به گزارش خبرنگار ایمنا، هشتم آبان‌ماه سالروز شهادت حسین فهمیده نوجوان ۱۳ ساله، به عنوان روز نوجوان نام‌گذاری شده است. نوجوانان دارای ویژگی‌های مشترکی هستند که یکی از آنها دفاع و استواری بر باورها و اعتقادات خود است، مانند شهید حسین فهمیده که برای دفاع از ارزش‌ها و باورهای خود با شجاعت تمام به شهادت رسید و آسمانی شد.
نوجوانان از لحاظ روانشناختی تفاوت‌های فاحشی با کودکان دارند و در یکی از حساس‌ترین دوران زندگی خود به سر می‌برند. نوجوانان در پی تشکیل هویت خود بوده و در این راه از هیچ تلاشی فروگذاری نمی‌کنند. هویت‌های بزرگ و تأثیرگذاری در دوران نوجوانی خلق می‌شود. شناخت ویژگی‌های رفتاری و روانشناختی نوجوانان و آگاهی به طریقه رفتار صحیح با آنها کمک شایانی به تشکیل هویت‌های صحیح، عاقلانه و ثمربخش می‌کند.
نگاه والدین به نوجوانان
مادری ۳۵ ساله در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص ویژگی‌های رفتاری نوجوان خود، می‌گوید: فرزند در کودکی وابستگی بیشتری نسبت به والدین خود دارد اما در سنین بلوغ و نوجوانی به استقلال‌طلبی روی می‌آورد و از بسیاری حرف‌ها سرپیچی می‌کند.
وی می‌افزاید: نوجوان توجه ویژه‌ای به ظاهر خود داشته و در بسیاری اوقات به لباس‌هایی که باعث جلب توجه می‌شوند، علاقه نشان می‌دهد. پرخاشگری در او بیشتر می‌شود و با کوچک‌ترین نصیحتی بهم می‌ریزد، همچنین تمایل بیشتری هم به گذراندن وقت با همسالان و دوستان خود دارد.
خودمحوری برای رسیدن به هویت
پدری ۴۰ ساله در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص اهمیت تربیت نوجوان، اظهار می‌کند: وقتی فرزند از دوران کودکی عبور می‌کند و به نوجوانی می‌رسد تمایل او نسبت به انجام دادن فعالیت‌های گروهی بیشتر شده و سعی در گذراندن وقت با دوستان خود دارد. در این دوران نوجوان بیشتر به دوستان خود شبیه شده و به همین علت باید در تربیت او دقت بیشتری انجام گیرد.
وی می‌افزاید: نوجوانان میل به خودمحوری دارند. در این دوران والدین باید با حفظ احترام و رعایت حد و مرزها با نظارت بر رفتار آنها بدون مداخله مستقیم روی آنها تأثیر بگذارند و از آنها حمایت کنند. نوجوانان نیاز به حریم شخصی خود دارند تا بتوانند وارد بزرگسالی شوند، اما این حریم شخصی نباید به گونه‌ای باشد که والدین به طول کامل از فعالیت‌های فرزند خود بی‌اطلاع باشند.
تفاوت‌های کودکی و نوجوانی
سعید رحیمی روانشناس کودک و نوجوان و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: نوجوان از نظر ابعاد جسمی، هیجانی اجتماعی، شناختی، اخلاقی با کودکان تفاوت دارد. دلایل فیزیولوژیک و ترشح هورمون‌های رشد باعث افزایش رشد جسمی نوجوان می‌شود. قد نوجوان در این سنین نسبت به دوران کودکی بیشتر می‌شود. این قد کشیدن پیش چشم والدین و نزدیکان فرد باعث غرور والدین می‌شود و والدین منطقی و آگاه با مقایسه این موضوع به حس هویت‌طلبی و استقلال نوجوان کمک می‌کند.
وی در خصوص ویژگی‌های رفتاری نوجوان، می‌افزاید: نوجوان علاقه‌مند به دیده شدن است و نسبت به این دیده شدن حساسیت بالایی دارد. هرگاه در حال انجام کاری باشد مطمئن می‌شود که دیگران او را قضاوت می‌کنند و نظر دیگران برایش اهمیت بالایی دارد. نوجوان از باورهای خود دفاع می‌کند، همانگونه که شهید حسین فهمیده برای دفاع از باورهایش به شهادت رسید.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: نوجوان نسبت به دوره کودکی خود لذت‌طلبی بیشتری دارد. هیجان‌خواه و تحریک‌پذیر است که بخشی از آن به علت ترشح هورمون‌ها در بدن و رشد مغز است که در این سنین بخشی از مغز که هنوز رشد نکرده و به نقل برخی منابع ۲۰ درصد است، رشد می‌کند. این رشد بسیار سریع اتفاق می‌افتد و در طول آن هیجان‌طلبی، تحریک‌پذیری و نگاه فراشناختی نوجوان نیز رشد می‌کند. نوجوان معمولاً اعتقاد دارد همه افراد باید مجذوب وی شوند و به او توجه کنند.
