخورد با این پدیده شوم
برخی از حقوقدانان یکی از دلایل افزایش این نوع از کودک آزاری را به سبب ابهامات قانونی می‌دانند که این ابهامات قابل بررسی است. با توجه به تبیین فقه، تنبیه بدنی منتهی به قطع عضو یا جرح، به یقین خارج از حد متعارف بوده و علاوه بر مجازات، به موجب ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی بنا به صلاحدید قاضی می‌تواند سبب عزل ولی کودک از ولایت و سرپرستی او شود، البته ضرب و جرح کودک، چه از سوی والدین و چه غیر ایشان، به موجب عموم مواد ۲۶۹، ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی قابل قصاص و دیه است.
مصادیق کودک آزاری
قانون در خصوص تعریف کودک‌آزاری صراحتاً مطلبی را بیان نکرده فلذا به تعریفی که سازمان بهداشت جهانی ارائه داده است، توجه می‌کنیم. سازمان جهانی بهداشت تمام افرادی که زیر ۱۸ سال هستند را کودک قلمداد می‌کند و در تعریف کودک‌آزاری آورده است که آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان و یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند
یکی از نمونه‌های آزار کودک، ضرب و شتم او توسط پدر او است. زمانی که پدر از محل کار به خانه می‌آید و به دلیل درگیری ذهنی که دارد، با کوچک‌ترین خطای فرزند خود، در اصطلاح او را زیر بار کتک می‌گیرد. این عمل نه تنها جسم کودک را جریحه‌دار می‌کند، بلکه به روح و روان کودک نیز لطمه وارد می‌کند و یکی از پیامدهای آن، عدم اعتماد به نفس در کودک می‌شود.
یکی دیگر از نمونه‌های کودک آزاری وارد کردن فشارهای روحی به کودک است. به عنوان مثال مادر خطاب به فرزند خود از الفاظ ناشایستی استفاده می‌کند که روح زلال کودکانه را دگرگون می‌کند.
طبق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب سال ۱۳۸۱، هرگونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده‌گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان جرم است و مرتکبین به زندان یا جریمه نقدی محکوم خواهند شد. به همین منظور مرتکب به سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس و یا تا ده‌میلیون (۰۰۰ ۰۰۰ ۱۰) ریال جزای‌نقدی محکوم می‌شود.
قوانین مربوط به کودک آزاری در ایران
قوانین مربوط به کودک آزاری در کشورمان کهنه و ناکارآمد بوده و نیاز به بازبینی و تجدید نظر دارد. در سال ۱۳۳۸ اولین قانون حمایت از کودکان تصویب و تا سال ۱۳۸۱ علی رغم وجود نقص‌های فراوان هیچ گونه قانونی جدید و کار آمدی تصویب نشد.
به دنبال نقص در قانون گذاری جرایم علیه کودکان روز به روز افزایش یافت که این معضل مجلس را بر آن داشت که در سال ۱۳۸۱ قوانین کامل‌تری در رابطه با حمایت از کودکان و تعیین مجازات کودک آزاری به تصویب برساند.
در ماده دو این قانون تمامی افراد زیر ۱۸ سال تحت پوشش این قانون قرار گرفته و کودک آزاری دیگر نیازی به شاکی خصوصی ندارد. در صورت مشاهده کودک آزاری می‌توانید به مراکز مربوطه گزارش داده، و دادستان به عنوان مدعی‌العلوم باید موضوع را پیگیری نماید. هرگونه خرید و فروش کودکان به عنوان نیروی کار و بهره کشی و انجام کارهای خلاف از قبیل قاچاق جرم بوده و قانون مجازات شش ماه تا یک سال زندان یا جزای نقدی از ده میلیون ریال را برای آن تعیین کرده است.
هر گونه اذیت، درد و رنج روحی و جسمی، بی تفاوت بودن به سلامت کودک و بهداشت روانی و جسمی آنها و هر گونه ممانعت از تحصیل جرم محسوب شده و ممنوع می‌باشد و قانونگذار سه ماه و یک روز، تا شش ماه حبس و یا ده میلیون ریال جزای نقدی را برای مجرمین تعیین نموده است.
مطابق با ماده شش این قانون، تمامی افراد و کارکنان در مؤسسات و مراکزی که به نحوی مسئولیت نگهداری و سرپرستی کودکان را عهده دار هستند، موظفند تا به محض دیدن کودک آزاری مراتب را جهت پیگرد قانونی و گرفتن تصمیم مناسب به مقامات صالح قضائی اعلام کنند. در صورت نادیده گرفتن، قانون مجازات آنها را حبس تا شش ماه یا پرداخت جزای نقدی تا پنج میلیون ریال مشخص نموده است.
ماده‌ی چهار اصلی‌ترین این مواد قانونی است و مطابق با آن، مجموعه‌ای از رفتارها را که موجب آزار کودک می‌شوند (اعم از روحی و جسمی) جرم تلقی کرده و برای آن مجازات حبس حداکثر تا شش ماه یا جزای نقدی ۱۰ میلیون ریالی تعیین کرده است.
در ماده ۱۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان آمده است: «هر فردی مرتکب قتل عمد یا ضرب و جرح عمدی کودک و یا نوجوان شود و به هر علتی قصاص نشود، علاوه بر پرداخت دیه طبق مقررات قانون مجازات جمهوری اسلامی ایران به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مقرر قانونی محکوم خواهد شد.»
