حال گاومیش‌های میانکاله خوش نیست

به گزارش ایمنا، گاومیش حیوانی از خانواده گاوان است که در بخش‌های زیادی از کره زمین از جمله شبه قاره هند، آسیای جنوب شرقی، چین، اروپا، استرالیا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و برخی کشورهای آفریقایی زیست می‌کند، بر اساس آمار فائو در سال ۲۰۰۰ تعداد گاومیش‌های جهان ۱۵۸ میلیون رأس بود که حدود ۱۵۳ میلیون آن در قاره آسیا و بقیه در سایر نقاط دنیا زندگی می‌کنند. در سال ۲۰۱۱ مجموع تعداد گاومیش‌ها در دنیا ۱۷۲ میلیون رأس تخمین زده شد.

گاومیش در اقتصاد بسیاری از کشورها جایگاه ویژه‌ای دارد و تعداد و پراکندگی جغرافیایی آن هر سال در حال افزایش است. این حیوان در کشورهای مختلف کاربردهای متفاوتی دارد اما معمولاً از آن برای شخم زدن مزارع، بارکشی، حمل و نقل و کارهایی مانند آن استفاده می‌شود، علاوه بر این فرآورده‌های گاومیش شامل شیر، گوشت، پوست (دستکش، زین اسب و چرم ضد آب)، شاخ (تولید دسته چاقو، چتر، عصا و ختی آلات موسیقی) کود گاومیش (برای استفاده در زمین‌های زراعی و پرورش قارچ) و از نیروی زیاد این حیوان برای شخم زدن استفاده می‌شود که به صرفه تر از استفاده از تراکتور برای روستاییان بویژه در مناطق کوهستانی است.

طول عمر گاومیش نزدیک به ۳۰ سال است که ۲۵ سال آن قادر به زایش است از این رو از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است از طرفی هم گاومیش‌ها به دلیل سازگاری با محیط، مقاومت در برابر بیماری‌ها، پایین بودن هزینه نگهداری و استفاده مؤثر از ضایعات کشاورزی و علوفه‌های کم ارزش مانند علوفه‌های چوبی، یکی از ذخایر ژنتیکی با ارزش محسوب می‌شوند از این رو برای پرورش آنها اقبال زیادی وجود دارد، همچنین این حیوان نقش اساسی در اشتغال اقشار کم درآمد روستایی و تأمین بخشی از نیاز غذایی به شیر و گوشت را دارد از این رو از سالیان بسیار دور پرورش گاومیش در جوامع مختلف جهان از جمله ایران رایج بوده به طوری که سابقه پرورش گاومیش در خوزستان به حدود چهار هزار و ۵۰۰ سال پیش بر می‌گردد.

اما در این میان استان گلستان نیز به سمت پرورش گاومیش سوق داده شد، گاو میش‌ها حدود نیم قرن پیش از خوزستان به مازندران و گلستان آورده شدند بنابراین نسل آنها به خوبی با تأثیر کاهش سطح تراز آب دریای خزر بر روی خشک شدن تالاب‌های ساحلی آشناست، گاومیش‌ها برای قدرت باروری خاک و زراعت بسیار با ارزش هستند و محصولات جانبی آنها موجب رونق اقتصادی بومیان منطقه است اما اکنون تالاب خشک میانکاله، گمیشان و خلیج گرگان زندگی گاومیش‌ها را دچار چالش کرده است، متأسفانه با خشک شدن تالاب میانکاله، گاومیش‌ها دیگر مکانی برای آب بازی ندارند و این یعنی تهدید جدی برای آنها که برای ادامه بقای این حیوانات باید به این مقوله توجه ویژه ای شود.

بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان حدود دو هزار و ۱۰۰ رأس گاومیش در این استان وجود دارد که پراکندگی آنها در مناطق بندرگز، گنبد، کردکوی، آزادشهر، کلاله، گالیکش، گمیشان و بندرترکمن است که برنامه‌هایی با هدف رونق پرورش گاومیش با سوق دادن آن از سنتی به صنعتی در گلستان پایه‌ریزی شده است.