تمایل به تجربه موقعیت‌های مختلف
وی با اشاره به نیاز نوجوان به گروه همسالان خود، اظهار می‌کند: نوجوان نیاز به تعلق به گروه دوستان دارد و در این دوره با دوستان خود بسیار راحت‌تر است. آنها با توجه به الگوهای ناهمسانی که وجود دارد مانند والدینی که نمی‌توانند نقش الگوی صحیحی را اجرا کنند و در تعارض با نوجوان خود هستند، دچار تضادهای اجتماعی می‌شوند. نوجوانان افرادی مجذوب به خود هستند. بارها جلوی آینه با لباس‌های مختلف و آرایش‌های متفاوت ایستاده و این کار نشان‌دهنده نیاز به توجه‌طلبی و مجذوب به خود بودن در آنها است.
رحیمی می‌افزاید: حس جست‌وجوگری و کنجکاوی در نوجوانان بسیار بالا است. آنها تمایل به تجربه کردن موقعیت‌های مختلف دارند. تمایل به تجربه موقعیت‌های مختلف همراه با ریسک‌پذیری که در آنها وجود دارد ممکن است آنها را به سمت مشکلات و خطاهایی روانه کند. نوجوانان همچنین به گروه‌های مختلف اجتماعی و به نوعی هنجارشکنی گرایش دارند. در سنین نوجوانی نوسانات خلقی اتفاق می‌افتد که امکان دارد به ایجاد مشکلات هیجانی رفتاری مانند نافرمانی‌ها، اختلال سلوک و شخصیت ضداجتماعی بینجامد و والدین باید توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: فرد در دوران نوجوانی بسیار واکنش‌پذیر است. والدینی که با یکدیگر هماهنگ نیستند، منطقی عمل نکرده، حمایتگر نبوده، در برخی از مسائل خانواده با نوجوان خود مشورت نکرده و او را به عنوان یک مشاور در نظر نگرفته و به عقاید و باورهای او احترام نمی‌گذارند که این امر باعث به وجود آمدن الگوهای ناسازگار در نوجوان می‌شوند، استقلال نوجوان را در معرض خطر قرار می‌دهند و باعث ایجاد سردرگمی در هویت او می‌شوند.
نتیجه سردرگمی هویت
رحیمی خاطرنشان می‌کند: زمانی که نوجوان دچار سردرگمی درهویت خود می‌شود، با توجه به سن تحریک‌پذیر و گرایش داشتن به گروه‌های مختلف امکان دارد خطاهایی انجام دهد که برخی از این خطاها ملحق شدن به گروه‌های ناسالمی است که در اشکال مختلف به نوجوان آسیب می‌زند. والدین باید این سنین خاص واکنش‌پذیری، هیجان‌طلبی و عدم خودتنظیمی هیجانی نوجوان را در نظر بگیرند. تربیت نوجوان در سنین انتقال از کودکی به بزرگسالی بسیار مهم است و حمایت کردن نوجوان از لحاظ تربیتی به علت تغییرات خلق و خو ناشی از تغییرات هورمونی در جهت هویت‌یابی و رسیدن به تصمیمات عاقلانه بسیار حائز اهمیت است.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به تمایل به دیده شدن و مورد قضاوت قرار گرفتن نوجوانان باید مراقب بود که آنها شکست نخورند یا با کمک کردن به آنها در مجموعه فعالیت‌هایی که دارند حداقل شکست ایجاد شده و بیشتر به موفقیت برسند. پیروزی‌ها برایشان بسیار خوشایند است و حتی اگر نوجوان با شکست مواجه شد باید به او در جبران شکست کمک شود. جبران کردن شکست به تشکیل هویت آنها کمک می‌کند که در شکلی نظام یافته به استقلالی درست برسند.
تأثیر کرونا بر رفتارهای نوجوانان
این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: اطرافیان با رفتارهای نادرست با نوجوان مانند دادن القاب ناپسند، انگ زدن‌ها در خصوص ظاهر و موارد دیگر باعث آشفتگی در هویت آنها می‌شوند، باید مراقب بود از تفکر مستبدانه دوری کرده و متعصبانه به نوجوان نگاه نشود، همچنین درک درستی از نوسانات خلقی و احساسات او داشته باشند، به موقع نیازهای او را پاسخ دهند، از توصیه و نصیحت به شدت دوری کرده و در فرایند حل مسئله با وی مشارکت کنند.
