"کاملینا"؛ گیاهی استراتژیک برای کاهش وابستگی به واردات

به گزارش خبرنگار ایمنا، به طور کلی روغن نباتی بیشتر از دانه‌های روغنی نظیر سویا، آفتابگردان، پنبه دانه، بادام زمینی و کلزا تهیه می‌شود که نیاز به آب زیادی دارد همچنین دارای محدودیت‌هایی از نظر جنبه‌های مختلف کشت و شرایط اقلیمی است. کاملینا (گیاه کَش) گیاهی دارویی-روغنی است که در سال‌های اخیر توجه مصرف کنندگان را به خود جلب کرده است. از مهم‌ترین مزیت‌های این گیاه می‌توان به انجام کشت آن در پاییز و برداشت در اواخر فروردین‌ماه، نیاز آبی کمتر، سازگاری بهتر با شرایط اقلیمی منطقه، مقاومت فوق‌العاده به خشکی و سرمای بهاره، حساسیت کمتر به شیوع آفات و حساسیت نداشتن گیاه به ریزش محصول در زمان برداشت اشاره کرد.

گیاه شناسی کاملینا

کاملینا گیاهی علفی، دارای ساقه راست و کمی خشن است که به ارتفاع ۳۰ الی ۱۲۰ سانتیمتر در منشأ اولیه آن یعنی نواحی استپی آسیا است سپس به مناطق دیگر راه یافته است. سرعت رشد گیاه در محیط کشت مناسب به اندازه‌ای است که سه ماه پس از کاشتن دانه، می‌توان از آن بهره‌برداری کرد. برگ‌های باریک و دراز آن، حالت ساقه آغوش و پهنک منتهی به دو زائده در محل اتصال به ساقه دارد. گل‌های کاملینا کوچک، زرد رنگ و واقع در رأس انشعابات ساقه است همچنین میوه خورجینک آن، گلابی شکل، واقع بر روی دم گل دراز و محتوی دانه‌های بسیار کوچک، به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد یا مایل به قرمز است.

کاشت کاملینا در ایران

امکان تولید بذر دانه روغنی کاملینا در داخل کشور، به صورتی است که برای خرید بذر مورد نیاز کشت کاملینا هر سال نیاز به واردات نخواهیم داشت که این موضوع هزینه‌های کشت را کاهش می‌دهد. با توجه به وارداتی بودن ۹۵ درصد از روغن خوراکی کشور، این موضوع توسعه کشت کاملینا به‌عنوان یک گیاه روغنی را در کشور ضروری می‌کند. میانگین تولید کاملینا در کشورهای اروپایی دو الی ۲.۵ تن در هکتار است و با توجه به تاریخچه محدود کشت این گیاه در ایران برداشت از مزارع کاشت شده عملکردی معادل یک الی ۱.۵ تن در هکتار را رقم زده است.

کاشت گیاه کاملینا در ایران به روش‌های علمی اصلاح و بومی‌سازی‌شده است؛ در سال‌های گذشته با همکاری مراکز تحقیقاتی و دانشکده‌های کشاورزی نسبت به کشت آن در استان‌های مختلف و ازجمله استان کرمانشاه اقدام شده و سازگاری آن در دیم‌زارها به اثبات رسیده است همچنین گیاه کاملینا توسط یک گروه تحقیقاتی در دانشگاه رازی (در قالب شرکت دانش‌بنیان) اصلاح و کشت شده‌ است. تا کنون تنها یک مدل تحت عنوان «سهیل» از این گیاه روغنی در کشور معرفی شده و خوشبختانه سازگاری آن در شرایط دیم برای تمامی اقلیم‌های کشور تأیید شده‌ است.

درصورتی‌ که بازار مصرف این دانه روغنی تأمین شود پتانسیل توسعه کاشت این گیاه به‌خوبی در کشور فراهم است. سال گذشته ۲۲ هکتار کشت کاملینا برای دومین سال متوالی در خراسان رضوی اجرایی شد که خوشبختانه مورد استقبال خوب کشاورزان خراسانی واقع شد. حجم قطعی کنونی روغن گیری از دانه کاملینا در خراسان رضوی ۳۲ درصد است.