غیرقابل گذشت بودن جرم کودک آزاری
قانونگذار ایران در خصوص جرم کودک‌آزاری ذره‌ای مسامحه نکرده است و این ضد ارزش را در زمره جرایم غیرقابل‌گذشت آورده است. بنابراین کافی است که از سوی افراد مطلع این جرم گزارش داده شود تا مدعی‌العموم فرد خاطی را بسزای عمل قبیح خویش برساند.
وظیفه ناظرین کودک آزاری
حتی برای کسانی که شاهد کودک‌آزاری هستند و هیچ اقدامی جهت جلوگیری از آن انجام نمی‌دهند، مجازات تعیین شده است. بدین شرح که کلیه افرادی که به نحوی مسؤولیت نگاهداری کودکان را بر عهده دارند مکلف هستند به محض مشاهده موارد کودک آزاری مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیم مقتضی به مقامات صالح قضائی اعلام نمایند. تخلف از این تکلیف موجب حبس تا شش ماه یا جزای نقدی تا پنج میلیون (۰۰۰ ۰۰۰ ۵) ریال
خواهد بود.
آیا به کارگیری کودک به کار می‌تواند جرم باشد؟
مطابق ماده ۷۹ قانون کار، ب کارگیری افراد زیر ۱۵ سال به کار و به کار گماردن افراد بین ۱۵ تا ۱۸ سال در کارهای سخت جرم است.
نقص قوانین در حمایت از کودکان
همان طور که مشاهده می‌کنید قوانین موجود با توجه به معصومیت کودکان و بی دفاعی آنها، بسیار ناقص بوده و نیاز به اصلاحیه و تصویب قوانین جدید با مجازات‌های سنگین و بازدارنده است. قوانین سختگیرانه مانع رسیدن آسیب‌های جسمی و روانی به سازندگان فردای جامعه شود. تأثیرات کودک آزاری آنقدر گسترده و قابل تأمل است که جامعه می‌بایست با وسواس بیشتری به آن نگاه کند.
اگر کودکان امروز در امنیت روحی و جسمی نباشند در آینده بزهکار و ناهنجار خواهند شد و این ضرری به جامعه وارد می‌کند که غیر قابل جبران است. داشتن قوانینی محکم و قابل اجرا و بازدارنده با مجازات‌های سنگین می‌تواند امنیت کودکان را بیمه نماید و به دنبال آن جامعه‌ای سالم با فرزندانی شاد را به ما هدیه دهد.
امیدواریم روزی برسد که بازدارندگی قوانین حمایت از کودکان و نوجوانان آنقدر عمیق و گسترده باشد که کسی جرأت تخطی به حریم کودکان را به ذهن خود راه ندهد. در سال ۱۳۸۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان تصویب شد که در آن کلیه اشخاصی که به سن هجده سال تمام هجری شمسی نرسیده‌اند از حمایت‌های قانونی مذکور در این قانون بهره‌مند می‌شوند.
ماده دو قانون فوق کودک آزاری را اینگونه بیان کرده است: «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ممنوع است».
لازم به ذکر است طبق ماده پنج همین قانون: «کودک آزاری از جرایم عمومی بوده و احتیاج به شاکی خصوصی ندارد.» به طور مثال: در صورتی که در خیابان و یا به طور کلی در جامعه اگر فردی مرتکب جرم کودک آزاری گردد هر فردی می‌تواند از مرتکب شکایت کند.
نکته دیگر این که اگر والدینم کودک خود را تنبیه نمایند فقط در صورتی که از حدود تعیین شده بیشتر و غیر قانونی باشد مجازات می‌شوند. مجازات‌های کودک آزاری حسب مورد متفاوت است اما بر طبق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، مجازات‌های کودک آزاری را این گونه بیان شده است.
کودک آزاری به هر روشی جرم است
بر اساس قانون کودک آزاری به هر روشی که باشد جرم محسوب شده و فرد خاطی مجازات می‌شود. کودک آزاری به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود که از جمله آنها می‌توان به کودک آزاری روانی، کودک آزاری جسمی و کودک آزاری جنسی اشاره کرد. کودک آزاری اگر همراه با خشونت باشد کودک مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد و در کودک آزاری‌هایی که به صورت روانی باشد عزت نفس کودک از بین خواهد رفت.
در ماده سه قانون گفته شده هر گونه خرید، فروش، بهره‌کشی و ب کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف از قبیل قاچاق، ممنوع و مرتکب، حسب مورد علاوه بر جبران خسارات وارده به ۶ ماه تا یک سال زندان یا به جزای نقد ۱۰ میلیون ریال تا ۲۰ میلیون ریال محکوم خواهد شد.
همچنین در ماده چهار تأکید شده هر گونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع و مرتکب به سه ماه و یک روز تا ۶ ماه حبس یا تا ۱۰ میلیون ریال جزای نقد محکوم می‌شود.
در ماده پنج به جنبه عمومی جرم اشاره و تأکید شده کودک آزاری از جرایم عمومی بوده و احتیاج به شکایت شاکی خصوصی ندارد. در ماده شش این قانون آمده است که همه افراد و مؤسسات و مراکزی که به نحوی مسئولیت نگهداری و سرپرستی کودکان را بر عهده دارند، مکلف هستند به محض مشاهده موارد کودک آزاری مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیمی مقتضی به مقامات صالح قضائی اعلام کنند تخلف از این تکلیف موجب حبس تا ۶ ماه یا جزای نقد تا پنج میلیون ریال خواهد بود.
همچنین در ماده هشت این قانون تصریح شده اگر جرایم موضوع این قانون مشمول عناوین دیگر قانونی شود یا در قوانین دیگر حد یا مجازات سنگین‌تری برای آنها مقرر شده باشد، حسب مورد، حد شرعی یا مجازات اشد اعمال خواهد شد.
نظر شما