رحیمی ادامه می‌دهد: وجود بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و بحران ناشی از بیماری‌ها، سلامت روان نوجوان را بیشتر در معرض خطر قرار می‌دهد. در طول دو سال اخیر به واسطه شیوع کرونا با وجود قرنطینه و استرس نه تنها والدین و کودکان بلکه نوجوانان نیز به دلیل ماندن در محیط منزل و دسترسی نداشتن به مجموعه محیط‌های ورزشی و آزاد که بتوانند خود را تخلیه کنند با افزایش گرایش به فضای مجازی افراطی روبه‌رو شده‌اند. در تعیین نقش الگویی و رسیدن به هویت نوجوان تنها یک رسانه نمی‌تواند به تنهایی کفایت کند. بنابراین شرایط نیازمند تغییر است تا نوجوان بتواند با آرامش و خاطری آسوده در فرایندهای متفاوت مشارکت کند و به نیازهای خود پاسخ دهد.
والدگری و تعاملات نادرست والدین
وی با توجه به تأثیر تعاملات نادرست میان والدین، تصریح می‌کند: نوجوانان در این بحران‌ها بیشترین آسیب را می‌بینند و والدینی که در خانواده تحت شرایط دچار استرس شده و مشکلات والدگری و مشکلات تعاملاتی با یکدیگر دارند، آثار تعاملات نادرست میان آنها به نوجوان نیز سرایت کرده و نوجوان را به علت مشکلات خلقی منزوی می‌کند و امکان دارد گرایشاتی نسبت به مواد دخانی ایجاد شده و شرایط را سخت‌تر کند.
این روانشناس می‌افزاید: دوران نوجوانی دوره خود پیروی است و نوجوان در دنیای تفکر خودمحور می‌خواهد در مجموعه فعالیت‌های خودش به استقلال رسیده و این استقلال را به صورت خیلی شخصی تجربه کند. بنابراین باید از چک کردن تلفن همراه شخصی، کتاب‌ها، آلبوم عکس و بسیاری از موارد دیگر دوری شود زیرا در این شرایط بحث اعتماد به نفس وی نیز مطرح شده است و چنین رفتارهایی اعتماد به نفس نوجوان را در معرض آسیب قرار می‌دهد.
وی با تاکید بر رعایت حریم شخصی نوجوان، اظهار می‌کند: بی‌توجهی کردن به حد و مرزهایی که نوجوان برای خودش تعیین می‌کند شرایط را برای او سخت‌تر کرده و هویت مستقل و اعتماد به نفس او را در معرض خطر قرار می‌دهد. توجه به حریم شخصی نوجوان و رعایت آن می‌تواند کمک کننده باشد و باعث درک بهتر او و افزایش اعتماد او نسبت به والدین باشد. با افزایش اعتماد، نوجوان والدین را به عنوان یکی از ستون‌های اصلی و مرکز محور مشورت قبول می‌کند و در رسیدن به هدف خود والدین در کنار او قرار می‌گیرند.
نوجوان قرن ۲۱ چگونه است؟
رحیمی ادامه می‌دهد: والدینی که با تفکر منطقی، رو به جلو و تفکری که باور به تغییر در محیط زندگی دارد نوجوان را در فضایی آزاد و دموکراتیک رشد می‌دهند، نوجوان آنها وظیفه خود را در قبال والدین می‌داند و به آنها احترام گذاشته، از آنها کمک می‌گیرد و مرکز حمایت قرار می‌گیرند.
وی در خصوص والدینی که مورد احترام نوجوان خود قرار می‌گیرند، تصریح می‌کند: نوجوان برای پدر و مادر احترام قائل است و حد و مرز را می‌شناسد که البته باید آنها نیز به او احترام بگذارند و توانایی و قدرت تغییر شرایط همراه با تغییر تفکر را که از مجموعه شرایط امروز برای نوجوان قرن بیست و یکم است را داشته باشند، برای آنها فرصت ایجاد کرده، به آنها فرصت بدهند و در مواجه شدن با چالش‌ها با فرایند حل مسئله پیش بروند. این دسته از والدین برای نوجوان قابل ستایش و احترام هستند زیرا این توجه توجهی تعاملی و دو جانبه است.
این روانشناس خاطرنشان می‌کند: اگر تعاملات مثبتی میان نوجوان و والد جریان یابد اصول احترام، توجه مثبت، فهم و درک درست و متقابل میان آنها ایجاد شود و به نیازهای اخلاقی یکدیگر بیشتر توجه می‌کنند. در این شرایط نوجوان به وجدانی اخلاقی می‌رسد و از جایی که والدین او مسئولیت‌پذیر هستند می‌توانند بیشترین تأثیر را بر روی نوجوان داشته باشند. اگر نوجوان به سطح بیدار شدن وجدان اخلاقی که منتج از الگوهای درست و سازگارانه در محیط خانواده است برسد، نقشی پایدار در نوجوان به وجود می‌آید و در بزرگسالی تبدیل به انسانی فعال و مسئولیت‌پذیر در زندگی می‌شود.
نظر شما