به گزارش خبرنگار ایمنا، عواملی که تعزیه‌خوانی را به عنوان یک نیاز اجتماعی، روانی و فرهنگی در جامعه پدید آورده و دو الی سه سده آن را در پناه خود گرفت و حفظ کرد، امروز تغییر یافته است به طوری که جامعه متحول کنونی و آشنا با تاریخ و فرهنگ دین و هنر نوین نمایشی، دیگر نمی‌تواند چون مردم جوامع گذشته به تعزیه بنگرد و از آن بهره‌مند شود و پناهگاه و نگهدارنده خوبی برای این پدیده فرهنگی باشد. این مشکلی است که نیاز به تدبیر و فرهنگ‌سازی اساسی دارد.
جاذبه و پذیرندگی تعزیه
تعزیه‌خوانی، بیشتر در میان مردم جامعه‌های سنتی، جاذبه و پذیرندگی داشته است. علت این بوده که فرهنگ مردمی که در این جامعه‌ها رشد می‌کنند و می‌بالند، فرهنگی مذهبی و مبتنی بر آئین‌های تمثیلی و مناسک اسطوره‌ای است چنین فرهنگی ذهنیت اعضای جامعه را چنان حماسه‌پذیر می‌سازد که مردم پذیرای رفتارهای آئینی اجداد خود می‌شوند از سوی دیگر، نمایش‌های آئینی از جمله تعزیه در میان مردم جامعه‌های متجدد که جهان‌بینی و شیوه تفکری متفاوت با جوامع سنت‌گرا دارند نمی‌توانند آن چنان که باید پایگاه مؤثر خود را حفظ کند.
تعزیه‌خوانی در جامعه دوره ناصری و چند دهه پس از آن به اوج شکوفایی و درخشندگی خود رسید و جاذبه خاصی در میان توده مردم یافت. در آن زمان از سویی دربار و حکومت و اعیان و اشراف به دلایل مختلف از تعزیه‌خوانی حمایت می‌کردند و آن را هر سال با جلال و جبروت مخصوصی در تکیه‌ها و حیاط خانه‌های خود برپا می‌کردند از سوی دیگر، مردم کوچه و بازار و سرسپردگان خاندان امیر مؤمنان که رکن اصلی حامیان و مشوقان مجالس تعزیه خوانی بودند و بانیان واقعی تعزیه‌خوانی‌ها را در تکیه‌های محلی و میدان‌ها و کاروانسراها و فضای باز زیارتگاه‌ها شکل می‌دادند، این مجالس را باشکوهی در خور قهرمانان دینی برگزار می‌کردند.
«پیری سیپک» درباره شکوهمندی و درخشش تعزیه‌خوانی در دوره قاجار، دوره‌ای که ایران مسیر انحطاط و زوال اجتماعی و فرهنگی را می‌گذراند نظری خاص ارائه می‌دهد. او می‌گوید: مردم تعزیه‌خوانی را شکوه بخشیدند چون به قهرمانان واقعی و عظمت اخلاقی، دست‌کم بر روی صحنه، احساس نیاز می‌کردند. مردم با مشارکت خود در تعزیه‌خوانی‌ها می‌کوشیدند تا اندازه‌ای که بتوانند از فساد و زبونی زندگی پیرامون خود فاصله بگیرند و از آن دوری جویند.
در دوره قاجار، به سبب رونق مجالس تعزیه‌خوانی و استقبال مردم از آنها، ساختن تکیه و وقف آن برای عزاداری و تعزیه‌خوانی نیز بازار گرمی داشت. در تهران قدیم و در بعضی از شهرهای قدیم ایران، اهالی هر محل و محله دست‌کم یک تکیه با عزاداری و تعزیه‌خوانی در محل زندگی خود ساخته بودند.
با نگاهی به تعزیه‌خوانی طی چند ده سال اخیر درمی‌یابیم که کم و بیش جاذبه پیشین خود را از دست داده و از شمار مجالس و میزان استقبال مردم شهرها از آن کاسته شده است. مردم امروزه دیگر چون گذشته آن شور و تاب را برای حضور در مجالس تعزیه‌خوانی و دیدن تعزیه نشان نمی‌دهند.
تعزیه‌خوانان حرفه‌ای؛ حافظان تعزیه به صورت کهن و سنتی
اگر بخواهیم شکل و محتوای تعزیه را به لحاظ معنایی یا به لحاظ صوری تغییر بدهیم و این نمایش آئینی - مذهبی را با فرهنگ و هنر نمایشی امروزی نزدیک و هماهنگ کنیم، ناخواسته به تخریب این هنر سنتی دست زده‌ایم و دیر یا زود آن را از صحنه بیرون خواهیم کرد؛ دستاورد این کار نیز تعزیه به مفهوم سنتی نخواهد بود.
از سوی دیگر هر نوع تغییر در موضوع و زبان و ادبیات تعزیه و دگرگونی در صورت اجرایی و نمایشی آن و جدا کردن تعزیه‌خوانی از جایگاه اصلی و سنتی آن در حکم تقدس‌زدایی از تعزیه و دور کردن آن از پایگاه واقعی و تخفیف و تنزیل و درآوردن آن به شکل یک هنر پیش پا افتاده و کم ارزش خواهد بود. این کار نیز ناخواسته به فروپاشی و از میان رفتن نمایش آئینی تعزیه شتاب خواهد بخشید.
تعزیه‌خوانی جزو رسومی است که به تدریج و به صورت طبیعی شکوفندگی خود را ادامه می‌داد و همراه با دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی در جامعه پیش می‌رفت و تطور می‌یافت و در زمان حال نیز باید همچون یک پدیده هنری مطابق با ذوق و سلیقه مردم جلوه می‌کرد و چون گذشته در میان طبقات و گروه‌های اجتماعی مختلف مردم جاذبه می‌یافت؛ اما این چنین نشد و تعزیه‌خوانی از روند تحول و تکامل بازماند و کارکردهای اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و حتی مذهبی خود را از دست داد.
بنابراین به نظر می‌رسد پیش از اینکه تعزیه‌خوانی جایگزینی جامعه‌پذیر بیابد، باید کوشید تا تعزیه‌خوانی را به همین شکل و شمایل همچون میراث اجتماعی - فرهنگی گذشتگان و به عنوان عنصری فرهنگی - هنری از «بقایای فرهنگی» نسل‌ها حفظ کنیم و نگذاریم تا از هم فرو بپاشد و نابود شود.
برای جلوگیری از این ضایعه، بهترین راه آن است که تعزیه‌خوانان حرفه‌ای را در راه اجرای تعزیه و حفظ آن به همان صورت کهن و سنتی خود حمایت و تشویق کنیم تا همه ساله در ماه‌های سوگواری محرم و صفر مجالس تعزیه را به صورت بکر و اصیل در فضای تکیه‌ها یا حسینیه‌های موجود یا فضاهای خاص تکیه مانندی که باید برای تعزیه‌خوانی ساخت، اجرا کنند؛ تا مگر همچون یک سند تاریخی از فرهنگ معنوی در مجموعه هنرهای عامه حفظ شود.
نظر شما