به گزارش خبرنگار ایمنا، فضاهای عمومی شهر بستری مناسب است تا شهروندان در آن به تبادل نظر در ارتباط با مسائل شهری بپردازند و شناخت بهتری نسبت به محیط شهر خود پیدا کنند. مشارکت شهروندان در امور شهری راه را برای اداره بهتر شهر باز کرده و مدیران و برنامه ریزان را در اجرای هرچه دقیق‌تر برنامه‌های خود یاری می‌کند. بسترهای لازم برای مشارکت شهروندان در امور شهری در حوزه کالبدی، اجتماعی و فرهنگی قابل بررسی است، آموزش به خصوص در دوران کودکی نقش مهمی در ایجاد ظرفیت مشارکت‌جویی و حس مسئولیت پذیری دارد اما در این میان نحوه طراحی کالبد و فیزیک شهر نیز دارای اهمیت است. فضاهای عمومی شهری در این بین نقش کلیدی ایفا می‌کنند. این فضاهای شهری بستری را فراهم می‌کند که شهروندان تعامل و رابطه اجتماعی مؤثری با یکدیگر داشته باشند طراحی این فضاها با وجود اهمیتی که دارد با چالش‌هایی مواجه است. در این زمینه گفت‌وگویی را با «حسن سجاد زاده»، دکترای طراحی شهری گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
اهمیت فضاهای عمومی شهر چیست؟
فضاهای عمومی همانطور که از نامش پیداست یکی از مهمترین اجزا و عناصر شهرها است، ما انواع الگوهای فضاهای عمومی و فضاهای شهری را داریم که شامل خیابان‌ها، میدان‌ها، پارک‌ها، بازارها و سایر فضاهای شهری است. همه فضاهایی که در گذشته در معماری و شهرسازی ایران داشته‌ایم به شکلی فضای عمومی بوده است به طور مثال مسجد در گذشته تنها مکان و فضایی برای عبادت نبود بلکه دقیقاً یک فضای عمومی محسوب می‌شد و فضایی بود که علاوه بر طرح مباحث در مورد خیر و شر، مکانی برای حضور مردم و انجام تعاملات اجتماعی باز می‌کرد در حالی که امروزه مسجد تنها یک یا دو کارکرد دارد. عادی‌ترین فضایی که می‌توانم مثال بزنیم همان فضای قدیمی ما است که هزاران سال به دلیل داشتن پتانسیل‌ها و ویژگی‌هایی که از یک فضای عمومی انتظار داریم کاربرد داشته است چنانچه به بازارهای قدیمی توجه کنیم متوجه می‌شویم که یک فضای عمومی مطلوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد.
فضاهای عمومی شهر چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
یکی از ویژگی‌های فضای عمومی داشتن تنوع کارکردی و عملکردی است به عبارت بهتر فضایی مطلوب است که همه مردم بتوانند از آن فضا استفاده کنند به معنای دیگر فضاهای عمومی شهر باید برای کودکان، سالمندان، مردان، جوانان و ناتوانان جسمی و حرکتی متناسب باشد، اما متأسفانه امروز می‌بینید فضاهایی که در شهرهایمان داریم تنها یک قابلیت دارد و برخی اقشار جامعه شهری از جمله سالمندان و بانوان نمی‌توانند از آن استفاده کنند. نیاز است جامع گرایی و جامع‌نگری که در فضاهای شهری گذشته وجود داشته است در فضاهای شهری امروزی نیز باشد. فضای عمومی که تنها یک نوع خدمت را ارائه می‌دهد منجر به ایجاد یک فضای مطلوب نمی‌شود. وجود تنوع در فعالیت‌ها برای همه گروه‌های سنی قابل ملاحظه و بسیار مهم است. امکان تعامل و انعطاف‌پذیری در ارتباط با سیر متنوعی از فعالیت‌ها باید در فضای عمومی اتفاق بیفتد تا این فضا به عنوان یک فضای مطلوب شناخته شود به علاوه نیاز است در نزدیکی فضاهای عمومی شهر، فضاهای تجاری، فرهنگی و زیستی نیز وجود داشته باشد تا خانواده‌ها بتوانند دور هم جمع شوند.
