تهیه آب آشامیدنی در شرایط بحران

به گزارش خبرنگار ایمنا، بر اساس چکیده مقاله "مدیریت تأمین آب شرب شهر تهران در شرایط پیش از بحران" منتشر شده در مجله آب و فاضلاب، دوره ٣٠؛ مشکل کمیت و کیفیت نامطلوب آب از مهمترین مشکلاتی که در شرایط اضطراری مردم با آن مواجه می‌شوند. شرایط اضطراری رویداد برنامه‌ریزی نشده‌ای است که در اثر آن افراد، تأسیسات و محیط زیست در معرض خطر جدی قرار می‌گیرند؛ این وضعیت اغلب در نتیجه عوامل خارجی نظیر رعد و برق، سیل، طوفان، زلزله و جنگ و غیره است. معمولاً برای مقابله با بحران سناریویی تهیه می‌شود که این سناریو برنامه‌ای از پیش تعیین شده است که در آن اتفاق اولیه، محدوده گسترش، پیامدها و نیز اقدامات لازم برای مقابله با یک وضعیت اضطراری فرضی تعیین می‌شود. اولویت بندی راهکارهای مؤثر توسط تصمیم گیرندگان متخصص قبل از وقوع حران‌ها تا حد زیادی این آسیب را کاهش می‌دهد.

سناریو مقابله با بحران آب

سناریو مقابله با بحران آب به سه دسته فاز قبل از بحران، حین بحران و پس از بحران تقسیم می‌شود. برای مقابله با بحران آب در هر فاز باید معیار و سناریو خاصی برای کنترل بحران تأمین آب شرب تعیین شود. مشخص کردن نوع سناریو به عهده تصمیم گیرندگان مدیریت بحران است که در این پژوهش فقط سناریو فاز قبل از بحران بررسی می‌شود.

فاز قبل از بحران

در این فاز تمام تمهیدات لازم برای تهیه و توزیع آب آشامیدنی در زمان بحران مورد توجه قرار می‌گیرد. برنامه‌ریزی برای مدیریت تأمین آب شرب برای شهرهای پر جمعیت، به دلیل حضور تصمیم‌گیرندگان مختلفی که از تمام سطوح دولتی و سازمان‌ها وجود دارند مشکل‌ساز است. ارائه یک طرح مشخص که تمام شرایط و محدودیت‌های حاکم را تأمین نماید، امکانپذیر نیست. یکی از رویکردهای نوین برخورد با این گونه از مسائل، استفاده از روش‌های تصمیم گیری چند معیار دسته بندی و رتبه‌بندی گزینه‌های مختلف تصمیم گیری را به صورت پیوسته یا گسسته با در نظر گرفتن معیارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و فنی، دارا است.

چگونگی یافتن راهکار

مدیریت تأمین آب شرب شهر تهران پیش از بحران به دلیل: وجود قدرت مانور و برنامه‌ریزی مدون، امکان جلوگیری از بحران، امکان کاهش تبعات و خسارات ناشی از بحران، امکان افزایش سرعت کنترل بحران، کاهش هزینه‌های مالی و غیرمالی در فاز حین و پس از بحران حائز اهمیت است؛ معیارهای انتخابی در این فاز نیز بر همین اساس تدوین می‌شود. در این پژوهش برای ارزیابی و تعیین راهکارهای مدیریت تأمین و توزیع آب شرب در شرایط پیش از بحران از روش PROMETHEE II فازی استفاده شد.

معیارهای انتخابی

• قابلیت اطمینان تأمین مقدار آب (C1): تأمین مقدار آب‌شرب کافی همواره از مهمترین چالش‌های پیش روی مدیران و تصمیم گیرندگان حوزه آب‌شهری قبل از وقوع تهدیدات مختلف به خصوص زلزله است.
• سرعت و سهولت اجرا (C2): حوادث طبیعی مانند زلزله قابل پیش بینی نیستند، لذا سناریوهایی کاربرد بیشتری دارند که در مواقع اضطرار به راحتی و به سرعت بتواند آب شرب مورد نیاز مردم را تأمین کنند.
• هزینه پیاده سازی طرح (C3): در شرایط پیش از بحران هزینه و بودجه مورد نظر است که تعیین می‌کند کدام راهکار قابل اجرا است؛ چه بسا سناریوهای مناسبی هستند که به دلیل پر هزینه بودن قابل اجرا نیستند. بنابراین معیار هزینه پیاده سازی طرح معیار مهمی برای رتبه بندی سناریوها به شمار می‌رود.
• رضایت اجتماعی و مشارکت عمومی (C4): یکی از مشکلاتی که طرح بزرگ آبرسانی اضطراری شهر تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مسائل اجتماعی و شرایط فرهنگی ساکنان محلات، مناطق و یا شهرهاست. فرهنگ سازی در خصوص همکاری مردم در دریافت آب و استفاده آن به خصوص در شرایط اضطراری، موضوع مهمی است.
• کیفیت آب در دسترس (C5): از عمده‌ترین مشکلاتی که در شرایط اضطراری مردم با آن مواجه می‌شوند، مشکل آب است که هم در هنگام حادثه و هم بعد از حادثه، سلامت مردم را تهدید می‌کند و در صورت بی‌توجهی در نظارت بر کیفیت آب، احتمال ورود عوامل آلوده کننده به داخل شبکه‌ها و منابع آبی وجود دارد و زمینه افزایش بیماری‌ها فراهم می‌شود.

