به گزارش خبرنگار ایمنا، استان اصفهان با توجه به خشکسالی و مشکلات عدیده برای گذر از شرایط بحرانی نیازمند تأمین آب است، طرح انتقال آب از خلیج فارس یکی از راهکارهای حل معضلات بی‌آبی در استان‌های فلات مرکزی ایران است. با اجرای این طرح با لوله‌گذاری به طول سه هزار و ۷۰۰ کیلومتر، آب خلیج فارس و دریای عمان به هفت استان هرمزگان، کرمان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، یزد، اصفهان و سیستان و بلوچستان منتقل می‌شود.
برای این طرح ۱۲۸ هزار میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده است، این پروژه از استان هرمزگان آغاز می‌شود و در مسیر کرمان و خراسان جنوبی به خراسان رضوی انتقال خواهد یافت. نکته مهم اینکه آب استحصال شده در این پروژه از نظر قیمتی در مقایسه با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از جمله عمان و امارات ۲۰ درصد ارزان‌تر است.
این طرح در گام (فاز) های یک، دو و سه به طول ۸۲۰ کیلومتر با ۱۲ باب ایستگاه پمپاژ، با حجم سرمایه‌گذاری ۲۰ هزار میلیارد تومانی اجرایی شده که پتانسیل اشتغالزایی آن در دوران ساخت (تاریخ شروع ۱۳۹۱ و تاریخ اتمام ۱۳۹۹) ۱۶ هزار نفر برآورد شده است. در خط دوم، انتقال آب خلیج فارس به استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی، پیش‌بینی و این طرح به طول یک‌هزار و ۵۵۰ کیلومتر با ۱۸ ایستگاه پمپاژ آب، با سرمایه ۴۷ هزار میلیارد تومان، اجرایی و برای ۳۰ هزار نفر اشتغالزایی به دنبال دارد. تاریخ شروع این طرح امسال و تاریخ پایان آن ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده است.
در خط سوم، آب خلیج‌فارس به استان‌های یزد و اصفهان منتقل می‌شود. این طرح به طول ۹۱۰ کیلومتر با ۱۰ ایستگاه پمپاژ آب، با سرمایه‌گذاری ۳۵ هزار میلیارد تومانی اجرایی شده و برای ۱۴ هزار نفر اشتغالزایی به دنبال دارد. تاریخ شروع این طرح امسال و تاریخ پایان آن ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده است. در خط چهارم، انتقال آب دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان پیش‌بینی شده و این طرح به طول ۸۲۰ کیلومتر با ۱۱ ایستگاه پمپاژ آب با سرمایه‌گذاری ۳۹ هزار میلیارد تومان اجرایی شده و برای ۱۰ هزار نفر اشتغالزایی به دنبال دارد. تاریخ شروع این طرح امسال و تاریخ پایان آن ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده است.
بی‌توجهی به آمایش آبی اصفهان در استقرار صنایع
علی حاجی مرادی کارشناس ارشد منابع آب در خصوص طرح انتقال آب به خبرنگار ایمنا می‌گوید: انتقال آب از خلیج فارس به تنهایی می‌تواند به عنوان راه حل عدم تعادل بین بیلان منابع و مصارف استان اصفهان در نظر گرفته شود و بدون شک امکانپذیر نخواهد بود اما اگر صنایع بخواهند بنابر خواست و منابع مالی خود منابع آب مورد نیاز را از مناطقی به غیر از منابع آب شیرین زاینده‌رود تأمین کنند نه تنها از از نظر کمک به بیلان منفی کنونی رودخانه زاینده‌رود مفید است بلکه می‌تواند به یافتن ارزش واقعی آب در حوضه آبریز زاینده‌رود هم کمک کند.
وی ادامه می‌دهد: اگر صنایع مستقر در فلات مرکزی کشور بتوانند با دو پیش شرط اینکه از منابع مالی خود و با رعایت ملاحظات زیست محیطی در محل برداشت و در مسیر انتقال، آب مورد نیاز خود را تأمین کنند اقدامی مثبت تلقی می‌شود و این امر می‌تواند به عنوان یکی از روش‌های کاهش فشار بر منابع آب زاینده‌رود مورد توجه قرار گیرد.
