به گزارش خبرنگار ایمنا، هر دالان میدان نقش جهان پایمان را به دنیای جدیدی باز می‌کند. از یک دالان صدای چکش مسگرها می‌آید، در یک دالان بوی ادویه دماغ‌مان را پر می‌کند و در دالان دیگر چشم‌مان به قلم‌زنی روی پارچه می‌افتد. در اینجا خبری از هیچ راه بن‌بستی نیست؛ هر راسته به دالانی و هر دالان به کوچه‌ای ختم می‌شود تا به ما این اطمینان را بدهد که نقش جهان اصفهان همیشه چیزهای جدیدی برای کشف کردن دارد. میدان نقش جهان اصفهان بوی تاریخ می‌دهد.
بناهای تاریخی موجود در چهار طرف میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد شاه (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه که ورودی اصلی بازارچه اصفهان است. علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده‌است که عموماً جایگاه عرضه صنایع دستی اصفهان است.
میدان نقش جهان اصفهان هشتم بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ جزو نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید. از طرفی «میدان نقش جهان» یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های توریستی ایران و تجلی شکوه هنر در اصفهان محسوب می‌شود و پیش از شیوع کرونا سالانه گردشگران فراوانی را از نقاط مختلف جهان به سوی خود فرا می‌خواند. چنین مسائلی اهمیت حفاظت و مراقبت از این بنای تاریخی شگرف را چند برابر می‌کند.
محمد حسین ریاحی، اصفهان شناس، محقق و پژوهشگر میراث فرهنگی در خصوص ارزشمند بودن آثار تاریخی به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: آثار تاریخی در دنیا وجود دارد که متعلق به فرهنگ، ادب و اندیشه‌های والا و متعالی بشر است، از جمله این آثار می‌توان به تاج محل در هند، کلیساهای اروپا، مساجد زیبا در آسیای میانه مانند مسجد بی بی خانم در سمرقند، که امروزه در ازبکستان واقع شده است، دیوار چین و آثار متعدد دیگر اشاره کرد. این آثار در قاموس بشر به عنوان تجلی تاریخ شناخته می‌شوند. میدان نقش جهان نیز یکی از این آثار است.
وی با اشاره به تخریب و آسیب‌هایی که به آثار تاریخی وارده می‌شود، می‌افزاید: وقتی سخن از آثار تاریخی ایرانی به میان می‌آید، ناخودآگاه ذهنمان به سمت شاهکار هنر جهان در میدان «نقش جهان اصفهان» می‌رود، بنایی که با گذشت بیش از ۴۰۰ سال از ساخت هر روز بر زیبایی و قدمت آن افزوده می‌شود و هنر معماری صفوی را به رخ می‌کشد؛ نیاز است که حفاظت ویژه‌ای از آثار باستانی به ویژه «میدان نقش جهان» انجام شود تا بیشتر از این آسیب نبیند.
این محقق و پژوهشگر میراث فرهنگی، ادامه می‌دهد: اگر یک اثر تاریخی جدای از هویت فرهنگی خود تبدیل به مکانی تفریحی برای گردشگران داخلی و خارجی شود، این سوال به وجود می‌آید که با وجود این حجم از رفت‌وآمد، ساز و کارهای حفاظت از آن بنا چیست و چه راهکارهایی برای آسیب ندیدن آن در نظر گرفته شده است؟ اگر برنامه‌ریزی برای حفاظت از آثار تاریخی در نظر گرفته نشود، قطعاً آسیب‌های غیرقابل جبرانی به بنای تاریخی وارد خواهد شد؛ «میدان نقش جهان» که محل رفت‌وآمد است، از گزند این آسیب‌ها در امان نخواهند ماند، هر چند که تاکنون قسمت‌های زیادی از آن مورد تخریب قرار گرفته است.
ریاحی با بیان اینکه تخریب‌هایی را در آثار تاریخی شاهد هستیم که در صورت عدم نظارت شاید هیچگاه رنگ مرمت به خود نبیند، می‌گوید: ممکن است بعضی افراد گمان کنند که زمینه‌های میدان نقش جهان فقط در زمان صفوی به وجود آمده است، اما برخی از مورخان نقل کرده‌اند که میدان نقش جهان جایگاه تفرج و آمد و شد شخصیت‌هایی مانند ملک شاه سلجوقی و خواجه نظام‌الملک بوده است و پس از آن این میدان در عصر پیش از شاه عباس و آغاز سلسله صفویه به عنوان محلی برای اتراق شاه اسماعیل صفوی تبدیل شده است.
