به گزارش خبرنگار ایمنا، گسترش فیزیکی نابسامان و بی رویه شهرها یکی از مشکلات شهر و شهرنشینی است؛ زیرا طی فرایندی مداوم، محدوده‌های فیزیکی و فضاهای کالبدی شهر در جهت عمودی و افقی به لحاظ کمی و کیفی رشد می‌کند و اگر این روند سریع و بی برنامه باشد به ترکیبی نامتناسب از فضاهای شهری تبدیل می‌شود.
جریان توسعه شهری در ایران طی ۳۰ سال گذشته باعث شده جمعیت شهرنشین دو برابر شود که سرعت آن از ظرفیت و توانایی دولت و شهرداری‌ها در فراهم کردن زیرساخت‌ها، ارائه خدمات و ایجاد اشتغال شهری به شدت پیشی گرفته است.
۸ شهر بزرگ کشور مثل تهران، اصفهان، شیراز، زاهدان، یزد، مشهد، اراک، اهواز و… که نام کلانشهر را یدک می‌کشند دارای حاشیه‌هایی هستند که از گاهی از خود شهر بزرگ‌ترند و این بزرگترین گرفتاری شهرنشینی است که حذف شدنی نیست و باید ساماندهی شود. در همین خصوص با حمیدرضا نیلی، کارشناس شهرسازی و معماری به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
حاشیه نشینی چیست و به چه مناطقی گفته می‌شود؟
به افرادی که امکان حضور در محدوده شهر را ندارند و در کنار و خارج از محدوده شهر به لحاظ ارزان بودن زمین اسکان پیدا می‌کنند حاشیه نشین گفته می‌شوند. غالباً در حاشیه شهرهای کلان گروهی از اقشار کم بضاعت و به نوعی مهاجرت کننده از قسمت‌های دیگر، استقرار پیدا می‌کنند که متأسفانه در جهان به عنوان یک معضل مطرح می‌شود و درصدد حل معضل حاشیه نشینی هستند.
حاشیه نشینی را به بافت‌های مسئله دار، بافت‌های فرسوده، بافت‌های ناکارآمد و عناوین مختلف اطلاق می‌کنند ولی در مجموع جمعیتی را ساکن خود کرده که در کنار شهر از خدمات شهر استفاده می‌کنند در صورتی که این جمعیت در برنامه‌ریزی‌های شهر محسوب نمی‌شود.
مشکلات ناشی از حاشیه نشینی کلانشهرها چیست؟
غالب این بافت‌ها اصطلاحاً بافت خودرو نام گذاری می‌شوند که یعنی طبق برنامه برای ساخت و سازهای خود باید از مدیریت شهری مجوز بگیرند و از آنجایی که مجوز کسب نمی‌کنند مدیریت شهری هم برنامه‌ای برای خدمات رسانی به اینها ندارد که اصلاً خارج از برنامه قرار می‌گیرند و عملاً یک گروهی از جمعیت که از خدمات شهر استفاده می‌کنند ولی شهر خود را برای خدمات دادن به این جمعیت تجهیز نکرده است و اول مشکلات شروع می‌شود.
یک جمعیت پیش بینی نشده که مدیریت شهری برای سرویس دهی و خدمات رسانی به آنها برنامه‌ای ندارد و خود را برای پذیرش یک سری مهمان ناخوانده تجهیز نکرده است.
در بافت خودرو نبود نظارت بر ساخت و ساز وجود دارد زیرا حاشیه‌نشینان مجوزی برای ساخت و ساز نمی‌گیرند و بخش‌های مثل سازمان نظام مهندسی که متولی کنترل کیفیت ساخت و سازها است اطلاعی از آنها ندارد، همچنین شهرداری که وظیفه نظارت و بازرسی بر همه ساخت و سازهای محدوده و حریم شهر را دارد، بازرسی و نظارتی بر اینها نمی‌کند و یک بافت بسیار وسیع ساخت و سازهای بی کیفیت داریم که تهدید و مخاطره برای شهر است و با کوچک‌ترین اتفاق مانند زلزله بسیاری از اینها مورد آسیب قرار می‌گیرد که شهر باید به این آسیب دیدگان سرویس دهی و خدمات رسانی کند.
از سویی دیگر شبکه معابر کشش نقل مکان این جمعیت را ندارد تا با ایجاد ارتباط، مجموعه سرویس دهی و خدمات رسانی مثل وسایل نقلیه عمومی برای این بافت فراهم شود همچنین مجموعه خدمات شهری از قبل تجهیز نشده که به این جمعیت سرویس دهی کند. حاشیه نشینی یک بار بیش از حد بر خدمات شهری پیرامون آسیب وارد می‌کند که در برنامه‌های مدیریت شهری نیست.
راهکار درمان معضل حاشیه‌نشینی چیست؟
از ابتدا مدیریت شهری نباید بگذارد این مشکل بزرگ به وجود بیاید زیرا شهرداری‌ها طبق قانون وظیفه دارند علاوه بر کنترل و راهبری محدوده شهر بر حریم پیرامونی شهر نیز نظارت داشته باشد. این مشکلات غالباً از جایی به وجود می‌آید که شهرداری عملاً نظارت را طبق وظایف قانونی بر حریم شهرش انجام نمی‌دهد.
وقتی این نظارت انجام نمی‌شود ساخت و سازها به صورت غیر مجاز انجام می‌شود و پیام رسانی هم به دیگر حاشیه‌نشینان می‌شود که در این صحنه، مدیریت شهری حواسش نیست و می‌توان ساخت و سازهای غیر مجاز انجام داد، به همین دلیل روز به روز بافت خودرو زیاد و زیادتر می‌شود تا جایی که معضلات آن گریبان شهر و شهروندان را می‌گیرد. اگر از ابتدا مدیریت شهری بر اساس وظیفه قانونی خود نظارت بر تمامی اتفاقات که در حریم شهر رخ می‌دهد را انجام بدهد می‌تواند از بروز این معضل بزرگ پیشگیری کند.
آیا حاشیه نشینی عاملی برای جرم خیزی است؟
مسلماً وقتی یک محدوده خودرو ایجاد می‌شود و از ابتدای متولد شدن این مولود این بافت شهری هیچ نظارتی نداشته و از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نیز شهر اقدامی برای این مسئله نکرده است که سطح فرهنگ آنان را بالا ببرد و خدمات اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و آموزشی به آنها نداده است، مسلماً افرادی که در چنین بافتی مستقر می‌شوند و غالباً هم به لحاظ اقتصادی اقشار ضعیفی هستند یک بافت محلی را تشکیل می‌دهند که نیاز به توانمندسازی دارند. زمانی که مدیریت شهری با معضل حاشیه نشینی روبرو شد باید برای ساماندهی و توانمندسازی این اقشار از لحاظ اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی برنامه‌ریزی کند.
نظر شما