به گزارش خبرنگار ایمنا، یکی از مشهورترین امتیازاتی که در زمان ناصرالدین شاه قاجار و با اصرار میرزا حسین خان سپهسالار، صدر اعظم وقت به بیگانگان داده شد، امتیاز رویتر بود. این امتیاز بین دولت ایران و یک فرد انگلیسی به نام بارون جولیوس رویتر در ۲۴ ماده به امضا رسید. به موجب این قرارداد، امتیاز انحصاری ایجاد راه آهن و استخراج معادن ایران از قبیل ذغال سنگ، آهن، مس، سرب، نفت و به طور کلی هر معدن دیگری را که قابل بهره برداری برای کمپانی باشد به مدت ۷۰ سال به رویتر انگلیسی واگذار شد.
در این قرارداد خفت بار، رویتر حق داشت به هر اسم و با هر شرایطی که لازم بداند، یک یا چند شرکت جهت انجام امور امتیاز نامه تشکیل دهد؛ اراضی مورد نیاز خود را به طور رایگان دریافت دارد؛ مصالح مورد استفاده‌اش را به طور مجانی تحویل گیرد و از پرداخت تمام حقوق و عوارض گمرکی معاف باشد.
به موجب این امتیاز، ساختن هرگونه راه و راه‌آهن و سد از دریای مازندران تا خلیج فارس و بهره‌برداری از همه معادن ایران (بجز طلا و نقره)، ایجاد مجاری آبی و قنات و کانال‌ها برای کشتیرانی یا کشاورزی؛ ایجاد بانک و هر گونه کمپانی صنعتی در سراسر ایران؛ حق انحصار کارهای عام‌المنفعه؛ خرید و فروش توتون و تنباکو استفاده و بهره‌برداری از جنگل‌ها برای مدت ۷۰ سال و استفاده از گمرکات ایران به مدت ۲۵ سال در ازای پرداخت دویست هزار لیره انگلیسی و سود پنج درصد در اختیار رویتر قرار گرفت که بعداً معلوم شد که میرزا حسین خان سپهسالار ۵۰ هزار لیره، میرزا ملکم خان ۲۰ هزار لیره، معین الملک ۲۰ هزار لیره و مبالغی نیز اقبال الملک به عنوان رشوه برای عقد این قرارداد از انگلیسی‌ها دریافت کرده‌اند. روحانیون محلی بعد از شنیدن خبر عقد این قرارداد برآشفتند و شبنامه‌هایی در تهران پخش شد که نوشته بود شاه اختیار کشور را به یک یهودی داده است.
این قرارداد به قدری استعماری بود که اعتراض همه دنیا، حتی دیپلمات‌های انگلیسی مانند لرد کرزن را نیز برانگیخت. وی دراین‌باره گفت «وقتی که امتیاز رویتر منتشر گشت، مندرجات آن حاکی از تسلیم کامل و خارق‌العاده کلیه منابع صنعتی کشور به بیگانگان بود و تا به امروز در هیچ مستعمره‌ای داده نشده است.»
بارون رویتر به زودی درک کرد که بدون تضمین دولت نه او می‌تواند قرضه شش میلیون لیره مندرج در ماده ۱۶ امتیازنامه را راه بیندازد و نه توانایی آن را داشت که شرکتی تشکیل دهد تا امتیاز مزبور را بهره‌برداری کند. اجرای امتیازنامه موجب منازعه دائمی بین ایران و روس می‌شد.
این امتیاز که آن را بزرگترین خیانت ناصرالدین شاه می‌دانند، همه زندگی اقتصادی و سیاسی ایرانیان را برای مدت ۷۰ سال در اختیار رویتر قرار داد؛ اما پیش از اجرا ناصرالدین شاه سرانجام در برابر فشار سیاسی روسیه تزاری و مخالفت افکار عمومی و محافل عمومی و بازرگانی جهان و اعتراضات داخلی به رهبری ملأ علی کنی آن را باطل کرد؛ همچنین دولت انگلستان حاضر به طرفداری از جاه طلبی بیش از حد رویتر نگردید، اما چون رویتر دست از دعاوی خود برنمی‌داشت، ناگزیر امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی ایران را به وی داد.
این قرارداد به علت تخلف در اجرای مفاد آن در زمان تعیین شده و همچنین دخالت روسیه، هرگز به مرحله اجرا نرسید ولی بدنامی آن برای میرزا حسین خان مشیرالدوله، معروف به سپهسالار، صدر اعظم ناصرالدین شاه ماند؛ البته دولت ایران بعدها، قرارداد دیگری به عنوان غرامت، با پسر رویتر منعقد کرد و از قِبَلِ آن، بانک شاهنشاهی و بانک صنایع و معادن ایران توسط وی تأسیس شد
نظر شما