به گزارش خبرنگار ایمنا، شریان‌ها در مفهوم کلی محلی برای گذر بوده و به طور خاص در مکان شهر محلی برای تردد خودرو و رفت و آمد انسان‌ها است. نبود این شریان‌ها در میانه فضاهای شهری عملاً در نقش آفرینی یک سکونت‌گاه اعم از شهری یا روستایی اخلال ایجاد می‌کند. کارکرد محورها یا شریان‌های شهرها در طول تاریخ بسته به نیازهای ساکنان، حاکمان، شهروندان و مدیران شهری تغییر پیدا کرده است و هر زمان این محورها خود را به نحوی متفاوت نشان داده‌اند.
امروزه اثرگذاری این شریان‌ها بر شهرها بیشتر از گذشته شده است، لذا نیاز است این محورها با دقت بیشتری طراحی شود و برنامه ریزان و مدیران شهری جایگاه و نقش آنها را در نظام برنامه ریزی شهرها تعیین کنند. در این خصوص گفت‌وگویی با «حسن سجاد زاده»، دکترای طراحی شهری انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
شریان‌ها کدام فضاهای شهری را شامل می‌شود؟
شهرهای گذشته و شهرهای امروزی، معابر، فضاهای باز و شریان‌هایی را داشته که برای دسترسی انسان‌ها و خودرو مورد استفاده قرار می‌گرفته است. هرکدام از این شریان‌ها و معابر کارکرد متفاوتی دارد که باید در نظام طراحی و برنامه ریزی شهری لحاظ شود. شریان‌های شهری از یک کوچه بن بست که در فرهنگ ایرانی از آن با نام گذر یاد می‌کنند، شروع می‌شود و راسته‌ها، محورهای بازار، خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها را شامل می‌شود. آنچه متأسفانه امروزه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، کارکرد هرکدام از این شریان‌ها و بی توجهی به اسامی و مفاهیم آنها است در حالی که هرکدام از این شریان‌ها دارای شأن مخصوص به خود هستند. به طور مثال برخی مواقع کاراکترهای که برای یک بولوار شهری باید در نظر بگیریم، با کاراکترهای یک خیابان مشابه است در حالی که بولوار شهری مفهوم و کارکرد خودش را دارد و خیابان نیز معنا و مفهوم مخصوص به خود را دارد. کارکرد شریان‌ها از رویکرد انسانی و تعاملی شروع و به رویکردهای خودرو محور ختم می‌شود.
طراحی این شریان‌ها باید به چه نحو انجام شود؟
خیابان‌ها، بولوارها، معابر و کوچه‌ها در نظام برنامه ریزی شهری نباید به یک شکل دیده شود. به طور مثال اگر در شهری خیابان‌های متعددی وجود دارد، بایستی نقش آفرینی برای هرکدام هرکدام از این خیابان‌ها انجام شود. برای بولوارها نیز به همین صورت است؛ هرچند که بولوارها معمولاً رویکرد اکولوژیکی دارند اما همین بولوارهای شهری نیز دسته بندی دارند، برخی بیشتر شخصیت پیاده روی دارند، برخی بولوارها بیشتر برای انجام فعالیت‌های ورزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند و برخی دیگر از بولوارها بیشتر برای دوچرخه سواری مناسب هستند. خیابان‌ها نیز هرکدام دارای کارکرد و شخصیت متفاوتی هستند، برخی از آنها پیاده مدار و انسان محور هستند، برخی دیگر هم برای انسان و هم برای خودرو قابل استفاده هستند و دسته دیگر خیابان‌ها دارای کارکرد ترافیکی بوده و نقشی در توزیع نظام حمل و نقل دارند. لذا بسته به اینکه هرکدام از این راه‌ها، مسیرها، و شریان‌ها چه نقشی می‌تواند در شهر بازی کند، کارکرد آن مشخص می‌شود. تعیین نقش و کارکرد این شریان‌ها البته نیاز به مطالعه دارد تا بر مبنای الگو ترافیکی و سند حمل و نقل شهری، نقش هریک از این شریان‌ها تعیین شود. شریان‌های شهری از منظر دیگری نیز قابل تقسیم بندی هستند، اینکه مسیر، معبر و شریان تا چه سطحی، از سطح محلی گرفته تا سطح ناحیه‌ای، منطقه‌ای و یا شهری، کارکرد متناسب خود را دارند. چه از منظر موضعی، چه از منظر موضوعی و توجه به مفاهیم، هرکدام از شریان‌ها و مسیرها باید نقش‌های متفاوتی داشته باشند، به عبارتی نمی‌توان گفت هیچ دو خیابانی یک نقش واحد را می‌تواند در بر داشته باشد و این مهم حتماً باید در نظام برنامه ریزی شهری لحاظ شود و مورد توجه قرار بگیرد.
