به گزارش خبرنگار ایمنا، ملک‌الشعرای زمان شاه عباس دوم صفوی شاعری چیره دست بود که به ارادتمندی حافظ و مولانا شناخته می‌شد. پویایی اندیشه، قدرت زبانی و استفاده از ابیات نغز ویژگی‌هایی است که نام این شاعر را ماندگار کرده است. صائب شاعری کثیرالشعر است و از نظر ویژگی‌های فردی به عنوان شخصی دیندار و معتقد به فرایض شناخته می‌شد که دیدگاه روشن‌بینانه ای به مسائل مختلف داشت. وی از معدود شاعرانی است که در زمان حیات آوازه اش پیچید و مشتاقان برای ملاقات او پیاده راهی اصفهان می‌شدند.
محمد رضا نصر اصفهانی، عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، درباره این شاعر به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: صائب به یک معنا تبریزی است، چراکه سه سال در این شهر بود و به معنای دیگر اصفهانی است، چراکه در فرهنگ این شهر بالیده است. وی صاحب سبک شعری است که خود با نام "سبک اصفهانی" یا "طرز اصفهانی" از آن یاد می‌کند. "سبک اصفهانی" تطبیقی است از سبکی که قرن‌ها پیش در اصفهان و نواحی مرکزی ایران و سپس شیراز به کمال رسید، در نتیجه صائب قوت بخش سبکی است که پیش از وی توسط شاعران دیگر پایه گذاری شده بود.
وی می‌افزاید: این سبک توسط جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، کمال الدین اسماعیل و رفیع لمبانی در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم اوج گرفت. توجه به صنایع هنری و تصویر سازی قوی از جمله ویژگی‌های این نوع شعر است. این تصویر سازی نزد کمال الدین اسماعیل، خاقانی و نظامی با مهارت خاصی به "مهندسی شعر" انجامید. در این مهندسی، زبان شعر از سطح معمول فراتر رفت و تصویرها و صنایع بیشتری به کار گرفته شد، از طرفی تمثیل‌ها و فرهنگ مردم نیز وارد شعر شد.
این استاد ادبیات ادامه می‌دهد: این سبک ترکیبی از محتوا و زبان، تصویر سازی، تشخیص، تشبیه، استعاره‌های مجرد و انتزاعی، استفاده کردن از تشبیهات محسوس به معقول و بالعکس، پیچیده کردن زبان و استفاده از فولکلور و تفسیر برای آوردن تعابیر حکیمانه است. صائب سبکی را دنبال کرد که از بزرگانی چون جمال الدین عبدالرزاق کمال الدین اسماعیل ور رفیع الدین لمبانی، خاقانی، نظامی، سعدی و حافظ شروع شده و نزد هر یک کمالاتی یافته بود تا اینکه به دست وی رسید که ۷۰ سال از از زندگی هشتاد و چند ساله خود را برای آن صرف کرد و حداقل ۱۰۰ هزار بیت غزل سرود.
نصر خاطر نشان می‌کند: اشعار صائب زبان گرا و تصویر گرا است. در واقع معنی زبان، ترکیب، اصطلاح و تصویر تازه در زبان او جایگاه خاص دارد و می‌توان گفت شاعران این سبک نهضت ترکیب سازی داشتند. به این وسیله می‌کوشیدند تا زبان را تقویت کنند. استفاده از تمثیل‌های عمومی، ویژگی دیگر اشعار صائب بود. از طرفی در سبک اصفهانی روی تک بیت‌ها یا دو بیت پشت سر هم تاکید بسیاری می‌شد و مضامین اشعار آن وسیع و گسترده بود، به همین دلیل است که می‌توان مضامین اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، دینی و انسانی را در دیوان بزرگان این سبک یافت.
وی اضافه می‌کند: شاخه دوم سبک اصفهانی در هندوستان جوانه زد و به اوج رسید. نزدیک به ۴۰ شاعر از این سبک به هندوستان رفتند. بیدل دهلوی و غنی کشمیری محصول این دوران هستند این افراد مفاهیم را ذهنی‌تر، مجرد تر، انتزاعی‌تر و پیچیده‌تر کردند. استفاده از مضامین تعلیمی، اخلاقی، اجتماعی و حکمی بیشتر و نزد بیدل عرفانی باعث شد پیچیدگی بیشتری در این سبک به وجود بیاید.
