به گزارش خبرنگار ایمنا، طراحی روشنایی شهری نه تنها موضوعی صرفاً تزئینی نیست، بلکه روشی در جهت پاسخ به جست‌وجوی شهروندان برای تأمین امنیت، آسودگی بهتر و ایجاد محیطی امن است و امروزه نورپردازی، تعریف کننده هویت و سیمای شبانه شهر است و نبود نور و وجود تاریکی شب عوارضی همچون افزایش حوادث، تصادفات، جرایم و بزه کاری و کاهش امنیت اجتماعی شهروندان را سبب می‌شود.
وجود نور به عنوان یکی از اصلی‌ترین عنصر منظر شهری است و باید در شهر نقش نورپردازی در تأمین امنیت را نقشی مهم و تأثیرگذار بدانیم و با بکارگیری علم و فناوری در جهت کارآمد نمودن سیستم روشنایی شهر به این نتیجه خواهیم رسید که با نورپردازی صحیح و اصولی علاوه بر زیباسازی شهر و کاهش آلودگی نوری می‌توان گامی مؤثر در جهت تأمین امنیت شهرها و کاهش بروز جرایم برداشت.
تأثیر خاموشی شهر بر گمنامی اجتماعی
امان الله باطنی، جامعه‌شناس در خصوص اهمیت روشنایی فضاهای عمومی شهر به ویژه در شب، به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: در نظریات جامعه‌شناسی ما معتقدیم نقطه شروع و بستر بروز همه آسیب‌های اجتماعی، گمنامی اجتماعی است، گمنامی اجتماعی وقتی اتفاق می‌افتد که افراد یا گروه‌هایی در جامعه به واسطه ناشناخته بودن یا ناشناخته ماندن و در واقع گمنام بودن تمایلات کجروانه خود را بروز می‌دهند.
وی ادامه می‌دهد: در حالت ناشناخته بودن یا ناشناخته ماندن و در واقع گمنام بودن، کنترل اجتماعی در حداقل و کمترین حالت وجود دارد و افراد بواسطه گمنام بودن با انجام جرم، ترسی برای از دست دادن سرمایه اجتماعی خود ندارند، چون کسی آنها را نمی‌شناسد.
ارتباط حاشیه‌نشینی و گمنامی اجتماعی
این جامعه‌شناس با اشاره به اهمیت مسئله گمنام بودن اجتماعی، خاطرنشان می‌کند: این قضیه آنقدر مهم است که حتی در تحلیل آسیب‌های اجتماعی کلانشهرها و با بررسی نقشه راه مسائل اجتماعی در شهر به یک داستان کوتاه و یک سهل ممتنع می‌رسیم، قطعاً داستان آسیب‌های اجتماعی در کلانشهرها از این قرار است که به واسطه تجمع عظیم انسان‌ها در شهر و کثرت تعامل بین غریبه‌ها، شکل‌گیری کلانشهرها و مهاجرت شدید در نهایت، امکان شکل‌گیری روابط صمیمی و چهره به چهره سلب می‌شود و "گمینشافت‌ها" یا اجتماعات محلی با همبستگی مکانیکی به " گزلشافت" و جامعه مدرن و همبستگی ارگانیک در شهر تبدیل می‌شود، البته گمنامی و انزوای اجتماعی اتفاق می‌افتد و همین امر، زمینه تمامی تمایلات کجروانه و ناهنجاری‌های روانی را فراهم می‌آورد.
وی در خصوص ارتباط حاشیه نشینی و گمنامی اجتماعی در فضاهای ناامن شهری در تاریکی، تصریح می‌کند: حتی وقتی حاشیه‌نشینی در شهرها را بررسی می‌کنیم معتقدیم عمده‌ترین مخاطره حاشیه‌نشینی، گمنامی اجتماعی است یعنی حاشیه‌نشینی باعث تجمع برخی افراد گمنام با هویت نامعلوم در شهر می‌شود و همین کنترل اجتماعی را در شهر از بین می‌برد و باعث افزایش جرم و بزه در بافت حاشیه‌نشین خواهد شد.