وی با تاکید بر اینکه وسعت میدان نقش جهان فوق‌العاده است، می‌افزاید: میدان نقش جهان یک اثر نفیس معنوی، تاریخی و جهانی است. در مسجد جامع عباسی که امروزه به آن مسجد امام هم می‌گویند آثار زیبایی از تجلی مهندسی، دقت، هنر کاشی‌کاری و سنگ و فضاهای بسیار دقیق وجود دارد که علی‌رغم پیچیدگی خاصی که دارد، نمونه‌ای از مکان‌هایی است که به راحتی می‌توان در آن قدم برداشت، همچنین وجود مناره‌ها، تقارن و همخوانی آنها با یکدیگر و فضاهایی که با دقت و ظرافت تنظیم شده به تعادل گراییده است.
این محقق و پژوهشگر میراث فرهنگی، تصریح می‌کند: در سمت دیگر میدان نقش جهان، کاخ عالی‌قاپو واقع شده است که آن هم با طبقه‌های متعدد مستمر بر سلسله تدابیری از مباحث مختلفی بوده است که توانسته روزنه‌ای برای حاکمیت یک دولت مقتدر باشد؛ در اتاق‌ها، طبقات و محوطه‌های مختلف این کاخ، زیبایی و شاهکارهای فراوان را می‌توان از ساختن ستون‌ها و گچ‌کاری‌ها و نمودهایی از انواع و اقسام ظرایف دید.
ریاحی با بیان اینکه در آن زمان استیلا بر یک شهر و فضاهای آن از کاخ عالی‌قاپو به راحتی امکان‌پذیر بوده است، اضافه می‌کند: در آن زمان، شاه عباس از بالای کاخ عالی‌قاپو و نظارت بر اطراف از امور با خبر می‌شده و از طرف دیگر نیز مسجدی که زمانی مختص به خاندان سلطنتی و بزرگان بوده نیز منحصر به فرد است و تفاوت‌ها و تمایزهایی قابل توجه‌ای با سایر مساجد دارد و به تعبیر دکتر اسلامی ندوشن: «کاشی‌کاران، معماران، خوشنویسان و حجاران همگی جمع شدند تا گنبد مسجد و زیر آنکه مانند سفیر سیمرغ و نشانگر تعالی هنر، معنویت و راز یک فرهنگ است، را بسازند و آن را به نگین شهر بدل کنند.»
وی در خصوص بازار میدان نقش جهان، می‌گوید: از سوی دیگر نیز قطب اقتصاد با بازاری که دروازه ورودی آن در این میدان است و بر بلندای آن نماد اصفهان نقش بسته، شکل گرفته است و شاهد انواع صنایع و کالاهایی هستیم که از شرق و غرب عالم می‌آیند تا این بازار را به یک بازار بین‌المللی تبدیل کنند، از قفقاز، روسیه، هلند، هند و مناطق دور و نزدیک تاجرانی برای بهره‌مندی از آثار ایران و صنایع آن به این بازار می‌آمدند.
ریاحی با اشاره به کاربردهای مختلف میدان نقش جهان، خاطرنشان می‌کند: گاهی از فضای میدان برای رژه نظامیان و سربازان و شکوه دولت صفوی بهره گرفته می‌شد و گاهی نیز مکانی برای چادر زدن افرادی بود که می‌خواستند اقلامی را به فروش برسانند، البته این میدان، آوردگاهی برای ورزشکاران و چوگان‌کاران ماهر هم فضایی مناسب بوده و در عین حال رفت‌وآمد شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی و مذهبی در میدان نقش جهان در آن زمان نشانگر شکوهی از دستگاه عباس اول صفوی به سایرین بود.
این محقق و پژوهشگر میراث فرهنگی با تاکید بر اینکه هنوز زود است که بتوان به برخی از رموز نهفته در این میدان دست بیابیم، اظهار می‌کند: زیبایی و طراوت میدان نقش جهان بعد از گذشت ۴۰۰ صد سال همچنان دلنشین است و نغمه‌های زیبایی از تاریخ را قرائت می‌کند، البته در دوران تهاجم افغان‌ها و پس از آن دولت افشاریه و دولت قاجار شکوه و عظمت و زیبایی گذشته در میدان نقش جهان کمتر دیده شد، اما امروزه شهروندان، مسافران و توریست‌ها وقتی به این میدان پا می‌نهند، راز قرن‌های گذشته را به خوبی از در و دیوار آن مشاهده خواهند کرد.