این استاد ادبیات تصریح می‌کند: دیگر ویژگی‌های این سبک نگاه ریز به مسائل جزئی اخلاقی، اجتماعی یعنی فردیت گمشده انسان‌ها است. در قرن نوزدهم و بیستم نوعی فلسفه به نام اگزیستانسیالیسم به وجود آمد که بر وجود فردی انسان مبتنی بود. فیلسوفان این نوع فلسفه معتقد بودند که ارزش زندگی فردی، چیستی معنای زندگی و چیستی زندگی انسان در ارتباط با وجود و هستی معنا می‌یابد. می‌توان گفت توجه به مسائل تعلیمی، تربیتی، اجتماعی با تکیه بر فردیت انسان کمی زودتر از این فلسفه در سبک شعر هندی مورد توجه قرار گرفت.
نصر ادامه می‌دهد: صائب در سبک اصفهانی همچون سعدی در سبک عراقی است. در واقع جایگاه بزرگی دارد و یکی از بزرگترین قهرمانان آن است. می‌توان گفت بزرگانی چون عبدالقادر بیدل دهلوی روی دوش صائب ایستاده است. به قول استادان محمدعلی صائب پژوهشگر برجسته عرصه ادبیات، مرحوم بی ریای گیلانی یا شیدا، محمد قهرمان و محمد رضا شفیعی کدکنی بیش از ۷۵ درصد، از ترکیبات، اصطلاحات و پیچیدگی‌های زبان بیدل تحت تأثیر بزرگان قبل از او به ویژه صائب است.
وی می‌افزاید: شاعران این سبک یکی از رسالت‌های خود را بنیانگذاری سبک تازه می‌دانستند.در واقع می‌خواستند جهان تازه ای به وسیله زبان تصویر و ترکیب ایجاد کنند و سعی می‌کردند کمتر تقلید انجام دهند. از طرفی این شاعران روی اخلاق فردی تکیه بسیاری داشتند. مفاهیم اخلاقی مانند عدالت، اندیشمندی، حکمت، دانش و تقدس برای شاعران این سبک به قدری مهم بود که برای پرورش آنها بسیار تلاش می‌کردند. در دنیای سبک عراقی این ویژگی‌ها یک روند کلی داشت، اما در سبک اصفهانی این توصیه‌ها با مسائل شخصی و جزئی همراه بود و شاعران معتقد بودند که باید فرد را بسازیم. بر همین اساس به دنبال اخلاق فردی بودند و سعی می‌کردند این امر را به عنوان یک دغدغه مطرح کنند.
این استاد تصریح می‌کند: سبک اصفهانی بسیار برجسته و بزرگ است، اما نه با قدرت سبک خراسانی و عراقی. این سبک بعدها در زبان شعر نیمایی تأثیر گذاشته است. از طرفی فردیت مطرح شده در سبک اصفهانی یا هندی به صورت الگویی در شعر مدرن ظاهر شده و روی آن تأثیر گذاشته است. همچنین میزان ترکیب سازی و اصطلاح سازی ها به حوزه زبانی امروز کمک کرده است.
نصر خاطر نشان می‌کند: صائب و بیدل برای کسانی چون سادات ناصری، امیری فیروزکوهی و محمد قهرمان کعبه آمال بوده اند و حتی آنها را بزرگ‌تر از حافظ و سعدی می‌دانستند. شعر سبک عراقی تا حد بسیاری تحت تأثیر فرهنگ جبر است، اما بخش قابل توجهی از شعر صائب و بیدل تحت تأثیر اصالت اختیار و توان انسان است. در واقع معتقدند انسان می‌تواند دنیای خود را تغییر دهد و اسیر لحظه‌ها و جبر طبیعت، اجتماع و تربیت نباشد. توصیه می‌کنم که جوانان با این سبک غزل پردازی و شعر آفرینی آشنا شوند.
وی اضافه می‌کند: به نظرم حضور آرامگاه صائب در اصفهان از نظر مباحث گردشگری و توجه به صنعت توریسم بسیار مهم است. صائب کارهای بزرگی کرده و خلاقیت بسیاری در شعر داشته است که می‌تواند انسان‌های مختلف با علایق متفاوت را به سوی خود بخواند. معتقدم اگر رادیو تلویزیون برنامه‌های مختلف فرهنگی خود را در این آرامگاه بگذارند، این محل بیشتر معرفی می‌شود.
نظر شما