نکته بعدی در ارتباط با کیفیت فضاهای عمومی، مباحث زیباشناسی فضا و انعطاف پذیری آن است. گاهی فضایی ساخته می‌شود که تنها برای یک عملکرد مناسب است یعنی اگر ماهیتش عوض شود کارکرد دیگری نخواهد داشت به عبارت دیگر فضا باید رویدادپذیر باشد یعنی بتوان برای هر مراسمی از آن استفاده کرد مثل حیاط خانه‌های قدیمی که گاهی حتی در آنها مراسم عروسی و ختم نیز برگزار می‌شد. در حیاط این خانه‌ها سفره می‌انداختند و جشن برپا می‌کردند.
واقعیت این است که فضاهای عمومی باید به اندازه‌ای انعطاف‌پذیر باشد که مثل فضاهای گذشته امکان برگزاری همه آئین‌ها، رویدادها و حوادث در آن وجود داشته و در کنار انعطاف پذیری، خوانایی نیز داشته باشد؛ به عبارتی فضا باید دارای هویت بوده و مخصوص یک شهر باشد. بار هویتی که مردم به آن احساس تعلق می‌کنند یکی از مشخصه‌های فضای عمومی مطلوب است؛ فضاهای عمومی شهر نه تنها امنیت جانی و فیزیکی بلکه باید امنیت روانی و مهم‌تر از آن امنیت اجتماعی داشته باشد.
مهمترین چالش طراحی فضاهای عمومی شهر چیست؟
مهمترین چالش طراحی فضاهای عمومی، بحث مکان‌یابی و چشم‌انداز فضاهای عمومی است که در طراحی فضاهای شهری در نظر گرفته نمی‌شود، هر فضای عمومی باید دارای یک چشم‌انداز بوده، یک هدف داشته باشد و یک راهبرد را دنبال کند. نکته دیگر توزیع نامناسب فضاهای عمومی است که منجر به بروز ناعدالتی اجتماعی و زیست محیطی می‌شود. عمده فضاهای عمومی یا فضاهای باز شهری در نقاط خاصی از شهر متمرکز هستند و بسیاری از نقاط شهر از وجود چنین فضاهایی بی بهره است و به عبارتی عدالت فضایی در توزیع فضاهای عمومی دیده نشده است. فضاهای عمومی شهرهای ما انعطاف پذیر نیست، حیات شبانه نمی‌تواند در چنین فضاهایی اتفاق بیفتد و تأمین امنیت در آنها با چالش رو به رو است. مدیریت فضاهای عمومی با مشکل مواجه است هویت فضاها دچار چالش است و مسائل زیست محیطی دیده نمی‌شود.
طراحی نامطلوب فضاهای شهری چه مشکلاتی در پی دارد؟
همه این چالش‌ها ممکن است یک فضای عمومی را به یک فضای منزوی تبدیل کند. به طور مثال در شهرها میدان‌های بسیاری داریم، اما بعضی‌ها تنها فلکه و مکانی برای حضور ماشین هستند در حالی که هرچقدر حضور انسانی در فضایی بیشتر باشد، مسلماً آن فضا کارکرد مطلوب‌تری خواهد داشت. فضاهای عمومی شهری در ایران معمولاً ارتباط متعامل و مؤثری با فضاهای عمومی اطراف بافت برقرار نمی‌کند که این امر موجب می‌شود فضا کارکرد مطلوبی نداشته باشد در حالی که فضاهای عمومی موجب ارتقا سلامت روان، سلامت جسم، رواج و اجتماع می‌شود.
گفت و گو از بهناز عرب زاده خبرنگار سرویس شهرهای ایران خبرگزاری ایمنا
نظر شما