به گزارش خبرنگار ایمنا، مرور چهره‌هایی که به عنوان شهرداری کلان شهرها انتخاب شده‌اند، نشان می‌دهد عرضه نگاه سیاسی در انتخاب شهرداران تأثیر بسزایی داشته است. در تهران وزن انتخاب‌های سیاسی بیشتر است و بعد از به ریاست جمهوری رسیدن یکی از شهرداران آن بسیاری آن را سکوی پرتاب به پاستور می‌دانند و بسیاری مدیریت شهر تهران را آزمون سنجش برای مدیریت کلان کشور دانسته و در این راه بسیاری از منابع شهر نیز فدای بلند پروازی‌های شهردارانی شده که می‌خواستند رئیس جمهور باشند اما تجربه این سال‌ها هم نشان داده تنها تخصص برای اداره شهرها کافی نیست.
با ابراهیم علی پور، استاد دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی در خصوص ویژگی‌های یک شهردار موفق گفت و گو کرده‌ایم. او معتقد است در کشورهای توسعه یافته معمولاً شهرداران از همه حیث بر سایر قوای سیاسی ارجحیت دارند و مردم شهردار خود را بیشتر از فرماندار یا والی یا نماینده خود می‌شناسند. مشروح این گفت و گو در پی می‌آید:
شوراها بر اساس چه شاخص‌هایی باید شهردار را انتخاب کنند؟
زندگی روزمره مردم در شهرها تا حد زیادی متأثر از تصمیمات شورای شهر و شهرداری است. شورا به عنوان نهاد سیاست گذار و ناظر و شهرداری هم به عنوان نهاد مجری هر کاری انجام دهند، عموم مردم از آن تأثیر می‌پذیرند به همین خاطر انتخاب شهردار خصوصاً در شهرهای بزرگ علاوه بر اهمیت آن به یک چالش جدی برای منتخبان جدید تبدیل شده که قرار است در نخستین روزهای فعالیت خود که هنوز از تجربه و پختگی لازم برخوردار نیستند یکی از سخت‌ترین تصمیمات خود را بگیرند. تعیین شاخص‌هایی که به انتخاب شهردار شایسته کمک کند می‌توانند به منتخبان جدید این امکان را بدهد که با موفقیت از این آزمون عبور کنند.
می‌خواهیم در این گفتگو به شاخص‌های یک شهردار موفق و ویژگی‌های یک انتخاب درست از سوی شورای شهر در این رابطه برسیم اختیارات کلی یک شهردار چیست؟
شهردار به تعریف لغوی کسی است که شهر را در اختیار دارد در کشورهای توسعه یافته معمولاً شهرداران از همه حیث بر سایر قوای سیاسی ارجحیت دارند و مردم شهردار خود را بیشتر از فرماندار، والی یا نماینده خود می‌شناسند و بنا بر تعریف دانشنامه‌ای، به نگهبان یا گرداننده شهر، شهردار یا شارمند گفته می‌شود اما بر اساس معانی رایج در ایران، شهرداری نهادی عمومی، غیر دولتی، محلی و خودکفا است یعنی مثل دیگر نهادهای دولتی از بودجه دولتی استفاده نمی‌کند و باید دارای درآمد محلی برای اداره خود باشد که این درآمد توسط شورای اسلامی شهر به تصویب رسیده و در قالب عوارضات متعلقه از مردم اخذ می‌شود.
بهترین گزینه برای شهرداری چه کسی می‌تواند باشد؟
بهترین حالت انتخاب شهردار جدید از میان کارکنان و خانواده بزرگ شهرداری همان شهر است. کسی که به تمام مسائل شهر شهرداری واقف است و بدنه شهرداری را خوب می‌شناسد و می‌تواند با آن تعامل سازنده و مؤثری برقرار کند در واقع با انتخاب شهردار از خارج از بدنه شهرداری آن شهر، شاهد ورود مدیران وارداتی به شهرداری هستیم که علاوه بر افزایش پرسنل شهرداری و تحمیل هزینه‌های گزاف بر شهر نور امید به آینده و انگیزه برای خدمت در میان کارکنان را نیز تضعیف می‌کند.