صرفه اقتصادی کاملینا

شناخت و معرفی گیاهان نو و جدید می‌تواند با تغییرات الگوی کشت گامی مؤثر در جهت اقتصادی‌کردن کشاورزی، ایجاد اشتغال جدید و پایدار باشند. تغییرات شدید اقلیمی، شیوه‌های کشت، نیاز بازار، پیشرفت تکنولوژی و… باعث شده که پژوهشگران در حوزه کشاورزی به دنبال گیاهان نو با قابلیت‌های تغذیه‌ای و اقتصادی مناسب باشند. قیمت هر کیلوگرم بذر این دانه روغنی ۲۵۰ هزار ریال است و فرآوری هر کیلوگرم از این دانه ۲۹ تا ۴۰ درصد روغن تولید می‌کند.

ارزش غذایی کاملینا

گیاه کاملینا به مقدار٤٠ درصد «امگا ۳» و ۲۰ درصد «امگا ۶» در روغن خود دارد همچنین ۹۵ درصد اسیدهای چرب اشباع مفید در روغن آن نیز موجود است. رعایت نسبت این دو اسید چرب از ارزش تغذیه‌ای و درمانی زیادی برخوردار است زیرا بدن قادر به تنظیم نسبت این دو اسید چرب نیست. روغن گیاه کاملینا علاوه‌ بر مصرف خوراکی مصرف دارویی هم دارد. کنجاله این گیاه می‌تواند به‌عنوان غذایی مناسب برای دام، طیور و آبزیان استفاده شود. گیاه کاملینا در برابر سرما، گرما، خشکی، شوری زمین، آفات و امراض و… بسیار مقاوم است از همه مهم‌تر اینکه خاصیت ضد سرطانی آن هم به اثبات رسیده است.

اثر آفات بر کاملینا

گیاه کاملینا در برابر سرما، گرما، خشکی، شوری خاک، آفت‌های نباتات و امراض گیاهی بسیار مقاوم است همچنین مقاومت بالایی نسبت به آفات رایج در میان دانه‌های روغنی همچون "سوسک گرده‌خوار" دارد. از مهمترین ویژگی‌های کاملینا قابلیت رشد در زمین‌های کمتر حاصل خیر که نیاز به آبیاری و کود دهی کمتر دارند است.

نقش عناصر معدنی در کاملینا

عناصر معدنی نقش مهمی در مقاومت گیاه به تنش‌های محیطی مانند خشکی و شوری ایفا می‌کنند. پتاسیم به عنوان یکی از عناصر مهم مورد نیاز گیاه نقش مهمی در نگهداری فشار تورگور در هر دو شرایط خشکی و شوری ایفا می‌کند. گیاهان در هنگام مواجه شدن با تنش‌های محیطی مانند تنش خشکی نیاز بیشتری به کاربرد پتاسیم دارند که می‌تواند به ضرورت پتاسیم برای حفط تثبیت دی اکسید کربن در فرآیند فتوسنتز نسبت داده شود. گوگرد نیز یکی از عناصر ضروری برای رشد و نمو گیاهان است. به نظر می‌رسد کودهای حاوی گوگرد در تغذیه و در نتیجه در افزایش کمیت و کیفیت روغن کاملینا مفید باشد. نقش و اهمیت گوگرد و ترکیبات حاوی گوگرد در جلوگیری از تنش‌های زنده نیز شناخته شده است همچنین کاربرد گوگرد می‌تواند محتوای روغن گیاهان دانه روغنی را افزایش می‌دهد. زیرا این عنصر یکی از اجزا مهم اسیدهای چرب است و برای سنتر متابولیت های مختلف مانند کوآنزیم A، ویتامین B، بیوتین، لیپوئیک اسید و سولفولیپیدها دارای اهمیت فراوان است.