به گزارش خبرنگار ایمنا، در دهه‌های اخیر، بشر با دگرگون‌سازی، محیط زیست خود را با تغییرات عمده‌ای مواجه کرده است. برای برقراری تعادل طبیعی، انسان ناگزیر به تغییر شیوه زندگی به سمت توسعه پایدار است که این تحول می‌تواند تغییرات عمده‌ای در جامعه کنونی و نیز نسل‌های آینده به وجود آورد. تمام مشکلات زیست محیطی که به دست انسان به وجود آمده است نمی‌تواند با به کارگیری فناوری صرف حل شود. تغییرات در رفتار انسان مورد نیاز است بنابراین کلید رفع بحران‌های زیست محیطی در آموزش و اصلاح رفتار انسان با محیط پیرامونش است.
آموزش محیط زیست بر این اعتقاد است که انسان می‌تواند در سازگاری با طبیعت زندگی کند و در این راستا می‌تواند تصمیمات آگاهانه‌ای اتخاذ نماید که طی این تصمیمات به نسل‌های آینده نیز توجه شود و توجه به نسل‌های آینده هدفی است که در آموزش محیط زیست باید مورد توجه قرار گیرد. از آنجا که حفاظت از محیط زیست عادتی است که باید از کودکی آموخته شود تا به یک باور ذهنی تبدیل شود، این باور کودک را موظف می‌کند تا از یگانه زیستگاهی که در آن زندگی می‌کند به بهترین وجه ممکن پاسداری کند. افزایش آگاهی‌های عمومی نسبت به اهمیت محیط زیست و لزوم حفظ آن کاری است که نیازمند برنامه ریزی و صرف وقت است تا تبدیل به یک رفتار مثبت شود و آموزش محیط زیست به کودکان می‌تواند به ایجاد این رفتارهای مثبت و ماندگاری آنها کمک کند.
لزوم تبیین معضلات محیط‌زیستی برای کودکان
مهدی اسماعیلی بیدهندی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: در حوزه آموزش محیط‌زیست باید دو مقوله استفاده از ابزارهای نرم افزاری و رویکردهای سخت افزاری مدنظر قرار گیرد. رویکرد نرم افزاری فرهنگ‌سازی است که نتیجه آن در میان مدت مشخص می‌شود و زمان براست. در حال حاضر با معضلاتی نظیر تنش آبی، فرسایش خاک، بیابان‌زایی، آلودگی هوا، انباشت پسماند و بی‌توجهی به بازیافت از مبدا و آتش‌سوزی جنگل‌ها و تنوع زیستی در محیط زیست روبه‌رو هستیم و باید در مورد این موضوعات به کودکان آگاهی لازم داده شود.
وی می‌افزاید: در وهله اول با انجام کارهای فرهنگی نمی‌توانیم تمام مشکلات را برطرف کنیم چرا که اثرات نامطلوب این معضلات به طور پیوسته در حال اتفاق افتادن است و تنها با فرهنگ سازی حل نمی‌شود. رویکرد نرم‌افزاری و سخت افزاری لازم و ملزوم یکدیگر هستند. بنابراین برای کودکان باید از سنین دبستان فرهنگ‌سازی لازم انجام شود و برای میانسالان فرهنگ سازی سلبی صورت بگیرد تا در قالب سیاست اجباری و سلبی در راستای فرهنگ‌سازی قدم بردارند و در زمان مشخص جامعه به یک نقطه مطلوب برسد.
آموزش به کودکان باید طبق پروتکل‌های بین‌المللی باشد
علیرضا شهرداری فعال محیط زیست با بیان اینکه کودکان از والدین خود تأثیر می‌گیرند، در گفت‌وگو به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کودکان نسل آینده کشورند اگر آموزش صحیح و درست را دریافت کنند می‌توانند در بزرگسالی تأثیر زیادی بر نگهداری و حفاظت از طبیعت و حیات وحش داشته باشند. ممکن است کودکان در آینده شغل‌های مدیریتی داشته باشند بنابراین مسائل آموزشی در این دوران می‌تواند مسیر درست را پیش روی آنان قرار دهد و تصمیمات مناسب و صحیح را اتخاذ کنند و اگر در جایگاه شهروند باشند می‌توانند آموزگاری برای نسل بعدی باشند.
وی می‌افزاید: آموزش به کودکان باید طبق پروتکل‌های بین‌المللی باشد و سلیقه در آن دخالت نداشته باشد. در کشور ما آموزش در این حوزه ضرورت دارد زمانی که کودک درست بشناسد و اهمیت محیط زیست را بداند می‌تواند در این حوزه تأثیرگذار شود و اثرات مثبتی در بهتر شدن اوضاع حیات وحش و طبیعت داشته باشد. رفتار والدین در این جریان نقش بسیاری دارد در گذشته خرافات زیادی وجود داشت و به نسل‌های بعدی منتقل شده است و این مفاهیم خرافه‌ای متأسفانه تأثیر بسیار منفی در ذهن و روان کودک می‌گذارد.