این کارشناس ارشد منابع آب اضافه می‌کند: متأسفانه در سال‌های گذشته برای استقرار صنایع در اصفهان به موضوع آمایش آبی سرزمین توجه نشد و صنایع مستقر شدند، اما ایده جابجایی صنایع مستقر دیگر تقریباً غیرممکن است، بنابراین چاره‌ای نیست جز اینکه منابع آب مورد نیاز صنایع موجود تأمین شود روشی که تاکنون انجام می‌شد استفاده از منابع آبی شیرین زاینده‌رود بوده و در حال حاضر به علت فشار بارگذاری که بر رودخانه زاینده‌رود وارد شده است صنایع به این نتیجه رسیدند منابع آب مورد نیاز خود را از محلی به غیر از محل آب شیرین زاینده‌رود تأمین کنند، این هدف برای تأمین آب مورد نیاز صنایع نه تنها لازم بلکه ضروری است به شرط اینکه منابع مالی از منابع اعتباری خود صنعت تأمین شود.
انتقال آب به معنای احیای کامل زاینده‌رود تا گاوخونی نخواهد بود
وی تصریح می‌کند: اما شهروندان استان اصفهان نباید این تصور را داشته باشند که ۶۰ میلیون مترمکعب انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان نهایتاً می‌تواند رودخانه را جاری کند، اعداد و ارقام کسری منابع نسبت به مصارف در رودخانه زاینده‌رود حکایت از آن دارد که تصور اینکه صرفاً با اجرای یک طرح انتقال آب از دریای خلیج فارس حتی با فرض بهره‌برداری تا سقف کل تخصیص ۲۰۰ میلیون مترمکعب صادره توسط وزارت نیرو برای صنایع استان اصفهان و باربرداری ۲۰۰ میلیون مترمکعب از مصارف کنونی رودخانه زاینده‌رود منجر به احیای کامل رودخانه زاینده‌رود به معنای جاری بودن در ۳۶۵ روز تا رسیدن به تالاب گاوخونی نخواهد بود.
حاجی مرادی ادامه می‌دهد: بر مبنای آخرین برآوردها تحت شرایط آبی نرمال هم حتی این رودخانه با عدم بیلان بین منابع و مصارف به میزان ۶۵۶ میلیون مترمکعب مواجه است. بنابراین نباید این توقع را داشت که صرف اتکا به اجرای یک خط انتقال آب با برآورد هزینه بیش از دو میلیارد دلار و بعد از بهره‌برداری پروژه کل مسائل و مشکلات بخش کشاورزی، زیست محیطی و سیاحتی مورد انتظار زاینده‌رود مرتفع شود.
وی خاطرنشان می‌کند: حوضه آبریز زاینده‌رود نیازمند آن است که هم در حوزه عرضه و هم در حوزه تقاضا اقدامات به صورت منسجم و همزمان بدون تقدم و تاخر و تعلل یکی از جهت انتظار کشیدن برای به نتیجه رسیدن دیگری انجام شود. در رابطه با عرضه از هر گونه بارگذاری جدید حداقل در بخش صنعت و کشاورزی در این حوضه آبریز باید جلوگیری کرد و به جای اجرای طرح‌های چند میلیارد دلاری دیگر برای تأمین آب صنایعی که قرار است در آینده در این منطقه احداث شود، جانمایی این صنایع ساخته نشده به خط ساحلی کشور انتقال یابد.
تنها راه حل صنایع اصفهان بازچرخانی و تأمین آب از پساب
این کارشناس منابع آب می‌افزاید: صنایع فعلی تقریباً راه حلی به جز بازچرخانی و تأمین آب از پساب شهرها با سرمایه‌گذاری خود ندارند. صحبت‌هایی که از احداث چاه ژرف و یا بارورسازی ابرها برای استان می‌شود حاصلی جز بی‌عملی سه دهه گذشته در حوزه کاهش مصارف با دلبستگی مازاد بر واقعیت این پروژه‌ها نخواهد داشت. بنابراین باید در کنار توجه به افزایش عرضه آب، در رابطه با کاهش مصارف آب حوضه در یک سقف منطقی باید گام برداشت.