البته در کنار این حمایت‌ها، عقب نشینی دریای خزر و به دنبال آن خشک شدن بخشی از تالاب میانکاله، خلیج گرگان و خشکسالی مشکلاتی را برای پرورش دهندگان گاومیش در استان گلستان به وجود آورده است که با وجود این مشکلات، ادامه این صنعت نیاز به حمایت دارد.

از آنجا که گاومیش حیوانی لجن دوست است از این رو نیاز به آب و لجن فراوان دارند، از این رو در گذشته دامداران در میانکاله در کنار دامداری‌ها استخرهایی را با دست حفر می‌کردند که در گویش محلی مازندران به آن مِگیل می‌گفتند، برای اینکه گاومیش‌ها همه آنجا جمع شوند، بخوابند و خودشان را گل مالی کنند و از دست پشه‌ها و کنه‌ها در امان باشند، گاهی مساحت این مگیل ها حدود دو هزار متر مربع می‌رسید که با بیل و کلنگ حفر می‌کردند و عمق آنها به ۲ تا ۳ متر هم می‌رسید تا تابستان هم آب داشته باشند، البته این مگیل ها در چند سال اخیر به علت خشکسالی خشک شده اند و دامداران هم رمقی برای بازسازی آنها ندارند.

عضو هیئت مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه‌های دریایی درباره تأثیر کاهش آب در خلیج گرگان و تالاب میانکاله بر پرورش گاومیش‌ها به خبرنگار ایرنا گفت: گاومیش حیوانی باتلاق دوست است و بیشتر از آب به لجن علاقه دارد، خود را در لجن گل مالی می‌کند تا کنه‌های تنش از بین برود وقتی خود را در لجن می مالد گاز آمونیاکی که لجن‌ها دارند باعث می‌شود کنه‌ها از بین بروند.

وی افزود: زمانی که گل و لای به بدنش می چسبد دیگر پشه روی بدن حیوان نمی‌نشیند، حالا یا پشه‌ها از بوی لجن بدشان می‌آید یا اینکه بدن حیوان که گل مالی می‌شود دیگر نمی‌توانند خونش را بمکند از این رو از گزند پشه و کنه‌ها در امان می‌مانند این ادعای گاومیش دارها است، ضمن اینکه کلاً گاومیش گرما دوست است و علاقه دارد همیشه در آب و لجن باشد.

عضو هیئت مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه‌های دریایی اظهار داشت: در واقع گاومیش به استخر آبی نیاز دارد که لجن هم باشد یعنی اگر یک استخر آب باشد و جای دیگری لجن باشد، لجن را ترجیح می‌دهد طبع گاومیش گرم است و تابستان باید حتماً خودش را به آب بزند تا خنک شود بهار و پاییز هم همینطور است، در مجموع گاومیش شناباز ماهری است و به شدت علاقه مند است که در آب باشد.

خوشروان تصریح کرد: قدیم‌ها در میانکاله کنار دامداری‌ها استخرهایی را با دست احداث می‌کردند که به اصطلاح مازندرانی‌ها به آن «مِگیل» می‌گویند، این استخرها را حفر می‌کردند برای اینکه گاومیش‌ها همه در آنجا جمع شوند، بخوابند و خودشان را گل مالی کنند تا از دست پشه‌ها و کنه‌ها در امان باشند، در گذشته این مگیل ها را با بیل حفر می‌کردند که گاهی مساحت آنها به حدود دو هزار متر مربع در عمق دو تا سه متر می‌رسید تا در تابستان هم آب داشته باشد البته اخیراً با بیل مکانیکی حفر می‌کنند.