باطنی حتی نقش گمنامی اجتماعی و پنهان ماندن هویت اجتماعی در فضای مجازی را نیز مهم می‌داند و می‌گوید: حتی وقتی می‌خواهیم عمده‌ترین آسیب دنیای مجازی یعنی " وندالیسم اینترنتی" را تحلیل کنیم به ردپای گمنامی اجتماعی می‌رسیم و معتقدیم یکی از امکاناتی که اینترنت در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد، امکان پنهان کردن هویت در این فضا و ایفای نقش‌های متعدد است.
تأثیر خاموشی معابر شهر بر افزایش جرایم و ناامنی
وی می‌افزاید: در فضاهایی که ناامنی شهر به اوج می‌رسد، قطعاً روشنایی وجود ندارد و گمنامی اجتماعی در این مکان‌ها و در تاریکی و پنهان ماندن خود را نشان می‌دهد، گمنامی اجتماعی بستر بروز همه آسیب‌های اجتماعی است و باید کاری کنیم که این امر کاهش یابد و قطعاً برای کاهش گمنامی اجتماعی در شهر باید به لحاظ اجتماعی پاتوق‌های اجتماعی را احیا کنیم و به لحاظ کالبدی معماری شهری و المان‌های شهری را طوری طراحی کنیم که حداقل گمنامی اجتماعی در آن اتفاق بیفتد و در این میان روشنایی و عدم تاریکی نقش پررنگی خواهد داشت.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه خاموشی فضاهای شهری در بروز جرم و ناامنی نقش بسزایی دارد، اظهار می‌کند: خاموشی معابر شهری چه برای کرونا باشد و چه برای بهینه سازی مصرف برق، باعث افزایش گمنامی اجتماعی می‌شود و در این شرایط فضای امن برای تولید جرم و بزهکاری ایجاد می‌شود.
وی خاطرنشان می‌کند: سال گذشته رئیس پلیس آگاهی نیروی انتظامی اشاره کرد که دی ماه امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته سرقت‌ها ۱۸ درصد افزایش داشته در حالی که در ۱۰ ماه گذشته سرقت‌ها افزایش ۹ درصدی داشته است و باید بدانیم یکی از عوامل افزایش جرم و گسترش آن و ایجاد فضاهای ناامن، میزان روشنایی شهر است که باید به آن توجه کرد تا از میزان فضاهایی با گمنامی اجتماعی در شهر کاسته شود.
افزایش آمار سرقت‌ها در خاموشی شهر
باطنی با اشاره به تأثیر روشنایی شهر در افزایش میزان سرقت‌ها، تصریح می‌کند: با توجه به آمار ۹۲.۳ درصدی سرقت‌ها از کل جرایم به قرار قاعده با خاموشی معابر شهری باید منتظر افزایش سرقت نیز باشیم و بدانیم که خاموشی شهر و کاهش میزان روشنایی در شهر تا حدود قابل توجهی به آمار سرقت‌ها خواهد افزود.
وی اضافه می‌کند: علاوه بر آنکه خاموشی معابر شهری فضا را برای مانیتورینگ اجتماعی محدود می‌کند و در نهایت کنترل اجتماعی در شهر را به حداقل می‌رساند و طبق تئوری پنجره شکسته، در واقع باعث افزایش پنجره‌های شکسته شهری می‌شود.
بهبود نظارت و کاهش جرایم با روشنایی مناسب شهری
عباس صادقی، حقوقدان در خصوص تأثیر روشنایی شهر بر میزان بروز جرایم به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: طبق ماده دو قانون مجازات اسلامی هر فعل یا ترک فعل که قانونگذار برایش مجازات تعیین کرده باشد. به عنوان جرم شناخته می‌شود، بنابراین جرم همیشه به معنای ارتکاب بعضی از فعل‌ها و یا برخی از کارها نیست، ترک فعل هم در بعضی از موارد شامل عنوان مجرمانه می‌شود، به عنوان مثال نجات غریقی که وظیفه‌اش نجات فرد غرق شده است اگر از انجام عملش خودداری کند وظیفه‌ای که برایش تعیین شده از انجامش خودداری کند این مسئله جرم انگاری شده یا مأموران آتش نشانی اگر از انجام وظیفه خود ترک فعل کنند به عنوان مجرم شناخته می‌شوند.
