اربعین حسینی؛ راهی به سوی نور و هدایت

به گزارش خبرنگار ایمنا، اربعین حسینی نماد وحدت و یکپارچگی دل‌هاست؛ پیاده‌روی اربعین نیز یک سفر معنوی است که آثار اخلاقی بی‌شماری در بر دارد، زائر امام حسین (ع) در این ایام سبک تازه‌ای از زندگی را تجربه می‌کند؛ چراکه همه شئونات و مناسبات در این ایام بر محور سیدالشهدا (ع) شکل می‌گیرد. در چنین شرایطی معرفت و محبت زائر به اباعبدالله الحسین (ع) فزونی می‌یابد و با تاسی به امام خود، به مقام ایثار و فداکاری و بذل و بخشش نسبت به دیگران نائل می‌شود، از مهم‌ترین محورهای زیارت اربعین، بیان فلسفه قیام عاشورا است؛ امام صادق علیه السّلام به صراحت تمام می‌گویند که امام حسین علیه السّلام تمام هستی خود را فدا کرد تا بندگان خدا را از بند جهالت، تاریکی و گمراهی رها کرده و به سوی نور و کمال هدایت و رهنمون کند. این همان هدف نهایی تمام پیامبران علیهم السّلام و فرستادگان الهی در طول تاریخ بوده است که در قیام عاشورا به اوج خود رسید. خبرنگار ایمنا، درباره اربعین و تمدن اربعین حسینی با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسین متولی امامی، کارشناس مسائل مذهبی گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:

اهمیت و جایگاه اربعین در چیست؟

جابرابن‌عبدالله انصاری روز چهلم شهادت امام حسین (ع) همراه عطیه عوفی با پای پیاده وارد کربلا شد. وی در حالی که نابینا بود قدم در این راه گذاشت و از همسفرش عطیه خواست که وقتی به کربلا رسیدند او را کنار قبر حضرت سیدالشهدا ببرد تا بتواند زیارت کند، آنها قبل از زیارت در آب فرات غسل زیارت کردند، در این میان جابر با کاروان اسرا و حضرت زینب (س) که از شام بازمی‌گشتند، روبرو شد و با آنها ملاقات کرد. رفتار جابر به تدریج در تاریخ الگو شد و شیعیان و علما حتی از دوران دیکتاتوری صدام، این حرکت را آغاز کردند و شبانه و مخفیانه برای رسیدن به کربلا در روز اربعین حرکت می‌کردند و با وجود ممنوعیت زیارت اربعین به هر نحوی خود را به کربلا می‌رساندند.

یکی از نشانه‌های مؤمن، زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین است، هر قدمی که به سمت حرم سیدالشهدا (ع) برداشته می‌شود، ثواب یک حج واجب و یک عمره در نامه اعمال مؤمن ثبت می‌شود، اما مؤمن اهمیت اربعین را از نظر اجتماعی نیز به دست می‌آورد. در دهه ۴۰، مقام معظم رهبری، پیش‌بینی می‌کردند که اربعین به جایگاه امروزی خود برسد و از تبدیل شدن آن به همایش جهانی تشیع سخن می‌گفتند، اربعین از ابعاد مختلفی از جمله بعد عرفانی و معنوی و بعد اجتماعی و سیاسی قابل توجه جریان عالمان دینی و شیعیان بوده است.

شاخصه‌های اربعین حسینی چگونه در انسان امروزی پدیدار می‌شود؟

در پدیده اربعین تمام ساختارهای دنیای مدرن که ساخته بشری است، از اعتبار افتاده و انسان، انسانیت به میدان می‌آید. مرزهای بین المللی برای اربعینی‌ها چندان ارزشی ندارد، چرا که از سراسر دنیا مرزها را طی می‌کنند و در کنار هم در پیاده‌روی اربعین حرکت می‌کنند؛ بنابراین ملیت و نژاد دیگر معنایی ندارد و هدف همه در این مسیر مشترک است، اربعین افراد را از ابزارهایی که انسان را از حقیقت خود غافل می‌گرداند دور می‌کند، در پیاده روی اربعین به نوعی زندگی بیرون از ابزارهای مدرن دست خواهیم یافت.

