به گزارش خبرنگار ایمنا، از وظایف اصلی شهرداری‌ها در ایران خدمات‌رسانی است. این نهاد خدمات‌رسان نقش مهمی در اداره بهینه و پایدار شهر دارد. گسترش شهرنشینی و پیچیده‌تر شدن معضلات شهری نقش مدیریت یک شهر را بیشتر از گذشته کرده است تا جایی که امروزه شهرداری‌ها عملاً تنها نهاد خدمات‌رسان نیستند بلکه نقش مهمی در روند و نحوه توسعه شهر و حل مشکلات شهر و شهروندان دارند.
مهمترین و اصلی‌ترین عاملی که عملکرد شهرداری‌ها تحت تأثیر آن است، منابع درآمدی است. میزان این منابع طی سه دهه اخیر با نوسانات زیادی روبرو بوده، این در حالی است که هزینه‌های شهر هر روز بیشتر می‌شود لذا نیاز است راهکارهایی به منظور حل مشکل درآمدی شهرداری‌ها در نظر گرفته شود. در این باره با" راما قلمبر دزفولی"، دکترای شهرسازی به گفت و گو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
ضرورت کسب درآمدهای پایدار چیست؟
درآمدهای پایدار مدیریت شهری بیشتر به درآمدهای مستمر اشاره دارد. درآمد مستمر منظور درآمدی است که همیشگی باشد و شهرداری بتواند از این طریق کسب درآمد کند. متأسفانه ابزارهای حقوقی و یکپارچه کسب درآمدهای مستمر برای مدیریت شهری وجود ندارد و شهرداری‌ها به ناچار به سمت فروش تراکم و دریافت عوارض ساخت و ساز رفته‌اند اما این منبع درآمدی تحت تأثیر شرایط مختلف از جمله شرایط اقتصادی و کاهش تعداد سرمایه‌گذاران دستخوش نوسانات زیادی شده است. این مسئله فارغ از این که لطمات زیادی بر کاربر شهر وارد می‌کند تعداد پروانه‌های ساختمانی را نیز کاهش می‌دهد و نمی‌تواند درآمد مستمری باشد.
چالش‌های کسب درآمدهای مستمر برای شهرداری ها چیست؟
از مهمترین منابع درآمدی شهرداری‌ها اخذ مالیات است که در شهرداری‌های ایران تحت عنوان عوارض نوسازی یا کسب و پیشه شناخته می‌شود. در ایران به دلیل اینکه پراکندگی در دریافت عوارض در بخش‌های مختلف وجود دارد کسب درآمد شهرداری از این طریق نسبت به هزینه‌های آن ناچیز است لذا شهرداری ناچار است به سمت ایجاد درآمدهای ناپایدار یا غیرمستمر حرکت کند.
قانونی وجود دارد که بخشی از مالیات‌هایی که توسط دولت اخذ می‌شود به شهرداری‌ها اختصاص داده شود اما این قانون در بخش‌های تعیین شده نیز به درستی اجرا نمی‌شود، زیرا خود دولت با کسری بودجه مواجه است. زمانی که دهه ۶۰ درآمد شهرداری‌ها را از دولت جدا کردند و راهکاری نیز برای کسب درآمد شهرداری‌ها در نظر نگرفتند، این معضل روز به روز بیشتر شد و در حال حاضر منبع اصلی درآمد شهرداری‌ها، همان عوارض ساخت و ساز است که بحث‌های زیادی پیرامون آن است و تراکم فروشی و تخریب زیرساخت‌های شهری را در پی دارد.
تخلف زیادی به منظور کسب درآمد در حوزه ساخت و ساز انجام می‌شود که باید حذف شود بدین منظور نیاز است موانع مربوط به کسب درآمدهای پایدار از جمله مالیات از میان برداشته شده و ساختارها اصلاح شود تا بتوان درآمدهای غیر مستمر مثل فروش تراکم را به تدریج از چرخه خارج کرد.