ریاحی می‌گوید: در گذر زمان، این بنا از دست ظل‌السلطان نجات یافت تا مانند برخی از بناهای بزرگ عصر صفوی از جمله کاخ‌های مخروبه آئینه خانه و هفت دست که از بین رفته و به طور کلی حذف شده‌اند، از بین نرود و در امان بماند. امیدوارم مسئولان اصفهان بدانند که شهر تاریخ شاهد آسیب‌های گوناگونی بوده و نباید بیش از این صدماتی به آن وارد شود.
وی با بیان اینکه وجود صداهای بلند می‌تواند به آثار تاریخی آسیب وارد کند، می‌افزاید: همان طور که امواج صوتی بلند برای آدمی آسیب‌زا است، قطعاً بناهای تاریخی هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد و لرزش بر اندام آن خواهد افتاد، همچنین تخریب‌ها، حفاری‌های نابه‌جا، ایجاد برخی از صنایع مخرب نیز در تخریب بناهای تاریخی بی تأثیر نخواهد بود.
این محقق و پژوهشگر میراث فرهنگی با اشاره به اینکه بازسازی و نوسازی مغازه‌ها، تیمچه‌ها و کاروانسراها باعث آسیب به آثار تاریخی شده است، تصریح می‌کند: دستگاه‌های ذی‌ربط و میراث فرهنگی شهر اصفهان، بهتر است مسئولانی انتخاب کنند که عامل و عالم به موضوع باشد و از تخریب بیشتر این بناها جلوگیری کند، چرا که امروزه برخی از کاروانسراها، تیمچه‌ها و سراها در بازار بزرگ و اطراف مسجد جامع تخریب شده و از بین رفته است و نیاز است برنامه‌ریزی‌های مؤثر و کارآمدی انجام شود تا بتوان از پس این مشکلات برآمد و مانع تخریب بیشتر آثار تاریخی شد.
ریاحی خاطر نشان می‌کند: امروزه افراد علاقمند به میراث باستانی کم نیستند و در حفظ آثار تاریخی می‌توان از آنها بهره گرفت، به دلایل مختلف و عناوین متعدد آثار تاریخی در حال تخریب است تا آنجا که قدیمی‌ترین سر در مساجد اصفهان از جمله سر در مسجد حکیم که قدمتی هزاران ساله دارد با رفت‌وآمدهای بی‌جا در حال از بین رفتن است و مسئولان آن طور که باید برای حفظ این آثار تلاش نمی‌کنند و تمام زمینه‌ها برای محو آثار تاریخی فراهم است.
وی با بیان اینکه باید به مرمت میدان نقش جهان به ویژه طاق بناهای اطراف آنکه در حال از بین رفتن است، اهمیت داده شود، اظهار می‌کند: باید بدانیم تمام اجزای میدان حائز اهمیت و یک مجموعه زیبا را تشکیل داده است و ترک خوردن و از رنگ و رو رفتن این طاق بناها باعث نوعی ضعف در کلیت اثر می‌شود و لازم است، وقتی بارندگی صورت می‌گیرد، پوشش بام‌ها درست باشد تا بنا آسیبی نبیند و آجرهای کنده شده از دیوارها نیز باید ترمیم شود.
این محقق و پژوهشگر میراث فرهنگی می‌افزاید: انتظار می‌رود آنچنان که در سایر موارد سرمایه‌گذاری هایی انجام شده است، برای حفظ این آثار که تبلور تاریخ و فرهنگ این سرزمین است نیز تلاش و همتی همگانیی انجام شود؛ باید بدانیم دروازه‌های چوگان میدان نقش جهان نماد اصلی و معرف قدمت چوگان در این سرزمین است و اگر این سنگ‌ها از بین برود، قطعاً آثاری که بازگوکننده پیشینه چوگان یا هر ورزش و هنر دیگری باشد، باقی نخواهد ماند، بنابراین باید ساختار و اصولی را با پشتوانه‌های مادی و معنوی برای حفظ آثار در سراسر ایران فراهم شود و این اقدام همت دولتمردان و نظارت دقیق و همه‌جانبه و مستمر را می‌طلبد.
ریاحی می‌گوید: فرهنگسازی و اشاعه آگاهی و اطلاعات در نهادهای دولتی و آموزشی از جمله مدارس و دانشگاه‌ها می‌تواند به رفع موانع حفظ آثار باستانی کمک شایانی کند. مسئولان باید متخصص و متعهد باشند تا بتوانند با علاقه بیشتری اقدامات لازم را انجام دهند و در این زمینه از کارشناسان و محققان کمک بگیرد، نیاز است این همکاری در اصفهان نیز که جز به جز آن مملو از آثار تاریخی و فرهنگی است، شکل بگیرد.
نظر شما