شاخص‌ها و معیارهای انتخاب شهردار کدامند؟
شاخص‌های ثابت آن دسته از شاخص‌هایی هستند که در ماده ۸۰ قانون شوراها و آئین نامه اجرایی انتخاب شهردار آمده و توسط هیأت وزیران به تصویب رسیده و شرایط کلی و فرایند انجام این کار را مشخص کرده است اما با توجه به این که منتخبان شوراها با رویکرد سیاسی انتخاب می‌شوند، در انتخاب شهردار نیز ملاحظات سیاسی پررنگ‌تر می‌شود و لذا معمولاً شوراهای شهرهای بزرگ بر این اساس شاخص‌های مد نظر خود را تعیین می‌کنند که معمولاً هم شاهد تفاوت‌های آشکاری در این خصوص میان دوره‌ها و شهرهای مختلف هستیم.
در واقع شاخص‌ها را در دو دسته تعهدی و تخصصی می‌توان جای داد. که هر کدام شامل زیر شاخه‌هایی می‌شود. تفاوت اصلی در میان وزن دهی به هر کدام از این دسته بندی است. برای مثال منتخبان با رویکرد اصول گرایی وزن بیشتر را به شاخص‌های تعهدی می‌دهند. این گروه بعضی از کلیدواژه‌ها و مفاهیم را وارد ادبیات مدیریتی کردند و منتخبان خود را بر اساس آن می‌سنجند مثل انقلابی، جهادی و تفسیر خود از آن را بر دیگر شاخص‌های انتخاب شهردار مقدم می‌دانند و منتخبان با رویکرد اصلاح طلبی هم وزن بیشتر را به تخصص و فعالیت‌های مدنی و سیاسی می‌دهند. اگر وزن این دو متعادل باشد، بسیاری از مشکلات حل می‌شود، ولی تقریباً این طور نیست و تعادل وجود ندارد و در نتیجه در روند کارها انحراف از ریل صحیح رخ می‌دهد و ادامه ماجرا همان است همه ما شاهد آن هستیم. شوراها از زمان شروع رسمی فعالیت (۱۴ مرداد ماه) یک ماه فرصت دارند شهردار جدید را انتخاب کنند، اما در برخی از شهرها از جمله در تهران شتاب و عجله زیادی برای این کار وجود دارد که منطقی به نظر نمی‌رسد.
شورای شهر به عنوان یک نهاد اجتماعی منتخب مردم و شهرداری به عنوان یک نهاد خدماتی هیچکدام کارکرد و وظیفه سیاسی ندارند و مردم از شورا و شهردار انتظارات سیاسی ندارند. مردم دنبال کسی هستند که بتواند عمران و آبادانی را برای شهر به ارمغان بیاورد. اما واقعیت این است که عملاً رویکردهای سیاسی در مدیریت شهری خصوصاً در شهرهای بزرگ در تمام دوره‌ها وجود داشته و شهردار هم با همین نگاه انتخاب می‌شود. با این ترتیب یک تناقض پیش می‌آید و آن شهردار سیاسی و وظایف غیر سیاسی است. برای حل این مشکل باید به سراغ گزینه‌های رفت که دارای گرایش‌های تند سیاسی نباشند و در واقع به عنوان یک فعال سیاسی مدافع سرسخت حزب یا جریان سیاسی خاص مطرح نباشند. به تعبیر دیگر بین سیاسی کاری (تلاش برای دستیابی به قدرت و حفظ آن) و سیاست‌ورزی (تمشیت و تدبیر در اداره امور) فاصله معناداری وجود دارد.
شهامت و جسارت مدیریتی شاخص دیگر شهردار یک کلان شهر است؛ البته شهردار در عین حالی که شورا باور است نباید خارج از چارچوب قانون و برای رضایت و خرسندی اشخاص و یا افرادی خاص وعده و قول و قرارهایی بدهد. همچنین در جریان کار با توجه به گستردگی مسائل و مشکلات شهری هموار مواردی پیش می‌آید که شهردار باید شهامت و جسارت به خرج دهد تا بتواند از پس کار برآید. شهرداری که بخواهد محتاطانه و دست به عصا عمل کند قطعاً برای مدیریت کلانشهر تهران مناسب نیست.