در زندگی عادی شبکه‌های مجازی، تلویزیون و سرگرمی‌های مختلفی وجود دارد که انسان فرصت تأمل در خود را ندارد، اما اربعین به انسان فرصتی می‌دهد تا به وجود خود بازگردد و در خود تأمل کند. ساختار زندگی انسان امروز به گونه‌ای نیست که بتواند سحرخیز باشد و فرصتی برای عبادت خالص و تفکر داشته باشد، اما اربعین این فرصت‌ها را به بهترین وجه در اختیار آدمی می‌گذارد، همچنان که هدف تمام انبیا و اولیا خدا نیز این بوده که انسان به خود واقعی‌اش توجه کند و به من واقعی درون خود دست یابد.

اربعین، فرصت جدا شدن از روزمرگی و رجوع به خود را بیرون از تمام تعلقات زندگی به آدمی می‌دهد و این ظرفیتی است که انسان‌های مختلف را از مرزهای مختلف جهان به جایی می‌رساند که اعتکاف و عبادتی الهی و معنوی، جمعی و سیاسی داشته باشند و این یکی از شاخصه‌های اساسی اربعین در دوران مدرن است، چرا که فرصتی برای گذار از دنیای مدرن و طلوع زندگی جدید در زندگی انسان خواهد بود.

اهمیت ماهیت‌شناسی اربعین در چیست؟

ماهیت‌شناسی اربعین در زیارت اربعین مشخص می‌شود، آنجایی که می‌خوانیم "سیدالشهدا خون قلب خود را در راه خدا داد تا مردم را از جهالت و گمراهی نجات دهد"، پس ماهیت حرکت امام حسین (ع)، نجات انسان‌ها از ظلمت به سمت نور و هدایت است، قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره دارد، آنجایی که در کلام‌الله مجید می‌خوانیم " ولایت خدا انسان را از ظلالت به سمت هدایت رهنمود می‌کند" و اربعین نیز آدمی را به سمت ولایت خدا سوق می‌دهد و از گمراهی می‌رهاند.

چگونه می‌توان از اربعین به الگویی برای حرکت در آینده رسید؟

اربعین را می‌توان دو گونه دید؛ در واقع به اربعین می‌توان به صورت فردی نگاه کرد و آن را تنها یک پیاده‌روی دانست که افراد برای چند روز در برنامه زندگی خود قرار می‌دهند یا می‌توان نگاهی تمدنی به آن داشت؛ نگاه تمدنی به اربعین، تفکر را به یک واقعیت اجتماعی بدل می‌کند. امام حسین (ع) به یک پدیده عینی و بیرونی تبدیل شده و اثری تمدنی دارند و برای شناخت این تمدن باید زاویه دیدمان به مقوله اربعین را به بینش تمدنی و کلان تغییر دهیم، چرا که اگر بخواهیم به سمت تمدن نوین اسلامی حرکت کنیم و زندگی مومنانه و روابط انسانی سالمی در جامعه داشته باشیم، باید بدانیم که شاخصه‌های زندگی مومنانه در اربعین نهفته است. حرکت سیدالشهدا (ع) از ظلمت به سمت نور و هدایت بود و اگر بخواهیم جامعه در آینده به سمت زندگی مومنانه و تمدن اسلامی حرکت کند، نیاز است تا شاخصه‌های آن را از اربعین بگیریم، پس نگاه تمدنی به اربعین می‌تواند الگوی حرکت در آینده باشد.

چگونه می‌توان از حرکت سیدالشهدا (ع) و اربعین به تمدنی اسلامی دست یافت؟

امروزه در حال تجربه تمدن غربی در جامعه هستیم که بر اساس آن زندگی انسان در مسیر حرص و طمع و رقابت در کسب ثروت و رسیدن به رفاه و لذت مادی بنا شده است، فلسفه آن نیز لذت‌گرایی و نگاه مادی به تمدن بشر است که نگاهی ناشی از گمراهی و سقوط انسان خواهد بود. اما اگر بخواهیم به سمت تمدنی مطلوب حرکت کنیم تا انسان‌ها روابط سالمی با یکدیگر داشته باشند، باید نگاهمان به تمدن و شاخصه‌های برگرفته از حرکت سیدالشهدا (ع) باشد، چرا که آدمی را به نور هدایت می‌کند، باید بدانیم اربعین تمام معادلات علم مدرن و آنچه در دانشگاه‌ها به عنوان اقتصاد و سیاست تدریس می‌شود را به هم ریخته است، چرا که نمونه‌ای از تمدنی است که می‌تواند در آینده بشریت به عنوان تمدن اسلامی شکل بگیرد و به افق شیعه به عنوان تمدن مهدوی دست یابد.