این فعال محیط زیست تصریح می‌کند: شنیده‌ها و گفته‌های بزرگسالان برای کودکان الگوست، رسانه‌ها در آموزش فرهنگ محیط زیست تا حدودی ضعیف عمل کرده‌اند و آموزش و پرورش هم نتوانسته در این حوزه چندان کارآمد باشد و اطلاعات غلط را در برخی موارد ارائه می‌دهد. چنانچه آموزش به کودکان از مدارس آغاز شود، باید مباحثی در این خصوص در کتاب‌های درسی گنجانده شود. زمانی که کودکان مطابق میل خود رفتار کنند نتیجه معکوس دارد و درست آموزش ندیده‌اند، متأسفانه سازمان محیط زیست هم درباره آموزش کودکان فعالیتی نداشته است و خوب عمل نکرده است.
وی اضافه می‌کند: در این میان افرادی که تخصص لازم را ندارند فضای مجازی را غنیمت شمرده و درباره محیط زیست فعالیت می‌کنند که این افراد هم صاحب نظر و متخصص نیستند و اظهارات آنها مبنای درستی ندارد، در حوزه محیط زیست منابع خوب و مطلوبی برای آموزش کودکان نداریم و اطلاعات فضای مجازی نادرست و آموزش‌ها بر اساس سلیقه است. کودکان در سنین مهدکودک و پیش دبستانی آموزش پذیرند و با تکرار آموزش‌ها این اطلاعات تثبیت می‌شود و علاقه در کودک ایجاد می‌شود.
پیش دبستانی بهترین سن شروع آموزش فرهنگ محیط‌زیست
زینب افراسیاب روانشناس کودک در گفت‌وگو به خبرنگار ایمنا می‌گوید: بهترین سن برای شروع آموزش فرهنگ محیط زیست به کودکان دوره پیش‌دبستانی است. در اغلب کشورهای دنیا دوره پیش‌دبستانی از سن سه سالگی تا شش سالگی را شامل می‌شود که کودکان از لحاظ ذهنی آمادگی یادگیری را دارند. قطعاً والدین باید از منابع به روز و صحیح در جهت پرورش کودکان استفاده کنند که این امر بسیار ضروری است.
وی می‌افزاید: آموزش فرهنگ محیط‌زیست در واقع می‌تواند آموزش نظم و انضباط داشتن در کارها باشد، برای مثال آموزش عملی خودداری از تولید پسماند و زباله اضافه مانند کاغذ، پارچه، چوب، شیشه و پلاستیک و حتی جدا کردن زباله‌های تر و خشک و قابل بازیافت و غیرقابل بازیافت باشد و کودکان به خوبی این موارد را یاد می‌گیرند و علاوه بر محیط خانه در بیرون از خانه هم اصول نظافت و مراقبت از محیط‌زیست و توجه به این نکات آموزش داده شده را رعایت می‌کنند.
این روانشناس می‌افزاید: یکی از اصول اصلی پرورش کودکان هماهنگی بین والدین است. قطعاً هنگامی که والدین در جریان آموزش‌هایی که کودک دیده است قرار بگیرند بهتر می‌توانند پشتیان و حمایت‌کننده هم در راه آموزش باشند و این هماهنگی باعث ثبات در رفتار کودک می‌شود، اگر والدین هنگام آموزش بتوانند توجه و علاقه به محیط‌زیست را در کودک ایجاد کنند با تقویت روحیه همکاری و ارتباط با دیگران حس زیبایی‌شناسی را در کودک تقویت می‌کنند و می‌توانند احساس توجه و حمایت از محیط زیست را در کودک ایجاد کنند.
لزوم گنجاندن موضوعات محیط‌زیستی در اتفاقات روزمره
وی خاطرنشان می‌کند: اینکه کودک نسبت به طبیعت حساس و مسئولیت‌پذیر شود ارتباط مستقیمی با رفتار و آموزش والدین دارد، در حین آموزش توجه به این نکته ضروری است که یادگیری و ایجاد انگیزه و علاقه در کودک مورد توجه قرار گیرد نه اینکه تنها اطلاعات را به کودک بدهند در واقع آموزش‌ها باید به صورت عینی و عملی باشد، مشاهده و دیدن رفتار والدین مسئولیت پذیری را در کودک تقویت می‌کند البته والدین این نکته را در نظر داشته باشند که در بحث آموزش فرهنگ محیط زیست بر مسئولیت پذیری تاکید داشته باشند و از خدشه‌دار کردن عواطف و احساسات کودک اجتناب کنند.