تفکر اقتصادی و تسلط بر مسائل اقتصاد شهری یکی دیگر از شاخص‌های یک شهردار موفق است. به طور کلی شهردار باید از مدیریت اقتصادی قوی برخوردار باشد. شهرداری سازمانی است با هزینه‌های بسیار و بودجه محدود. بنابراین شهردار باید بتواند از منابع موجود بیشترین استفاده را بکند و راهکارهای درآمدزایی را بررسی و به بهترین نحو ممکن از آنها استفاده کند. لذا در انتخاب شهردار آینده شهر یکی از شاخصی که باید به آن توجه داشت برنامه‌های شهردار در جهت تقویت و رشد درآمدهای پایدار در راستای هرچه بهتر کردن عملکرد شهرداری و افزایش رضایتمندی شهروندان است. اشرافیت به ابزارهای مالی نوین و نحوه استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه برای تأمین منابع مورد نیاز برای اداره کلانشهر تهران معیار طلایی در انتخاب شهردار جدید است که لحاظ این مؤلفه در بررسی افراد مطرح، کار را برای انتخاب نامزد اصلح در شورا، هموار خواهد کرد.
پاکدستی از دیگر ویژگی‌های یک شهردار موفق است، درباره معیار پاکدستی نیز این واقعیت مطرح است که شهردار در دوره جدید برای جلب مشارکت سازنده مردم در اداره مطلوب شهر، باید بتواند اعتماد افکار عمومی در مبارزه جدی با فساد شهری را احیا کند. در این قالب، شهردار اصلح، فردی است که در کارنامه کاری او، این معیار جلب توجه کند. شهردار پاکدست باید کوچک‌ترین چشم داشتی به منافع شخصی خود در شهر نداشته باشد.
جوان‌گرایی، نوآوری و خلاقیت از دیگر شاخص‌های یک شهردار است؛ متأسفانه مدیریت امروز کشور در اغلب بخش‌ها فرتوت، پیر و ازکارافتاده است. ولی شهر را نمی‌توان با مدیریت سالخورده و بی انگیزه اداره کرد. بی انگیزه بودن، خستگی و نبود پویایی، اتلاف زمان، منابع و ایستایی سیستم را در پی خواهد داشت و روزمرگی را در سیستم حاکم خواهد کرد و سیستم گریبانگیر شیوه‌های مدیریتی سنتی منسوخ شده و بدون کارایی می‌شود در صورتی که شهر نیازمند مدیریتی جوان، انقلابی و مردمی است و با مدیریت علمی با نشاط، با انگیزه و پرانرژی می‌توان شاهد تحول و تغییر وضع موجود کرد. اگر مدیریت جوان و با انگیزه خدمت به مردم روی کار آید، باید از تمام قابلیت‌ها و ظرفیت‌های مجموعه شهرداری به بهترین نحو ممکن استفاده کند تا بتواند توزیع عادلانه‌ای از خدمات شهری را برای مردم در تمام نقاط شهر داشته باشد. خستگی ناپذیری و توان مدیریت راهبردی از مشخصه‌های مدیریت شهری بسیار حائز اهمیت است.
مشکلات متعدد و متنوع در شهرهای بزرگ، نیاز بیش از پیش به یک شهردار خستگی ناپذیر را بیشتر نمایان می‌کند و بی‌شک شهردار باید جدا از تمامی این ویژگی‌ها، دارای روحیه خستگی‌ناپذیری در برابر مشکلات متعدد باشد و این موضوع با مدیریت پیر و مسن سنخیت ندارد. البته پازل جوان‌گرایی در مدیریت شهری با بهره‌مندی از پیشکسوتان این عرصه به عنوان مشاوران متخصص تکمیل می‌شود.
تحصیلات مرتبط با مدیریت شهری از الزامات یک شهردار موفق است در واقع تحصیلات مرتبط شهری و مهندسی یکی از معیارهای لازم برای انتخاب یک شهردار همواره مورد توجه بوده است اما نگاه همه جانبه به شهر و رویکردهای اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی، امنیت و سلامت روانی حاکم بر شهر هم نباید نادیده گرفته شود. هر شهر به تناسب وسعت و جمعیتی که در خود جای می‌دهد مسائل و راهکارهای خاص خود را می‌طلبد.
یکی از ویژگی‌هایی که یک شهردار باید داشته باشد تخصص و تجربه کافی در بحث اداره امور شهری است تا زمانی که در سمت شهردار نشست خود متخصصی تمام عیار در امور شهری و مسلط به قانون باشد. شاید شهردار شهر ساز نباشد، ولی می‌توان مدیریت شهرسازانه داشته باشد. اگر معمار نباشد می‌تواند مدیریت معمارانه داشته باشد اما این امر مستلزم توجه به شاخص توان مدیریتی در انتخاب یک شهردار با هر نوع تحصیلاتی است به عبارتی افرادی با تجربه‌های مدیریتی موفق که در عین حال متخصصان علوم اجتماعی هستند هم می‌توانند گزینه‌های موفقی برای شهردار شدن باشند. بنابراین بیشترین وزن باید به تخصص شهردار داده شود و بعد شاخص‌های دیگر بررسی شوند.