چالش‌های طراحی و جانمایی معابر و شریان های شهری چیست؟
مزیتی که کوچه‌ها و معابر شهرهای گذشته داشتند و یا معابری که اکنون در کشورهای توسعه یافته می‌بینیم، این است که این مسیرها چند کارکردی هستند. یکی از معضلات بسیار شدیدی که ما در برنامه ریزی شهری و طراحی شهری با آن مواجه هستیم، این است که برای معابر و خیابان‌ها یک نقش تعریف می‌شود در حالی که در کشورهای توسعه یافته، خیابان یک گالری، یک تئاتر خیابانی و محملی برای تعاملات اجتماعی و محلی برای ملاقات‌های روزمره است. متأسفانه تک بعدی نگری که در معماری و شهرسازی ما وجود دارد، شهرهای امروزی ما را با مشکلات جدی مواجه کرده است. حتی زمانی که به معماری و شهرسازی گذشته شهرهای ایران رجوع می‌کنیم، چند عملکردی بودن معابر و کوچه‌ها را به وضوح می‌بینیم. به طور مثل راسته بازارها در گذشته هم نقش اقتصادی و تجاری داشت و هم نقش سیاسی و فرهنگی ایفا می کرد. مشکلی که ما در نظام برنامه ریزی شهری داریم این است که معابر شهری و دسترسی‌ها تک عملکردی هستند و تغییرات زمان، مکان و رویدادها در طراحی آنها مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
کیفی بخشی به شریان‌های شهری چگونه ممکن می‌شود؟
یکی از فاکتورهای بسیار مهم در تعیین کیفیت یک معبر، رویداد پذیری آن است. مشکلی که ما در طراحی فضاها و معابر شهری این است که خاطرات و شخصیت شهر را لحاظ نمی‌کنیم و لذا بیشتر این معابر و شریان‌ها خاطره انگیز و رویداد پذیر نیستند. بهتر است به منظور کیفیت بخشی به معابر، جشنواره‌ها، مراسم و آئین‌ها را در سطح معابر و شریان‌های شهری برگزار کنیم، همانطور که در شهرهای گذشته جشن‌ها و عزاداری‌ها در معابر شهری برگزار می‌شد. متأسفانه امروزه معابر بیشتر نقش ترافیکی دارند و بیشتر برای عبور و مرور خودروها طراحی شده‌اند و نمی‌توان نقش غالب دیگری برای آنها تصور کرد که در نهایت ضربات محکمی به اقتصاد و سیاست گذاری‌های شهری وارد می‌کند و موجب پدیدار شدن معضلات اجتماعی می‌شود. تا زمانی که معابر، محورها و شریان‌های شهری چند عملکردی نباشند، نقش آنها مشخص نباشد و شخصیت و حدود فضایی آنها تعیین نشود، نمی‌توان از این فضاها به نحو مطلوب استفاده کرد.
گفت و گو از بهناز عرب زاده خبرنگار سرویس شهرهای ایران خبرگزاری ایمنا
نظر شما