وی ادامه می‌دهد: عوامل مختلفی وجود دارد که بر ارتکاب جرم اثر دارد این عوامل به سه دسته کلی عوامل روانی مثل بدبینی، پرخاشگری و سوءنیت بازمی‌گردد و بخشی از عواملی که بر جرم اثر دارد عوامل فردی یا زیستی است، چنانچه ما در علم جرم شناسی اصطلاحی داریم تحت عنوان قاتل بلفطره یا سارق بلفطره که عوامل زیستی و ژنتیکی در آنها اثر دارند و سومین عامل که بر بروز جرم اثر دارد عوامل اجتماعی است از قبیل ناسازگاری‌ها و ناهماهنگی‌های اجتماعی که یکی از این عوامل محیط ارتکاب جرم است.
تأثیر محیط بر ارتکاب جرم
این حقوقدان تأثیر محیط ارتکاب جرم بر ارتکاب جرم را مهم می‌داند و می‌گوید: تأثیر محیط ارتکاب جرم بر ارتکاب جرم تا حدی است که برخی جرم شناسان مانند دورکیم معتقد است که جرم تا حدود زیادی یک پدیده طبیعی است که از محیط و خود ویژگی‌های فردی اثر می‌پذیرد، به طور مثال جرمی که در سوئیس اتفاق بیفتد با جرمی که در چین اتفاق بیفتد با هم متفاوت هستند، چرا که قطعاً محیط بر آن اثر می‌گذارد.
وی خاطرنشان می‌کند: اگوست کنت هم معتقد است که عوامل اجتماعی به شدت در رفتار افراد تأثیر می‌گذارد و مجموعه این سخنان به این معناست که گاهی محیط اجتماعی و محیطی که فرد در آن قرار دارد زمینه ارتکاب جرایم را تشدید می‌کند و اگر شخصی زمینه‌های فردی و زمینه‌های روانی هم داشته باشد، در اینجا بستر مناسب‌تری برای ارتکاب جرم فراهم می‌آورد، اما به این معنا نیست که محیط طبیعی، محیط فرد در ارتکاب جرم اثر نداشته باشد، پس یکی از عوامل محیطی می‌تواند میزان روشنایی و یا تاریکی در شهر باشد که تأثیر بسزایی در افزایش میزان ارتکاب جرم خواهد داشت.
صادقی می‌افزاید: یکی از محیط‌هایی که جرم در آن اتفاق می‌افتد محیط سکونتگاه‌های شهری است، از جمله پارک‌ها، ایستگاه‌های اتوبوس، ایستگاه‌های مترو، پیاده راه‌ها و محل زندگی شهرنشینان که میزان مناسب روشنایی در این فضاها از ناامنی آن می‌کاهد.
وی تصریح می‌کند: تحلیل رفتارهای مجرمان در محیط‌های مختلف از جمله محیط شهری نشان می‌دهد که هر اندازه زمینه‌های نظارت بر افراد بیشتر باشد، قطعاً میزان بروز جرم و ارتکاب آن کمتر خواهد بود، در این میان می‌توان بر وجود دوربین‌های مداربسته وجود ارض، بعضی از پارک‌ها و محیط‌های شهری، اعم از مراکز عمومی و خصوصی که دارای حفاظ مناسب باشد، اشاره کرد که هر اندازه بیشتر باشند میزان وقوع جرم کمتر است.
لزوم افزایش نظارت در شهر با افزایش میزان روشنایی
این حقوقدان اظهار می‌کند: نورپردازی شهری هرچه بیشتر باشد مجرمی که می‌خواهد جرمی مرتکب شود زمینه کمتری برای ارتکاب جرم را برای خود فراهم می‌بیند، قطعاً مجرمان هر اندازه از دید اجتماعی پنهان‌تر باشند بیشتر زمینه ارتکاب جرم برایشان فراهم است و تمایل مجرمانه در آنها بیش از پیش تقویت خواهد شد.