افراسیاب اظهار می‌کند: والدین آگاه و خلاق در اتفاق‌های روزمره آموزش‌ها را می‌گنجانند و کودک را در سنین پایین به صورت منظم با طبیعت آشنا می‌کنند، قدم زدن، ناهار خوردن در پارک و گردش رفتن، کودک را با چرخه طبیعت روبه‌رو می‌کند و صحبت کردن در مورد گیاهان، حیوانات و محیط اطراف با هدف تثبیت آموزش‌ها در کودکان می‌تواند مؤثر باشد، از نقش دوستان نباید غافل شد در سنین پیش از دبستان گروه همسالان برای کودک از اهمیت ویژه‌ای دارد. لذا همسالان می‌توانند در الگوگیری رفتاری از یکدیگر نقش مهمی داشته باشند.
وی تصریح می‌کند: رفتار مسئولانه والدین در مورد محیط زیست و آگاهی‌بخشی به کودک زمینه رشد اطلاعات و آموزش درست کودک را فراهم می‌کند و زمانی که کودک به محیط زیست و طبیعت علاقمند شود، غیرممکن است به محیط زیست آسیب بزند. البته اثر رفتار جامعه بر فرد را هم نباید نادیده گرفت، با این حال آموزش‌ها باید در کانون خانواده باشد و با تکرار آنها را تثبیت کرد تا این فرهنگ در ذهن کودکان نهادینه شود. در جامعه‌ای که کودکان دغدغه طبیعت و محیط زیست را داشته باشند آلودگی جنگل‌ها، پارک‌ها، سواحل و دریاها کمتر و محیط زیست و طبیعت کمتر آسیب ببیند.
کودکان آینه والدین خود هستند
فرزاد علیزاده فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه آموزش کودکان در حوزه محیط زیست بسیار اهمیت دارد، می‌گوید: کودکان آینه تمام نمای رفتار والدین با حیوانات و محیط زیست هستند، بنابراین آموزش‌ها باید بر اساس منابع و با نگاه علمی انجام شود، متأسفانه برخی خرده فرهنگ‌های اشتباه وجود دارد که از گذشته به نسل‌ها بعد منتقل شده است شوم بودن جغد، مکار بودن روباه و … از جمله مسائلی هستند که به فرهنگ تبدیل شده‌اند و در خانواده‌ها رواج دارد و به کودکان آموزش داده شده یا با نگاه به رفتار بزرگسالان آنها را یاد گرفته‌اند.
وی می‌افزاید: روش‌های علمی مبتنی بر اخلاق است، اگر مباحث علمی زیربنای اخلاقی نداشته باشند قابلیت اجرا و ارائه ندارند. فرهنگ اسلامی در مورد احترام به حیوانات و حیات وحش بسیار تاکید کرده و در قرآن کریم در مورد رفتار درست با حیوانات و طبیعت صحبت شده و حقوق ویژه‌ای برای آنها در نظر گرفته شده است.
این فعال محیط زیست ادامه می‌دهد: پژوهشگران حوزه کودک معتقدند بهترین سن برای فراگیری آموزش‌های پایه که ماندگاری بیشتری در ذهن دارد و بیشتر نهادینه می‌شوند بین سه تا شش سالگی کودک است. کودکان این سن را می‌توان با آموزش‌های محیط زیستی و حقوق حیوانات آشنا کرد و با آموزش کودک در این سنین مسئولیت‌پذیر تربیت می‌شود چون حساسیت زیربنای مسئولیت‌پذیری است.
لزوم آموزش حقوق حیوانات به کودکان
وی اظهار می‌کند: والدین اولین آموزگاران کودک هستند و با رفتار و گفتارشان به کودک می‌آموزند اگر پدر و مادر رفتارهای مخرب داشته باشند نمی‌توان از کودک انتظار داشت به محیط زیست احترام بگذارد زیرا رفتار متناقض و نادرست را آموخته است. همان طور که همه می‌دانند کودکان آینده سازان کشور هستند و چنانچه در زمان بزرگسالی به مقام و موقعیت اجتماعی برسند درست و منطقی تصمیم می‌گیرند چون آموزش‌ها از ابتدا صحیح بوده است.
علیزاده خاطرنشان می‌کند: برای آشنایی خردسالان با حیوانات، بازدید از باغ وحش فریب بزرگی است و جنبه آموزشی ندارد. پروتکل باغ وحش و نگهداری حیوانات بر این اساس نوشته شده است حیواناتی که آسیب دیده‌اند و قابلیت رهاسازی و زندگی در زیستگاه‌های طبیعی خود را ندارند در این مکان‌ها نگهداری شوند، متأسفانه در حال حاضر پرندگان و خزندگان که می‌توانند در محیط زیست طبیعی خود زندگی کنند به این مراکز منتقل می‌شوند. باید به کودکان بیاموزیم که پرنده در قفس نمی‌تواند زندگی کند و باید آزاد باشد تا زمانی که برای حقوق حیوانات ارزش قائل نباشیم نمی‌توانیم در خصوص حقوق انسان‌ها صحبت کنیم.
نظر شما