درباره بیماری ام اس (MS) چه می‌دانید؟

به گزارش خبرنگار ایمنا، اِم‌اِس Multiple Sclerosis که با نام اختصاریِ MS شناخته می‌شود در سال ۱۸۶۸ توسط ژان-مارتن شارکو که یک عصب‌شناس و استاد آسیب‌شناسی آناتومی اهل فرانسه بود، توصیف شد. بیماری التهابی که در آن غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌بینند. این آسیب‌دیدگی می‌تواند در توانایی بخش‌هایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط است اختلال ایجاد کند و باعث به وجود آمدنِ علائم و نشانه‌های زیادِ جسمی شود. ام‌اس به چند شکل ظاهر می‌شود و علائم جدید آن یا به صورت عودِ مرحله‌ای (به شکل برگشتی) یا در طولِ زمان (به شکل متناوب) اتفاق می‌افتد.

اگرچه علت بیماری در برخی موارد علائم ظاهری مشخص ندارد، اما مکانیزمِ اصلیِ آن آسیب زدن توسط سیستم ایمنی بدن یا اختلال در سلول‌های تولیدکنندهٔ غلافِ میلین است. بیماری خودایمنی هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه ایمنی بدن به اشتباه حمله به خود بدن را آغاز می‌کند، دلایل ارائه شده در مورد این مکانیزم‌ها شامل عوامل ژنتیکی (وراثت)، عوامل محیطی (عفونت)، نژاد و عوامل جغرافیایی و سایر بیماری‌ها است.

ام اس در اصل با توجه به معیارهای بالینی، از جمله فراوانی بروز حمله‌ها، زمان پیشرفت بیماری و گسترش یافتن آسیب در تصاویر ام آر آی به چند گونه ام اس عود کننده بهبود یابنده (RRMS)، ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS)، ام اس پیشرونده اولیه (PPMS) وام اس عود کننده پیشرونده (PRMS) طبقه‌بندی می‌شود.

شیوع ام اس در ایران و اصفهان؛ افزایش بیماری در مناطق شهری

در ایران هم طبق آخرین آمار حدود ۷۰ هزار بیمار مبتلا به ام‌اس گزارش شده است، ایران در ابتلاء به بیماری ام‌اس جزو ۱۰ کشور اول دنیاست آمار بیماران ام‌اس در استان اصفهان به طور میانگین ۶۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر است که از میانگین جهانی نیز بیشتر است، بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک، اصفهان را می‌توان از مناطق با ریسک متوسط تا زیاد ام‌اس در دنیا دانست.

مهدی شادنوش، رئیس مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌های وزارت بهداشت با اشاره به وضعیت بیماران " ام اس" در کشور و اقدامات انجام‌شده از سوی وزارت بهداشت در حوزه بیماری ام‌اس، گفت: طی دهه‌های اخیر شیوع بیماری ام‌اس در کشور به خصوص در مناطق شهری افزایش یافته است، شیوع بیماری ام‌اس همچنان با نسبتی ۲.۵ برابری در زنان بیش از مردان بوده و بیشتر در سنین ۲۰ تا ۴۵ سال است، متوسط شیوع این بیماری بر اساس آمارهای جهانی به میزان ۱۱۲ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت بوده و میزان بروز آن نیز ۵.۲ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است، البته این نسبت در کشورهای مختلف متفاوت است.

وی تاکید کرد: در ایران نیز شیوع ام‌اس معادل ۸۷ بیمار به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت بوده و کشورمان از نظر شیوع ام‌اس در شمار کشورهای با شیوع بالا محسوب می‌شود. در عین حال باید توجه کرد که طی دهه‌های اخیر شیوع بیماری ام‌اس در کشور به خصوص در مناطق شهری افزایش یافته است. این مسئله اهمیت تشخیص و کنترل بیماری در جوانان و میانسالان را با توجه به شیوع متوسط تا بالای این بیماری در کشور نشان می‌دهد.

رئیس مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌های وزارت با تاکید بر اینکه به طور متوسط سالانه حدود ۵ هزار بیمار به جمعیت مبتلایان در کشور افزوده می‌شود، تصریح کرد: این بیماری از سال ۱۳۸۴ در کشور در زمره بیماری‌های خاص و مورد حمایت وزارت بهداشت قرار گرفته و اقدامات متعددی برای حمایت از این بیماران انجام شده است. به طوری که سامانه رجستری و سرشماری بیماران ام‌اس در کشور راه‌اندازی شد، تشکیل کمیته علمی مشورتی برای ترسیم سیاست‌های کلی در امر تشخیص و درمان و توانبخشی بیماران و همچنین کمیته‌های ام اس دانشگاهی جهت تأیید بیماری و رسیدگی به موضوعات در سطح هر دانشگاه علوم پزشکی یکی دیگر از اقدامات مربوط به حوزه بیماران ام‌اس بوده است.