خداترس و متواضع بودن از دیگر ویژگی‌ها و شاخص‌هایی است که یک شهردار باید داشته باشد تا متعاقب چنین روحیه‌ای بدون واهمه از هر چیزی خود را پایبند در عمل به قانون بداند و در راستای صلاح مردم حرکت کند. داشتن انگیزه برای خدمت به مردم موجب می‌شود شهردار بعد از انتخاب شدنش در این سمت از تمام قابلیت‌ها و ظرفیت‌های مجموعه شهرداری به بهترین نحو ممکن استفاده کند تا بتواند توزیع عادلانه‌ای از خدمات شهری را برای مردم در تمام نقاط شهر داشته باشد.
به طور کلی شهرهای بزرگ نیاز به مدیرانی دارد که در پی اثبات خودشان نباشند بلکه در پی رضایت و حل مشکلات مردم باشند، مردم باید تغییر در سیستم مدیریت شهری و به واسطه آن تغییر در شهر و مدیریت شهری را احساس کنند و از مشارکتی که در انتخابات داشتند خرسند باشند، نه پشیمان.
سیاسی کاری چقدر در انتخاب شهردار نقش دارد؟
در بهترین حالت شهردار باید بدون وابستگی به هیچ حزب و گروهی، رسیدگی به امور مردم برای او در اولویت قرار داشته باشد اما تا رسیدن به وضعیت مطلوب راه طولانی در پیش روی ماست؛ فعلاً در انتخاب شهردار باید توجه داشت که شخصی با گرایش‌های تند سیاسی نباشد چون در این صورت لاجرم به سمت جناح و گروهی که به آنها احساس تعلق می‌کند متمایل خواهد شد. به طور مشخص پرهیز از انتخاب فردی است که خود را متعهد و مقید به گروه سیاسی خاص می‌داند.
شهردار منتخب نباید تصمیمی برای رسیدن به ریاست جمهوری یا مناصب دیگر داشته باشد و بحث سیاست را از مباحث خدماتی شهرداری جدا کند البته منظور این است که امکان شهرداری را در این مسیر مورد استفاده قرار ندهد. خلاصه کلام، مدیریت شهری باید ترکیبی از افراد متخصص باشد نه سیاسی!
شهرداری مانند شهردار کلانشهر تهران چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
شهردار با علم و هنر مدیریت شهری و شهرسازی و برنامه‌ریزی و طراحی شهری آشنا باشد و تخصص‌های لازم در این زمینه را کسب کرده و بتواند طبق علم روز، شهر را به یک شهر پویا و نمونه تبدیل کند؛ شهردار باید در عین حالی که شورا باور است در ازای این که از طرف شورا به سمت شهردار شدن می‌رسد نباید خارج از چارچوب قانون و برای رضایت و خرسندی اشخاص و یا افرادی خاص وعده و قول و قرارهایی بدهد. شهردار تهران باید قدرت ریسک داشته باشد و بستری را برای مشارکت فکری گروه‌های نخبه فراهم کند و برای حل مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از مشاوره شهروندان بهره جوید.
شهردار اول باید از حمایت مردم برخوردار باشد، زیرا اگر مردم از شهردار حمایت کنند، اعضای شورای شهر و مسؤولان نیز از وی حمایت می‌کنند. برای برخورداری از حمایت مردم، باید ابتدا مشکلات شهر شناسایی شود. این مشکلات باید با تشکیل تیم‌هایی از خود مردم و به صورت داوطلبانه انجام شود. گروه‌های مثل شورایاری‌ها و سمن‌ها در این خصوص باید مورد توجه و حمایت قرار گیرند.
شهردار باید برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت و بلندمدت خود را مشخص کرده و برنامه لازم برای ادامه کار شهردار بعدی را فراهم کند و سعی‌اش بر این باشد که پروژه‌ها و برنامه‌های درست شهردار قبلی را ادامه دهد.
یک شهردار خوب باید در ایجاد فضای سبز، پارک‌ها، اماکن عمومی و تفریحی سطح شهر رضایت و آرامش مردم را مورد توجه قرار دهد. با توجه به خطر وقوع زلزله در تهران، یکی از مهم‌ترین مسائل، بحث تاب‌آوری شهری و پیشگیری و مدیریت بحران است تا از بروز حوادثی شبیه پلاسکو جلوگیری شود. همچنین باید سیاست‌ها و راهکارهای درست و قابل اجرا در مورد بافت فرسوده را جمع‌آوری و مورد سنجش قرار داده و به صورت کامل اجرا کرد.
