حمیدرضا تلخابی در گفت و گو با خبرنگار ایمنا گفت: «شهر» و «شهری شدن» یکی از مهم‌ترین پدیده‌های قرن بیستم و بیست و یکم و به‌عنوان بزرگ‌ترین تحول در زندگی انسان، موضوع مطالعه علوم مختلف است. رشته‌هایی از قبیل معماری، جغرافیا، تاریخ، جامعه شناسی، انسان شناسی، اقتصاد و شهرسازی تاکنون دانش‌ها و بینش‌های ارزنده‌ای درباره ماهیت و تحولات شهرها در طول دوره‌های مختلف زمانی ارائه کرده‌اند و اخیراً مفاهیم مختلفی نظیر شهرنشینی جهانی، شهرنشینی سیاره‌ای، شهرنشینی فراگیر، عصر کلانشهرها و ابر شهرنشینی در توصیف این پدیده بزرگ مطرح شده است.
وی ادامه داد: امروزه گستره این تکثیر در عرصه مطالعات شهر محور، روزبه‌روز در حال افزایش است و علوم بیشتری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با شهر در ارتباط قرار گرفته است؛ یکی از دلایل مهم چنین پدیده‌هایی این است که در عصر کنونی اهمیت و جایگاه شهرها در سرنوشت انسان افزایش‌یافته است. چنین تحولی بدان معناست که مسائل و مشکلات فزاینده‌تری نیز با شهرها و تحولات آن‌ها همبستگی یافته، به‌نحوی‌که ظاهراً گره کار در نهایت باید به دست خودِ شهرها گشوده شود.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه شهرها از بدو پیدایش تا حدود دو قرن پیش، سهم ناچیزی در زندگی بشر داشتند و فناوری و گسترش آن در فضاهای جغرافیایی شهرها بسیار ناچیز بود، خاطرنشان کرد: عمده تغییرات ناشی از شهرنشینی عمدتاً در برخی شهرهای مهم کشورهای اروپایی و به‌ویژه در انگلستان مشاهده می‌شد. پدیده شهر تحت تأثیر دو عامل فناوری ارتباطات حمل‌ونقلی و فناوری اطلاعات کل جهان را در هم نوردید و روزبه‌روز بر ابعاد و اهمیت آن افزوده شد.
تلخابی اظهار کرد: بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل متحد، جمعیت کره زمین در سال ۲۰۵۰ به حدود ۹ میلیارد نفر می‌رسد که از این میزان جمعیت، بیش از ۷۰ درصد آن در نواحی شهری زندگی خواهند کرد. از بین این نواحی شهری، تنها تعداد اندکی از آن‌ها پیشران اصلیِ رشد اقتصاد جهانی را در دست دارند، به‌طوری‌که امروز حدود ۶۰۰ شهر که کمتر از یک پنجم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، ۶۰ درصد از تولید خالص داخلی در جهان را تولید می‌کنند.
وی تصریح کرد: به لحاظ سیاسی، شهرهای در رتبه‌های بالای جهانی، کانون تمرکز دانش، خلاقیت و نوآوری، قدرت سیاسی، اثرات فرهنگی- نمادین و مالی و زیرساختی به شمار می‌روند که باهم، نیروی محرکه اصلیِ حیات و سرزندگی ملی و بین‌المللی را تغذیه می‌کنند. بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده از سوی شبکه تحقیقی جهانی‌شدن و شهرهای جهان، آینده ژئوپلیتیکی ما، از سوی حدود ۲۰ مرکز اصلی در شبکه شهری جهانیِ راهبردی تعیین می‌شود. تغییرات جهانی در محیط زیست نیز، پدیده‌ای اساساً «شهری» است. با وجود آنکه شهرها تنها دو درصد از سطح کره زمین را اشغال کرده‌اند، اما بین ۶۰ تا ۸۰ درصد از مصرف انرژی جهانی و بیش از ۷۵ درصد از آلودگی جهان را تولید می‌کنند و این فرایند همچنان در حال افزایش است. این قبیل آمارها (تنها به‌عنوان چند نمونه قابل‌ذکر در اینجا) معرف مرکزیت و جایگاه مهم شهرها در زندگی امروز و آینده بشر است.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که ردیابی تحولات شهری از دو قرن پیش، همواره مورد توجه مصلحان، فیلسوفان، متخصصان و اندیشمندان مختلف بوده و نظریه‌ها و دیدگاه‌های موافق و مخالف در زمینه چرایی، چگونگی و فهم تحولات آتی آن ارائه شده است. در این میان، طی چند دهه اخیر به دلیل دامنه فراگیر و پیامدهای منفی ناشی از این پدیده در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی حیات بشری، رویکردهای مارکسیستی و نئومارکسیستی در مطالعات شهر پژوهی جایگاه درخوری یافته است، به طوری که بسیاری از محققان، شهر را محصول "جریان بولدزروار" سرمایه داری می‌دانند که طی دوره‌های مختلف و با سازوکارهای متفاوت، همه چیز را در زیر ضربات هولناک خود در هم می‌شکند.