علل، علائم و نشانه‌های بیماری ام اس

با وجود اینکه علت قطعی بیماری ام اس هنوز ناشناخته است، اما فاکتورهایی مثل ژنتیک، عفونت، عوامل جغرافیایی، نژاد، کمبود ویتامین دی، ابتلاء به بیماری‌های خود ایمنی، سیگار کشیدن ریسک ابتلاء به ام اس را افزایش می‌دهند. معمولاً ام‌اس بر اساس نشانه‌ها و علائم و نتایج آزمایش‌های پزشکی تشخیص داده می‌شود، در گذشته درمان مشخصی برای ام‌اس وجود نداشت تا اینکه محققانِ کانادایی موفق به درمان آن شدند، درمان‌های موجود به منظور بهبود عملکرد بدن پس از هر حمله و جلوگیری از حملات جدید صورت می‌گیرد این بیماری به‌طور معمول در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی و در زنان حدود دو برابر مردان اتفاق می‌افتد.

کاهش حافظه و ضعف تمرکز، دشواری استدلال و حل مسئله، بی حسی و مور مور شدن مداوم در اندام‌ها یا صورت، تاری دید، دوبینی، فقدان بینایی کلی یا جزئی که اغلب در یک چشم اتفاق می‌افتد، سرگیجه و عدم تعادل و هماهنگی در راه رفتن، ضعف و گرفتگی‌های عضلانی و اسپاسم یا لرزش، اختلال در کنترل ادرار و مدفوع، بی‌حالی و افسردگی و عدم ثبات خلق، مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست، مشکل در شروع دفع ادرار و نیاز مکرر به تخلیه مثانه، عفونت‌های مثانه، اختلال حسی، اختلالات تکلم: عدم هماهنگی بین کلمات در سخن گفتن، بریده بریده صحبت کردن، کاهش سرعت تکلم، دشواری بلع، درد و اختلالات جنسی مهم‌ترین علائم و نشانه‌های بیماری ام اس است.

تشخیص و مداخله زودهنگام بسیار مفید است

ام اس با توجه به یافته‌های بالینی و شواهد تأیید کننده حاصل از آزمایش‌های جانبی مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) مغز و نخاع و معاینه مایع مغزی نخاعی تشخیص داده می‌شود، حمله بیماری از نظر بالینی باید با الگوی نقص‌های عصب‌شناختی مشاهده شده در ام اس، که بیانگر مدت نقص هستند، مطابقت داشته باشد.

در گذشته پزشکان نمی‌توانستند ام اس را پس از تنها یک حمله توأم با علائم تشخیص دهند، چرا که برای تشخیص لازم بود حمله‌ها تکرار شوند و آسیب‌های مجزا از نظر زمانی و مکانی مشخص شود. بنابراین پزشکان چاره‌ای جز انتظار و مشاهده دقیق نداشتند و تنها زمانی می‌توانستند با قطعیت ام اس را تشخیص دهند که بیماری خود را "اعلام" کرده باشد.

تشخیص زودهنگام از آن رو اهمیت دارد که بر اساس پژوهش‌های انجام شده، مداخله زودهنگام بسیار مفید است، بیمار گاهی حتی علی‌رغم تخریب آکسون‌ها در مراحل اولیه بیماری با هیچ علامتی مواجه نمی‌شود، به علاوه مطالعه بر روی بیمارانی که نخستین حمله توأم با علائم عصبی را تجربه کرده‌اند بیانگر کاهش ناتوانی و پایین آمدن میزان عود ثانویه به کمک درمان اینترفرون است.

راه‌های کنترل بیماری در افراد مبتلا به ام اس

راه‌های کنترل ام اس در افراد مبتلا به این بیماری عبارتند از:

۱) محیط

بیماران دچار ام اس به رطوبت و گرما حساس هستند، این عوامل می‌توانند علائم بیماری را تشدید نمایند. استفاده از پنکه و تهویه مطبوع می‌تواند محیط مناسبی را برای بیمار فراهم آورد. همچنین به سر گذاشتن کلاه در زیر آفتاب، استفاده از یک فن جیبی و آشامیدن نوشیدنی‌های خیلی خنک، می‌توانند به خنک شدن آنها کمک کند.

۲) عفونت‌ها

عفونت‌ها سبب بدتر شدن علائم ام اس می‌شوند که این امر غالب اوقات به خاطر افزایش دمای بدن که ناشی از تب است، رخ می‌دهد، با در نظر گرفتن این مطلب، بیماران دچار ام اس باید به طور مناسب در برابر عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی مصون شوند تا خطر ابتلاء به عفونت‌های جدی در آنها کاهش یابد.

۳) رژیم غذایی بیماران ام اس

بیماران ام اس به ویژه زنان، بیشتر از سایرین در معرض حمله قلبی، انواع سکته مغزی و نارسایی قلبی هستند، لذا این افراد باید توجه ویژه‌ای به رژیم غذایی خود داشته باشند تا از ابتلاء به سایر بیماری‌ها جلوگیری کنند.

برای مثل چربی‌های ترانس باعث افزایش التهاب در درون رگ‌های خونی شده و از این رو می‌توانند منجر به مشکلات قلبی و عروقی شوند، از این رو بیماران ام اس باید از مصرف غذاهای حاوی این نوع چربی‌ها خودداری کنند. این بیماران باید سعی کنند وزن خود را در یک حالت مطلوب نگه دارند، چرا که چاقی، فعالیت و تحرک بدنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مطلوب نیست، پس مصرف قند زیاد به نفع این بیماران نیست، کنترل میزان نمک مصرفی برای کنترل فشارخون و بیماری‌های قلبی در این بیماران از اهمیت خاصی برخوردار است.