وی ادامه می‌دهد: بنابر دوره تاریخی و تجربه به دست آمده از میزان آب ورودی مطمئن سالانه به سد زاینده‌رود، به نظر می‌رسد سهم برداشت بخش‌های مصرف در حوضه زاینده‌رود در پایین دست سد در هر سه استان ذینفع نباید بیشتر از حداکثر یک میلیارد مترمکعب در نظر گرفته شود.
حاجی مرادی اظهار می‌کند: در این صورت می‌توان از جاری بودن رودخانه زاینده‌رود لااقل تا شهر اصفهان در حداکثر روزهایی از سال (در سال‌های خشکسالی) و جریان دائمی رودخانه (در تمام روزهای سال‌های نرمال) و در نهایت تأمین حقابه تالاب گاوخونی در سال‌های ترسالی اطمینان یافت. به جز این سیاست یعنی محدود کردن سقف مجاز برداشت، برنامه یا پروژه‌ای هم در رابطه با افزایش عرضه به اجرا برسد، منابع آب حاصل از آن به سرنوشت منابع آب انتقالی سال‌های گذشته در این حوضه دچار خواهد شد.
توجیه اقتصادی به شرط تأمین هزینه با صنعت / لزوم رعایت مسائل زیست محیطی
وی می‌گوید: از بعد اقتصادی اگر هزینه انتقال از طریق اعتبارات صنایع مستقر در استان تأمین شود نباید نگران بود زیرا صنعت موردنظر تمام ابعاد اقتصادی پروژه را می‌سنجد و از درآمدهای عمومی کشور استفاده نمی‌کند وقتی منابع مالی یک پروژه از محل منابع عمومی کشور نباشد و در تفکرات اقتصادی آن صنعت بررسی شده باشد این امر توجیه اقتصادی دارد، برای مثال شرکت گل گهر سیرجان و مس سرچشمه با مشارکت یکدیگر از بندرعباس آب مورد نیاز خود را تأمین کردند و محل شیرین سازی در مبدا بوده است در تمام طرح‌های آب شیرین کن در کشورهای حوزه خلیج فارس، کویت، عربستان امارات متحده، قطر و کشور ایران که مقادیر جزئی‌تری نسبت به بقیه کشورها داشته است این کار در مبدا انجام شده است و تنها یک ملاحظه دارد که باید مسائل زیست محیطی به طور کامل رعایت شود.
این کارشناس آب ادامه می‌دهد: محل آبگیری و تصفیه شورابه استانداردهای تعریف شده دارد که اگر توسط شرکت مجری اجرا شود نهایتاً در مبدا شیرین سازی انجام می‌شود. کنوانسیون کویت ۱۹۷۸ و کنوانسیون حقوق بین‌الملل دریاها ۱۹۸۲ ملاحظات زیست محیطی جدی دارد و سازمان محیط زیست تمام موارد را بررسی می‌کند. در مورد رعایت تمام جوانب محل آبگیری از دریا و محل و عمق تخلیه مجدد شورابه به دریا استانداردها تعریف شده است که اگر توسط شرکت مجری اجرا شود نباید نگرانی خاصی برای شیرین سازی در مبدا داشت.
وی ادامه می‌دهد: مجموع کل حجم برداشت کشور ایران در حال حاضر از خلیج فارس برای آب‌شیرین‌کن‌ها به یک صدم سایر کشورهایی که از خلیج فارس برداشت می‌کنند هم نمی‌رسد. اگر یک اتحاد جمعی برای محیط زیست خلیج فارس لحاظ شود نباید به طور خاص نسبت به مجموع برداشت ایران که کمتر از یک درصد برداشت هفت کشور دیگر هم نخواهد بود نگرانی خاصی داشت، البته این امر دلیل نمی‌شود در تک‌تک پروژه‌ها ملاحظات زیست محیطی در محل مبدا و در محل انتقال آب رعایت نشود.
مخالفان استقرار صنایع در اصفهان / مشکلات شیرین کردن آب در طرح انتقال
اسماعیل کهرم بوم‌شناس و فعال محیط زیست با اشاره به اینکه فعالان محیط زیست و دوستداران ایران با احداث صنایع در استان اصفهان مخالفت کردند، اظهار می‌کند: تحمیل سازه‌ها به اصفهان سبب شد مشکلات و معضلات بسیاری ایجاد شود و برای جبران کم آبی ناچار به انتقال از خلیج فارس هستند چنانچه آب در مبدا شیرین شود ماهیان می‌میرند چون به نمک حساسیت دارند در این صورت آب خلیج فارس شور می‌شود و آبزیان از بین می‌روند، اگر آب در اصفهان شیرین شود لوله‌ها پس از گذر زمان نمک می‌گیرند و دوباره باید لوله‌های احداث شده تعویض شود.