اربعین نشان می‌دهد، شاخصه‌های موجود در علم مدرن و علوم انسانی غربی که در حال حاضر به افراد آموزش داده می‌شود، شاخصه‌هایی نیست که آدمی را از ظلمت به نور هدایت کند، توجه به این موضوع می‌تواند کمک کند تا بدانیم راه علم‌ورزی و رسیدن به تمدن اسلامی راهی نیست که دنیای غرب آن را نشان می‌دهد، با شاخصه‌های دنیای مدرن نمی‌توان تمدنی اسلامی بنا کرد و شاخصه‌های اربعین نشان می‌دهد این مسیر برای رسیدن به تمدن اسلامی صحیح نیست.

آیا تعریف امنیت و سیاست در اربعین با دنیای مدرن متفاوت است؟

مقوله امنیت و سیاست از شاخصه‌های اربعین است، در مطالعات علم سیاست قابل تصور نیست که حدود ۳۰ میلیون انسان بدون دخالت و تنظیم‌کنندگی هیچ دولتی و حاکمیت مشخصی گرد هم جمع شوند و بزرگترین اتفاقات را رقم بزنند، در مطالعات امنیتی می‌گویند، جایی که تراکم جمعیت بالا باشد، جرم نیز افزایش می‌یابد، اما در شاخصه‌های اربعین جرم نزدیک به صفر است و جمعیتی بزرگ در محدوده بسیار کمی در حال حرکت هستند و امنیت این حرکت عظیم نیز در دست هیچ دولتی و نهادی نیست و کاملاً مروجی رقم می‌خورد.

یکی از شاخصه‌های اساسی تمدن اسلامی مردمی بودن و خودکنترلی آن است، تصور اینکه میلیون‌ها انسان بدون هیچ هدایتی گرد هم جمع شوند و امنیت خود را حفظ می‌کنند، سخت است، هر چند که دولت‌های ایران و عراق برای بهتر برگزار شدن اربعین می‌کوشند، اما خودکنترلی از نظر اخلاقی و امنیت جانی از شاخصه‌هایی است که افراد در این حرکت الهی به آن دست می‌یابند.

تأثیر اربعین در شاخصه‌های اقتصادی دنیای مدرن چیست؟

شاخصه‌های اقتصادی از جمله شاخصه‌های قابل توجه اربعین است که تمام معادلات اقتصاد مدرن را به هم می‌ریزد، یکی از اصول علم اقتصاد این است که هیچکس به دیگری غذای مجانی نمی‌دهد و باید کالا و خدماتی ارائه بدهید تا کالا و خدماتی دریافت کنید و این معادله در اربعین به هم خورده است، چرا که شاخصه اقتصاد مدرن با تمدن اسلامی متفاوت است و مبادله برای دریافت خدمات در اربعین جایگاهی ندارد. تنها با بهره گرفتن از اربعین به نگاهی خواهیم رسید که مبادله برای دریافت خدمات معنایی نداشته باشد، چراکه بزرگترین اطعام و انفاق در اربعین شکل می‌گیرد، از طرفی در آن به مبنای تمدن اسلامی که بر اساس ایثار، انفاق و تبادل مومنانه با دیگر انسان‌ها است، خواهیم رسید.

در تمدن اسلامی تعامل با نگاهی به جز نگاه تبادلی با دیگران شکل خواهد گرفت، پول در اربعین معیار سنجش شده‌ای نیست و بی‌معنا است. در حالی که در اصول علم اقتصادی پول یک معیار مهم برای پیشرفت است، اما در تمدن اسلامی اینگونه نیست و احکام معیارها متفاوت است، اربعین شاخصه‌های جدیدی در مقابل شاخصه‌های رایج اقتصاد مدرن ارائه می‌کند که از آن می‌توان به عنوان شاخصه‌های لازم برای حرکت به سمت زندگی بهتر و مومنانه و تمدن نوین اسلامی بهره گرفت.