تلخابی ادامه داد: از سوی دیگر برخی محققان، شهر را محصول توسعه نوین بشری می‌دانند که اجتناب ناپذیر بوده و بشر به جای هراس و گریز از این واقعیت، باید آن را به خوبی فهم و برای آینده آن چاره اندیشی کنند. در میان این خیل، استاد برجسته کنستانتین دکسیادس در دهه ۱۹۶۰ در کتاب "عقاب دوسر" اشاره می‌کند که" ده‌های که پیش روی ماست، باید نشانگر پایان دوران تیرگی در زمینه اسکان بشر و نیز پایان افسانه‌های مربوط به آن باشد". وی برای پیروز شدن بر این شرایط، چهار آینده را به شرح زیر به تصویر می‌کشد: آینده‌ای ثابت و یکنواخت، آینده‌ای رو به افول، آینده‌ای مستمر و آینده‌ای خلاق و معتقد است که " از مسیر نگریستن به این آینده‌ها، می‌توانیم آینده خود را آنگونه که می‌خواهیم بسازیم. ما باید دست به عمل بزنیم، به جای پرداخت به رؤیای اتوپیا، شهر لامکان، به جای گریستن برای دیستوپیا، شهر بدی‌ها، باید به شهر انتوپیا، شهر جایگاه ما بر زمین، بیندیشیم. ما باید دست به ایجاد اکیستیکس، علم اسکان بشر، علم نظام زیستی ما، بزنیم. "
وی گفت: باید پذیرفت که امروزه شهرها به‌عنوان «موجودیت‌های فضایی» در حال تبدیل به انباشت‌های متراکم و بی سابقه‌ای هستند که همه ترس‌ها و وحشت‌ها، امیدها و ناامیدی‌ها، نشاط‌ها دغدغه‌ها و نگرانی‌ها، شکست و پیروزی‌ها، چالش‌ها و راه‌حل‌ها و آمال و آرزوهای بشر را در پیچش‌های خود فرومی‌برد و بی‌شمار جریان‌های ایده، اطلاعات، تکنولوژی، محصول، دانش، پول، اعتبار و مردم را در کلیتی واحد و جهانی به هم گره میزند. اینکه چرا سبک زندگی بشر این‌چنین اصرار و سماجت بر تجمع یابی و تشکیل انباشت‌های متراکم مادر شهری و کلان‌شهری دارد، چه رازی در این پویایی نهفته است که با وجود ارائه همه راه حل و اقدامات مقابله با آن، همچنان به حرکت خود ادامه می‌دهد، معرف موضوعی بنیادین است که در سرلوحه و دستور کار پژوهش‌های جغرافیای شهری و شهرسازی قرار دارد.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ادامه داد: هشتم نوامبر (۱۸ آبان ماه) با عنوان "روز جهانی شهرسازی"، یکی از روزهای مهم برای محققان و علوم مرتبط با حوزه شهرشناسی و شهرسازی است. این روز، نخست توسط پرفسور کارلوس ماریا دلاپائولرا، استاد فقید جغرافیا، معماری، طراحی شهری دانشگاه بوینوس آیرس آرژانتین در کنگره جهانی شهرسازی ۱۹۳۵ مطرح شد. در این کنگره وی با مانیفستی تحت عنوان "مرگ روستاها آغاز دوران شهرگرایی"، روز هشتم نوامبر را به عنوان روز شهرگرایی و شهرسازی پیشنهاد داد. دلاپائولرا معتقد بود تا پایان قرن بیستم تمامی مراکز جمعیتی، شهر خواهند بود و سایر مراکز سکونتی یا خالی از سکنه می‌شوند یا با توسعه به شهر بدل می‌شوند. در سال ۱۹۴۹ همزمان با افتتاح انستیتو مطالعات شهرسازی بوینوس آیرس آرژانتین، روز جهانی شهرسازی (World Town Planning Day) به عنوان نمادی از دوران جدید ثبت شد.
تلخابی افزود: طی ۷۲ سال اخیر روز جهانی شهرسازی، مورد توجه دانشگاهیان، متخصصان و علاقه‌مندان به این حوزه قرار گرفته و هر ساله با یک شعار در بسیاری از کشورهای جهان برگزار می‌شود. از سال ۱۳۸۳ این روز مهم در کشور ما نیز با حضور پیشکسوتان رشته، با شعار و بیانیه‌ای مشخص برگزار می‌شود و شعار سال ۱۴۰۰ "سکونت پایدار و اشتغال حرفه مندان" نام‌گذاری شده که امید است تداوم چنین حرکت‌هایی بتواند از مسائل موجود و چالش‌های پیش رو بکاهد و طریقی نو برای مواجهه با آینده پیش روی بشر بگشاید.
نظر شما