مرد خوش نواز سخن‌ها

به گزارش ایمنا، شهناز یکی از سرشناس‌ترین نوازندگان در تاریخ معاصر ایران است که در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد، این نوازنده بزرگ به بداهه نوازی و شیرین نوازی تار معروف است. وی متولد ۱ خرداد ۱۳۰۰ در اصفهان بود. از کودکی به موسیقی علاقمند شد و نواختن تار را نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگ خود حسین شهناز آغاز کرد. این نوازنده در خانواده‌ای هنر دوست پرورش یافت، «شعبان خان» پدر او علاوه بر ساز تخصصی خود که تار بود، سه تار و سنتور نیز می‌نواخت همچنین عموی او غلامرضا سارنگ (سارنج) از نوازندگان کمانچه بود.

شهناز از سن ۱۷ سالگی ساز می‌نواخت و با پشتکار و علاقه فراوانی که در این زمینه داشت در سنین جوانی به عنوان یکی از نوازندگان خوب اصفهان شناخته شد، به گونه‌ای که در رشته‌های مختلف هنر از جمله تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه به مقام استادی رسید همچنین با نواختن ویلون، سنتور و تمبک نیز آشنایی داشت و خالق تکنیک‌های ناب و برجسته برای نواختن تار بود. شهناز نخستین کسی است که توانست قریب به اتفاق، تمامی ردیف‌های موسیقی سنتی را با ساز تار بنوازد.

آغاز فعالیت این استاد بزرگ موسیقی در رادیو اصفهان بود و مدتی بعد به دعوت سازمان رادیو به تهران رفت و به عنوان همنواز و تکنواز فعالیت رسمی خود را ادامه داد. او در طول زندگی هنری خود با هنرمندان بزرگی چون فرامرز پایور، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسایی، سید محمد موسوی، حسین تهرانی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری، محمد رضا شجریان، حسن زیرک، علی‌اصغر شاهزیدی، طباطبایی و محمد اصفهانی همکاری داشته است.

از این استاد بزرگ موسیقی سرانجام در سن ۹۲ سالگی به علت کهولت سن و پس از طی دوره‌ای بیماری در ۲۷ خرداد سال ۱۳۹۲ در بیمارستان" آراد تهران" دار فانی را وداع گفت.

از جمله فعالیت‌های هنری شهناز می‌توان به همکاری و نوازندگی در دو گروه «یاران ثلات» با همکاری حسن کسایی و تاج اصفهانی و «اساتید موسیقی ایران» با همکاری فرامرز پایور نوازنده سنتور، علی اصغر بهاری نوازنده کمانچه، محمد اسماعیلی نوازنده تنبک و سید محمد موسوی نوازنده نی، با آوای استاد شهرام ناظری اشاره کرد که با این گروه کنسرت‌های فراوانی در خارج و داخل ایران اجرا کرد.

اساتید بزرگ موسیقی ایران همواره در وصف جلیل شهناز سخنانی گفته‌اند که نشان از اهمیت او در موسیقی اصیل ایرانی دارد. برای نمونه حسن کسایی گفته است: "شناخت موسیقی کار هرکسی نیست. همه موسیقی را گوش می‌دهند و دوست می‌دارند، اما کسی که سره را از ناسره تشخیص بدهد و بتواند درک مقاماتی را که استاد شهناز نواخته‌اند داشته باشد بسیار نادر است. همه ساز می‌زنند و همه خوب ساز می‌زنند ولی قدرت نوازندگی و محفوظات و لحظات موسیقی که آقای شهناز می‌دانند و اجرا کرده‌اند، چیزی که در دست همگان باشد نیست یعنی ردیف موسیقی ایران نیست. قدرت آقای شهناز در جواب دادن و دو نوازی خارق‌العاده است. من ۶۰ سال با ایشان همنوازی کرده‌ام و ساز بنده با ساز شهناز گره خورده است."

همچنین محمدرضا شجریان در باره او گفته است: "ساز شهناز در من زندگی می‌کند و من با ساز شهناز زندگی می‌کنم. من تنها خواننده‌ای هستم که خودم را شاگرد جلیل شهناز می‌دانم. ساز این نوازنده بی‌بدیل، یک ساز آوازی است؛ برخلاف دیگر نوازنده‌ها که ۸۰ درصد سازی می‌زنند و فقط ۲۰ درصد آوازی. جلیل شهناز به بیان واقعی در نوازندگی تار رسیده‌است؛ چرا که در گیرودار ردیف و تقلید از دیگران نماند و مانند آبشاری خروشان در جریان است".

داریوش پیرنیاکان نیز از کسانی است که به وصف شهناز پرداخته است او می‌گوید: "جلیل شهناز هنرمندی است که زوایای بسیاری در سازش نهفته‌است. وی علاوه بر اشراف کامل بر ردیف و رموز آن، ویژگی منحصربه‌فردی دیگری نیز داشت. جواب آوازهای شاهکار و بی نظیر، استفاده از تمام امکانات ساز، نواختن بسیاری از گوشه‌های مهجور، رعایت جمله‌بندی در نوازندگی از جمله ویژگی‌های نوازندگی جلیل شهناز است."

آلبوم‌های آواز و تصنیف‌های ایرانی شهناز:

آلبوم عطرافشان (همراه با تمبک محمد اسماعیلی).

زبان تار (تا تمبک جهانگیر ملک)

کتاب گل‌های جاویدان (پانزده قطعه برای تار و سه تار)

نت نگاری: هوشنگ ظریف انتشارات سرود، تهران، ۱۳۷۹

همچنین "نوبهار"، "ره آورد"، " راز"، "آواز شهناز"، " باغ نوا"، "بیات ترک"، "چهارمضراب"، "صد سال تار"، "مهر"، "دفتر تار"، "افتخار آفاق"، "عشق و زندگی"، "نوید بهاری"، "شور و زندگی"، "تار سولو"، "تار و ترمه"، "یاران زنده رود" و "شهناز شهنواز" برخی از آلبوم‌های آواز و تصنیف‌های اوست.