این فعال محیط زیست می‌افزاید: طرح انتقال آب بسیار پرهزینه است و توجیه اقتصادی و زیست محیطی ندارد اگر این آب برای شرب استفاده می‌شود مشکلی ندارد اما اگر برای صنایع در نظر گرفته شود با موفقیت همراه نیست، سد سفیدرود نمونه‌ای است که به علت جانمایی نامناسب عمرش کاهش یافته و در حال تخریب است.
انتقال آب وضعیت زاینده‌رود را بهتر می‌کند؟
مهدی بصیری، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به لزوم مدیریت و کنترل برداشت‌ها از زاینده‌رود و بحران کم آبی اظهار می‌کند: با شناخت رودخانه و رعایت حقابه‌ها می‌توان بحران کم آبی را رفع کرد، مردم اصفهان تصور می‌کنند با انتقال آب از خلیج فارس به این شهر رودخانه جاری می‌شود و اوضاع بهبود می‌یابد، باید به این موضوع توجه داشت هزینه این طرح بسیار بالا است و زاینده‌رود بیمار است به آب نیاز دارد اما انتقال آب وضعیت رودخانه را بهتر نمی‌کند.
وی می‌افزاید: انتقال آب از استان اصفهان به چهارمحال و بختیاری و استان یزد و برداشت‌های بی‌رویه باعث شد رودخانه زاینده‌رود نتواند پاسخگوی نیازها باشد بنابراین این طرح مفید نخواهد بود، کارشناسان و متخصصان بر این باور بودند صنایع آب بر مستقر نشوند متأسفانه مسئولان این امر را جدی نگرفتند و در حال حاضر با کمبود شدید منابع آب روبه‌رو هستیم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی ادامه می‌دهد: طرح انتقال آب از نظر زیست محیطی و اقتصادی توجیه ندارد زیرا اگر این آب در کنار دریا شیرین شود و نمک به دریا ریخته شود باعث از بین رفتن اکوسیستم‌های ساحلی شده و تولیدمثل آبزیان با مشکل مواجه می‌شود و با اجرای این طرح مشکلات بخش‌های شرب و کشاورزی استان اصفهان رفع نمی‌شود.
اما و اگرهای آمایش سرزمین و سودآوری طرح انتقال آب
وی تصریح می‌کند: انرژی زیادی برای پمپاژ ۱۵۰۰ متر ارتفاع و انرژی بالایی برای انتقال آب در طول حدود هزار کیلومتر به اصفهان لازم است، این طرح در زمان اجرا هزینه‌های بسیاری دارد و صنایع آب‌بر فعالیت خود را توسعه می‌دهند و همزمان با توسعه، جمعیت هم افزایش می‌یابد و آب زیادی مصرف می‌شود، اصفهان اکنون هوای پاک و سالم ندارد آلودگی هوا خطرناک و عامل بیماری است بنابراین انتقال آب به اصفهان مشکلات بسیاری ایجاد و شرایط را وخیم‌تر می‌کند.
بصیری با بیان اینکه این طرح تنها برای شرکت‌ها و دست اندرکاران طرح سودآور است، اضافه می‌کند: پس از انتقال آب به اصفهان باید نیروگاه جدیدی تأسیس شود تا انرژی و برق آن تأمین شود که وزرات نیرو در این زمینه سرمایه‌گذاری چندانی نکرده است و باید از سوخت فسیلی استفاده کنیم که آن هم آلودگی بالایی دارد و متأسفانه در کشور به موضوع آمایش سرزمین توجه نشده و جانمایی درست اتفاق نیفتاده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی می‌گوید: کشورهای دیگر از آب شیرین کن در کنار دریا برای مصرف و شرب استفاده می‌کنند که ایرادی ندارد اما برای صنایع و کشاورزی به صرفه نیست، در طرح انتقال آب باید شیرین سازی کنار دریا باشد بنابراین مسافت کاهش می‌یابد و هزینه کمتری دارد.
نظر شما