مبارزه با فقر و تنظیم سیاست‌های شهری برای کاهش فاصله شمال و جنوب و آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن، مدیریت زیرساخت‌های شهری با هدف کاهش هزینه استهلاک، ورود به مباحث اقتصاد شهر با تدارک فرصت‌های شغلی، تقویت گردشگری و اداره بازارهای محلی، دید استراتژیک نسبت به حل مسائل شهر، اعتقاد به شفافیت و کار در اتاق شیشه‌ای و انتشار رسمی همه تصمیمات و قراردادهای شهری، پایان دادن به شهرداری رانتی و قطع وابستگی منابع شهر به گروه اقلیت متقاضی امضاهای طلاهایی، ضمیمه داشتن حمایت و همراهی دولت، تجربه مدیریتی و کاری در امور زیربنایی کشور یا شهر، امور اجتماعی، شهرسازی و حتی مباحث مالی-اقتصادی و همچنین داشتن قدرت تأمین منابع سالم برای اداره شهر و مدیریت شهر با کمترین هزینه و بیشترین بهره‌وری باید مورد توجه شهرداری مثل شهردار تهران قرار گیرد.
معیار انتخاب شهردار در دیگر کشورها به چه صورت است؟
معمولاً شهرداران دیگر کشورها از همه حیث بر سایر قوای سیاسی ارجحیت دارند و مردم بیشتر از هر مقام سیاسی، شهردار خود را می‌شناسند. از این رو در کشورهایی نظیر آمریکا، روسیه، هند، برزیل و انگلیس، شهرداران اغلب با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند. البته انتخاباتی دقیق بر مبنای برنامه‌های ارائه شده از سوی احزاب حامی. به عبارت دیگر در کشورهای توسعه یافته این احزاب هستند که با ارائه برنامه‌های دقیق از میان فعالان و واجدان شرایط فرد مورد نظر خود را به مردم معرفی کرده و مردم بر اساس برنامه‌های ارائه شده و تناسب آن برنامه‌ها با ایده آل‌ها و آرمان‌های آینده‌نگر خود به فرد مورد نظر رأی می‌دهند. در این فرآیند به جهت جایگاه احزاب، بعید به نظر می‌رسد که پدیده‌ای همچون خرید و فروش آرا و یا وعده‌های کذایی چندان محل توجه باشد. البته در همان کشورهای توسعه یافته نیز شهرهایی وجود دارد که در آنها شهرداران از سوی حزب حاکم کشور (آلمان، مالزی، چین) پادشاه (ژاپن) و یا رأی غیر مستقیم مردم (هلند) انتخاب می‌شود.
وی با اشاره به داده‌های منتشر شده از پایگاه داده‌های بنیاد شهرداران جهان در خصوص معیارهای انتخاب برترین شهرداران سال ۲۰۱۸ را که از میان شهرداران زن جهان انتخاب شدند شایستگی در مدیریت امور روزانه شهرهایشان، فراست در امور مالی، تجاری و اقتصادی، صداقت و درستی در اتخاذ تصمیمات، استفاده نکردن از مقام شهرداری در جهت منافع شخصی، برخورداری از انصاف در زمینه نیازها و نگرانی‌های گوناگون شهروندان، توانایی و داشتن انگیزه برای خدمت رسانی به همه شهروندان، بدون در نظر گرفتن عقاید فرهنگی، قومی یا پیش‌زمینه‌های اجتماعی و عقاید سیاسی آنها، اشتیاق برای ایجاد و توسعه فرهنگ بردباری و رفاقت در بین اجتماعات مختلف، باور داشتن به کار مشترک با دیگر شهرها، در سطح ملی و بین‌المللی از دیگر ویژگی‌های شهرداران برتر هستند.
برخورداری از دیدگاه ایجاد شهری که به نسل‌های آینده شهروندان سعادت، ایمنی و شادی را هدیه دهد، قبول این موضوع که حمایت و تقویت محیط زیست تصمیمی اختیاری نیست، بلکه صرفاً یک باید است حامی گروه‌های محروم شهروندی و مطابقت با مؤلفه اخلاق بنیاد شهرداران جهان از دیگر ویژگی‌های مد نظر در انتخاب شهرداران برتر بوده‌اند.
نظر شما