منطقه مورد مطالعه

شهر تهران دارای ۶ منطقه آب و فاضلاب شهری است و هر منطقه از منابع آب‌های سطحی شامل جاجرود، رود لار، حبله‌رود، رود سولقان و گلاب‌دره و چاه‌های زیرزمینی برای تأمین آب شرب خود استفاده می‌کند. تهران دارای ٥ تصفیه‌خانه شامل تصفیه‌خانه جلالیه، کن، سوهانک و ٢ تصفیه‌خانه در تهرانپارس است که آب آن از سد امیرکبیر، لار، لتیان و طالقان تأمین می‌شود.

عوامل بحران آب در تهران به دو دسته عوامل قابل پیش بینی شامل افزایش جمعیت، خشکسالی، آلودگی منابع آب زیرزمینی، اتلاف آب از تولید تا مصرف و عوامل غیر مترقبه شامل زلزله، سیل و حملات تروریستی تقسیم می‌شود. در این بحران‌ها، تبعات حاصله از وقوع زلزله به خصوص در شهر تهران به دلیل مشکلاتی مانند جمعیت بسیار زیاد شهر تهران و تقاضای بسیار زیاد آب، گستردگی بسیار زیاد تأسیسات آبی، عدم توسعه مناسب شهری مطابق با موازین شهرسازی، تبعات بسیار شدید بحران آب و امکان تسری به جنبه‌های اجتماعی، سیاسی و غیره بسیار شدید و زمان لازم برای ایجاد بحران بسیار کم است. اقدامات لازم برای فاز پیش از بحران اهمیت ویژه ای دارد.

نتیجه گیری

مدل ارائه شده در این پژوهش با توجه به مطالب گفته شده و اهمیت زیاد مدیریت تأمین و توزیع آب شرب شهر تهران در شرایط پیش از بحران، این امکان را ایجاد می‌کند تا تجمیع نظرات همه صاحبنظران و کارشناسان و تأثیر معیارهای مختلف بر سناریو پیش از بحران به خصوص زلزله در یک محیط فازی که عدم قطعیت‌های موجود در نظرات کارشناسی و ماهیت مدیریت ریسک نیز لحاظ می‌شود، به صورت همزمان تحلیل شود و سناریوها رتبه بندی شوند و به عنوان دستورالعملی مطمئن در اختیار کارشناسان مربوطه قرار گیرند.

هدف از این پژوهش آن است که نتایج آن به شرکت آب و فاضلاب تهران در امر مدیریت تأمین و توزیع آب شرب شهر کمک کند. در این پژوهش با همکاری کارشناسان شرکت آب و فاضلاب استان تهران، ۵ معیار و ۱۰ سناریوی مدیریت تأمین آب انتخاب شد. همچنین مقدار وزن معیارها و امتیاز هر سناریو نسبت به هر معیار با متغیرهای زبانی با استفاده از نظر کارشناسان تعیین شد.

بیشتر بخوانید: روش‌های تامین آب شرب در شرایط بحران

بر اساس نتایج حاصل، سناریوهای مدیریت تأمین آب شرب پیش از بحران رتبه بندی شد و از آنها می‌توان به عنوان راهکاری مناسب در شرایط اضطرار استفاده کرد زیرا هم معیارهای مهمی مانند قابلیت اطمینان تأمین آب و هزینه اجرا در نظر گرفته شده و هم تجمیع نظرات کارشناسان بخش‌های مختلف در نتایج مدل دخیل است. از نتایج این پژوهش می‌توان برای اولویت بندی تخصیص بودجه برای اجرای این سناریوها نیز استفاده نمود. همچنین روش پیشنهادی در این پژوهش می‌تواند برای برنامه‌ریزی سناریوهای حین بحران و پس از بحران و برای دیگر شهرهای پرجمعیت و مهم کشور نیز مورد استفاده قرار گیرد.