در بسیاری از کشورها بر اساس کاربری مثلاً تجاری یا اداری و شرایط مالک آن واحد هر ساله مبلغی به عنوان عوارض اخذ می‌شود، اما در ایران در ابتدا عوارض سنگینی اخذ می‌شود اما در سال‌های بعد از آن معمولاً این اتفاق نمی‌افتد و عوارضی عملاً دریافت نمی‌شود و صرفاً شامل پرداخت عوارض کسب و پیشه می‌شود در حالی که در سایر کشورهای توسعه یافته این عوارض مستمر است و به صورت سالیانه گرفته می‌شود به علاوه دریافت وام‌های بلاعوض نیز برای شهرداری‌ها در این کشورها میسر است. متأسفانه شهرداری‌ها در ایران بهره چندانی از فعالیت‌های نوآورانه و خلاقانه نیز ندارند که نیازمند ایجاد بسترهای قانونی است تا اگر شهری اقتصاد قوی دارد، شهرداری از منابع مالی در گردش بهره بیشتری ببرد.
لایحه درآمدهای پایدار شهری در صورت تصویب تا چه اندازه می‌تواند راهگشا باشد؟
با توجه به اینکه چندین بار تغییراتی در این لایحه ایجاد شده و بخش‌های زیادی از آن حذف شده است لذا چندان نمی‌تواند مؤثر باشد. زمانی که اقتصاد ما دولتی است و مالیات اخذ شده نیز به صورت متمرکز به خزانه دولت واریز می‌شود امکان اصلاح منابع درآمدی شهرداری‌ها نیز وجود ندارد و صرفاً ادعاهایی در این زمینه مطرح می‌شود به علاوه طی سال‌های اخیر وضعیت بودجه دولت نیز اصلاً مناسب نبوده و عملاً نسبت به این مسئله چشم‌پوشی می‌شود و دولت حاضر نیست که شهرداری را در منابع درآمدی که اخذ می‌کند سهیم کند در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته شهردار نقش مهمی در مدیریت شهر دارد و مالیات‌ها نیز مستقیماً به دست شهرداری می‌رسد اما در کشور ما با اینکه شهرداری‌ها سهمی از مالیات‌هایی که دولت دریافت می‌کند، دارند ولی این توازن عملاً برقرار نشده و دولت مرکزی مالیات را اخذ می‌کند.
یکی از مشکلاتی که وجود دارد این است که قوانین مربوط به مالیات و لوایح توسط دولت نوشته می‌شود و دولت نیز آنها را به نحوی به نفع خود تنظیم می‌کند و حق شهرداری‌ها باز هم به دست نمی‌آید. با وجود اینکه این لایحه بخشی از موانع و مشکلات را لحاظ کرده است اما با وجود وضعیت نابسامان بودجه دولت، باز هم دولت می‌تواند در پرداخت مالیات‌هایی که حق شهرداری‌ها است تعلل کند این در حالی است که شهرداری‌های بسیاری از شهرهای کشور همین الان نیز از دولت طلبکار هستند.
به طور کلی از نظر من این لایحه نیز چندان ضمانت اجرایی ندارد و بهتر است همان قوانین گذشته دوباره اجرایی شود البته راه حل اساسی این است که شهرداری‌ها بتوانند به صورت مستقل درآمد داشته باشند و مدیریت یکپارچه شهری محقق شود در غیر این صورت دولت باید موظف باشد که بودجه شهرداری‌ها را پرداخت کند تا شهرداری به صورت مستمر و پایدار درآمد داشته باشد.
شیوع کرونا چه میزان بر کاهش درآمد شهرداری ها مؤثر بوده است؟
البته شیوع کرونا روی میزان ساخت و سازها و درآمدهای شهرداری‌ها اثرگذار بوده، اما عامل اصلی نبوده است. کاهش ساخت و سازها و وضعیت اقتصادی نابسامان که در کشور حاکم است بر میزان درآمد شهرداری‌ها اثرگذار بوده است. ساخت و ساز به دلیل شیوع کرونا متوقف نشده و همه کارگاه‌های ساختمانی در حال فعالیت هستند و شاید بتوان گفت کرونا تنها ۱۰ درصد بر کاهش درآمد شهرداری‌ها مؤثر بوده است.
نظر شما