وی درباره تأثیر خشک شدن تالاب میانکاله و خلیج گرگان بر صنعت گاومیش داری گفت: گاومیش در فصول مختلف سال به ویژه تابستان برای اینکه خودش را خنک کند وارد تالاب میانکاله و خلیج گرگان می‌شود البته از آنجا که خلیج ماسه‌ای است بنابراین گاومیش نمی‌تواند خودش را لجن مالی کند، در کنار این وقتی که آب خلیج گرگان در محدوده‌ای حدود ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر عقب نشینی کرد باعث شد گاومیش‌ها نتوانند از این محدوده که تالاب گز را هم در بر می‌گرفت استفاده کنند، همچنین این عقب نشینی باعث شد تا مگیل‌های کنار دامداری‌ها هم ته نشین و خشک شوند، چاه‌های آب دامداری‌ها هم خشک و کم آب شدند، مثلاً امسال چند چاه بیشتر آب نداشت یعنی بعد از اینکه خلیج خشک شد و دریا هم مقداری عقب نشینی کرد سطح آب چاه‌ها پایین رفت.

عضو هیئت مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه‌های دریایی تاکید کرد: همچنین این عقب نشینی باعث شد که در مناطق بالاتر هم کانال خوزینی خشک شد، گاومیش‌های زیادی وارد این کانال می‌شدند اما زمانی که آب دریای خزر عقب نشینی کرد حوضچه آب خلیج گرگان نیز فروکش کرد که به دنبال آن آب‌های زیر زمینی نیز کاهش یافت بنابراین برای اینکه گاومیش‌ها به آب برسند باید مسافت بیشتری را طی کنند و به پایین دست در حوضه آبریز بروند که این شرایط را سخت‌تر می‌کند.

وی ادامه داد: در کنار تمام اینها، پوشش گیاهی نیز بسیار فقیر شده است، درختچه‌های منطقه بیمار و گیاهان میانکاله نیمه خشک شده اند، پوشش گیاهی در تابستان کاملاً خشک می‌شود و از بین می‌رود بنابراین تغذیه گاومیش‌ها از برگ درختان انجام می‌شود که آنهم نیمه خشک شده‌اند، بنابراین فقط در اشکوب میانی گیاهانی مانند سازیل، کنگر و پوشش درختی و درختچه‌ای از برگ تمشک و انار باقی می‌ماند که باید از آنها تغذیه کنند.

خوشروان افزود: در کنار خشکسالی و عقب نشینی دریای خزر و خشک شدن بخشی از خلیج گرگان، آتش سوزی‌های اخیر نیز مزید بر علت شده و بخش زیادی از درختان انار ترش منطقه را که غذای اصلی گاومیش‌ها را تشکیل می‌دهند، از بین رفته‌اند، امسال چون بارندگی کم بود و رطوبت کاهش یافت این مشکلات چند برابر شد و میانکاله و زاغمرز کم آبی زیادی داشتند.

وی ادامه داد: زمانی که درختان انار بی آبی کشیدند برای انواع بیماری‌ها مستعد شدند، کرم‌های برگ خوار بر آنها غلبه کردند از طرفی هم انارها قارچ گرفتند و محصول درختان انار ترش به یک سوم کاهش یافت و آنهایی هم که بر روی درخت ماندند بسیار ریز و کوچک هستند، اینها برخی آثار بد خشکی بر میانکاله و تأثیر آن بر گاومیش‌ها است که بر اثر این عوامل گاومیش‌ها لاغر و ناتوان و مگیل ها خشک شدند از طرفی هم دیگر برای دامداران مقرون به صرفه نیست که هزینه‌ای صرف بازسازی مگیل ها کنند از طرفی گاومیش‌ها در تابستان نیاز به آب و لجن دارند وگرنه بیمار می‌شوند بنابراین با وجود این مشکلات پرورش گاومیش‌ها در گلستان با سختی انجام می‌شود.

عضو هیئت مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه‌های دریایی گفت: البته این مشکلات فقط دامن گاومیش‌ها را نگرفته است بلکه گاوها و گوسفندها نیز از گزند آن در امان نبوده‌اند، تعداد دام در میانکاله در چند سال اخیر به یک سوم کاهش یافته است، گاو از ۳۰۰۰ رأس به ۱۲۰۰ رأس و گوسفند از ۸۵۰۰ رأس به ۳۲۰۰ رأس رسیده است.

منبع: ایرنا