وی ادامه می‌دهد: در محیط‌های شهری به ویژه محیط‌های عمومی مانند پارک‌ها، مترو، ایستگاه‌های واحد، محلات مختلف شهری، هر چقدر افراد بیشتری در آنها تردد کنند باید زمینه‌های نظارتی بر آنها بیشتر باشد و به همان اندازه ابزارهای نظارتی بیشتر شود که با این ابزارها ارتکاب جرم در این محیط‌ها کمتر اتفاق می‌افتد.
صادقی در خصوص نقش شهروندان خاطرنشان می‌کند: شهروندان هم می‌توانند به عنوان یک عامل بازدارنده ایفای نقش کنند و از بروز جرم در محیط شهری جلوگیری کنند و اگر ابزارهای مناسب از جمله دسترسی به تلفن‌های عمومی یا آنتن دهی تلفن همراه در محلات مختلف، نورپردازی مناسب، وجود دوربین‌های مداربسته، نزدیکی ایستگاه‌های پلیس به محلات مختلف در اختیار باشد، باعث می‌شود شهروندان هم بتوانند در زمان وقوع برخی جرایم پلیس را از ارتکاب جرم مطلع کنند یا با مداخله به موقع و به هنگام در زمان ارتکاب جرم مانع بروز جرم شوند و از صدمه دیدن افراد جلوگیری کنند.
نقش نورپردازی شهر و فرهنگسازی برای شهروندان
وی نقش طراحی شهری، ساختار مبلمان شهری، روشنایی و نورپردازی شهری، ایجاد مسیرهای دسترسی مناسب به همه محلات شهری در جلوگیری از ارتکاب جرایم را مهم می‌داند و می‌گوید: کاهش وقوع جرایم با میزان برخورداری از موارد ذکر شده به ویژه روشنایی شهر تأثیر مستقیم دارد. در قانون شهرداری‌ها یا قانون مجازات و یا قوانین دیگر به این مسئله به شکل تخصصی توجه نشده، اما به عنوان یک اصل پذیرفته شده در طراحی شهری، مهندسان این حوزه این مسئله را می‌دانند و در دو دهه اخیر نقاط کور شهری، نقاط با دسترسی کم رو به کاهش بوده و این مسئله ارتکاب جرایم را کاهش داده است.
این حقوقدان تصریح می‌کند: از سوی دیگر با توسعه حاشیه‌نشینی در شهرها، افزایش محلات حاشیه‌ای و یا محلاتی که در آنها افراد یا قومیت‌های مختلفی ساکن هستند این مناطق نیازمند نظارت بیشتر، بهره‌گیری از نظرات علمای جرم‌شناسی و تلفیق آن با طراحی شهری است تا در این مناطق کمتر شاهد جرم باشیم و یا اینکه فرآیند جرم خیزی در این مناطق کنترل و کمتر شود. در مجموع برای جمع بندی مبحث باید بگوییم ارتباط مستقیم بین طراحی شهری و آمار جرایم وجود دارد. هر اندازه محیط‌های شهری، طراحی‌های شهری به سمت علمی شدن، ایجاد پایگاه‌های نظارتی بیشتر پیش برود به همان نسبت آمار جرایم کاهش می‌یابد.
وی می‌گوید: نکته بسیار مهمی که در اینجا وجود دارد فرهنگسازی در محیط شهری برای شهروندان است. هر اندازه که ابزارهای نظارتی و مبلمان شهری و طراحی شهری در کاهش جرایم اثرگذار است فرهنگ سازی برای شهروندان که در زمان وقوع جرایم چه کاری باید انجام دهند و رسالت شهروندی آنها چیست هم می‌تواند در کاهش جرایم محیط‌های شهری اثرگذار باشد، البته که نقش روشنایی به ویژه در فضاهای عمومی شهر نیز در افزایش و کاهش جرایم مؤثر است.
نظر شما