بهتر است از غلات کامل و سبوس‌دار مانند نان‌های سنگک، نان جو و نان‌های سبوسدار استفاده شود، چرا که استفاده از غلات کامل به دلیل داشتن فیبر و الیاف غذایی نه تنها به کنترل وزن کمک می‌کند، بلکه مانع یبوست می‌شود. حساسیت به پروتئین گلوتن موجود در گندم و ذرت که سلیاک نامیده می‌شود، در افراد مبتلا به ام اس نسبت به سایرین بیشتر است، پس گلوتن باید از رژیم غذایی حذف شود.

درمان ام اس

ام اس قابل معالجه نیست و درمان به طور عمومی بر سرعت بخشیدن به بهبود پس از عود بیماری و آهسته ساختن پیشرفت بیماری و مدیریت علائم متمرکز می‌شود، علائم برخی بیماران آن‌قدر ملایم است که هیچ درمانی لازم نیست، راه‌های گوناگونی برای غلبه بر مشکلات ناشی از ام. اس وجود دارد، در حالی که بسیاری از علائم ام. اس را می‌توان به گونه‌ای مؤثر توسط انواع درمان‌ها مهار کرد، داروهای تخفیف دهنده بیماری می‌توانند در کاهش رخداد و شدت عودهای بیماری مؤثر باشد.

متخصصانی مثل کار درمانگران، فیزیوتراپیت ها، مشاوران موارد مربوط به نگهداری و دفع و نیز روانشناسان می‌توانند در زمینه‌های حرکتی، هماهنگی اعضا، توانایی در نگهداری، دفع و اختلالات تمرکزی و حافظه‌ای یاری رسان باشند. بیماران مبتلا به ام. اس. باید گزینه‌های درمانی و نگرانی‌های خود را با متخصصان مراقبت‌های درمانی مربوطه مطرح کنند.

پزشکان عمومی نیز می‌توانند بیمار را به متخصص مناسبی ارجاع دهند. “مؤسسه ملی بهداشت و بهینه) ” راهکارهای مفصلی در زمینه شیوه‌های بالینی بهینه برای همه جنبه NICE سازی بالینی (این راهکارها به همه بیماران ۱۲ های مراقبت‌های بهداشتی مربوط به ام. اس. تهیه کرده است.)” در NHS مبتلا به ام. اس. در زمینه درمان مورد انتظار از سوی “اداره بهداشت و سلامت ملی (انگلستان و ویلز، آگاهی بیشتری می‌دهد.

کاهش خطر ابتلاء به کرونا با نوید واکسیناسیون بیماران ام اس

بیماری ام اس به تنهایی ریسک ابتلاء به بیماری کووید ۱۹ را افزایش نمی‌دهد، اما با این حال برخی از عوامل مرتبط با بیماری ام اس می‌تواند خطر ابتلاء به کووید ۱۹ را افزایش دهد، این فاکتورها شامل وجود سایر بیماری‌های زمینه‌ای همراه با بیماری ام اس مانند بیماری‌های قلبی ریوی و دیابت، عدم تحرک قابل ملاحظه برای مثال گذراندن تمام روز در تخت خواب یا نشستن طولانی مدت، سن بالاتر از ۶۰ سال و استفاده از داروهای اختصاصی است که سبب کاهش تعداد سلول‌های ایمنی می‌شود.

برخی اوقات پاسخ بدن به عفونت‌ها ازجمله بیماری کووید ۱۹ ممکن است سبب بدتر شدن یا شدت علائم بیماری ام اس شود، مانند احساس خستگی بیشتر، عدم تمرکز کافی و یا ناتوانی در حرکت و دید، به طور نرمال این علائم بعد از کاهش عفونت برطرف می‌شوند، اما در غیر این صورت باید با پزشک متخصص مشورت کرد.

نویدهای ساخت واکسن در دنیا و کشور برای مقابله با ویروس کرونا برای بیماران ام اس هم اخبار خوشایندی را به همراه داشته است، این در حالی است که رئیس مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌های وزارت بهداشت درباره وضعیت واکسیناسیون بیماران ام‌اس علیه کرونا، اظهار کرد: تخصیص سهمیه واکسن کرونا به بیماران ام اس در تهران و همه شهرها بر اساس دستورالعمل‌های ابلاغی و همکاری انجمن‌های حمایتی این بیماران با معاونت‌های درمان و بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی انجام شده است.

شادنوش تاکید کرد: در خصوص اولویت‌بندی و فراخوان بیماران و هدایت‌شان به سمت مراکز منتخب تزریق واکسن نیز اقدامات لازم انجام شده است. باید توجه کرد که واکسیناسیون بیماران ام اس از اردیبهشت ماه سال جاری آغاز شده و آمار پوشش واکسیناسیون در این بیماران را نیز بعداً اعلام می‌کنیم.