به گزارش خبرنگار ایمنا، ایران و عربستان در دوران حکومت پهلوی علیرغم اختلافات گسترده (عقیدتی، سیاسی) از روی ناچاری دست دوستی داده بودند؛ زیرا در آن زمان سیاست‌های این دو کشور در راستای سیاست‌های آمریکا و الزامات امنیتی دولت ایالات متحده بود.
با ظهور تهدیدات کمونیسم و پان عربیسم در منطقه، این دو کشور جهت از بین بردن این تهدیدات و تضمین بقای نظام‌های سلطنتی خود، ملزم به همکاری و حفظ روابط دوستانه بودند و در این راستا بود که محمدرضا پهلوی تصمیم گرفت برای مقابله با جنبش کومونیستی ظفار به عمان لشکر کشی کند که عربستان نقش تعیین کننده‌ای را ایفا کرد.
با وقوع انقلاب اسلامی، بنا بر اتفاقاتی که در منطقه رخ داد، سیاست خارجی ایران در قبال عربستان به‌کلی تغییر کرد و تنش‌ها بالا گرفت؛ از حمایت عربستان از رژیم صدام حسین در جنگ با ایران گرفته تا کشتار حجاج ایرانی در مکه در سال ۱۳۶۶ باعث شد تا این تنش‌ها رنگ و بوی دیگری پیدا کنند. امام خمینی (ره)، بنیان‌گذار انقلاب اسلامی ایران در یکی از سخنرانی‌های خود در رابطه با کشتار حجاج ایرانی فرمود: "حتی در صورتی که احتمال بخشش صدام وجود داشته باشد، هیچ‌گاه نمی‌توان خیانت عربستان سعودی به اسلام را فراموش کرد."
این رویه تا مدت‌ها ادامه پیدا کرد و سیاست خارجی ایران و عربستان هرروز پرتنش تر می‌شد؛ همزمان با ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی معادلات شروع به تغییر کرد. هاشمی رفسنجانی در دوران ریاست جمهوری خود تلاش‌های بسیاری کرد تا روابط این دو کشور بهبود یابد. شروع این اقدامات در اجلاس سران کنفرانس اسلامی که در سنگال برگزار می‌شد، رقم خورد. هاشمی رفسنجانی در مورد این اجلاس در خاطرات خود نوشته است: "آقای امیر عبدالله هم از طرف عربستان به آنجا آمده بود. من رئیس‌جمهور بودم و ایشان ولیعهد بود. طبیعتش این بود که اگر ملاقاتی می‌شود، ایشان پیش من بیاید. کشور ما بزرگ‌تر بود. وقتی بحث ملاقات شد، ایشان گفته بود که فلانی بیاید، گفتم: چه عیبی دارد؟ ما می‌رویم. دو کشور مسلمان که باهم این حرف‌ها را ندارند. این کار اولین تأثیرش را در نفس آن‌ها گذاشت که ما آن‌گونه که فکر میکنند، مغرور نیستیم."
دومین دیدار هاشمی رفسنجانی و امیر عبدالله مربوط به اواخر دوران ریاست‌جمهوری وی است. هاشمی به همراه هیئت همراه عازم سفر به پاکستان برای شرکت در اجلاس سران کشورهای اسلامی شد. در این سفر، با امیر عبدالله دیدار کرد و قرار شد بنا به دیدار قبلی، این بار امیر عبدالله به ملاقات هاشمی برود. هاشمی رفسنجانی دراین‌باره می‌گوید: "در اجلاس سران در پاکستان، قرارمان این شد که ایشان به اتاق ما بیاید. چون هرکدام از ما اتاقی داشتیم، در سنگال من رفته بودم و در اینجا بنا بود که او بیاید. من در مجلس نشسته بودم که دیدم یک‌دفعه آمدند و گفتند: امیر منتظر شماست. آقای ولایتی گفتند: قرارمان این بود که ایشان بیاید، الان چه‌کار کنیم؟ گفتم: برویم، ما نباید تکبر کنیم و اصل بر حرف زدن است. بلند شدیم و به‌طرف اتاقشان رفتیم، یک‌دفعه دیدیم که ملک عبدالله و همراهانش از اتاق به بیرون برای استقبال ما آمدند و گفتند: آماده‌ایم که به اتاق شما برویم. اصلاً یک‌دفعه زیرورو شدند؛ یعنی همان حالت تواضعی که نشان دادیم، ایشان را به آنجا آورد."
اما این پایان ماجرا نبود. هاشمی رفسنجانی به دیدارهای خود با مقامات سعودی ادامه داد و ظاهراً جایگاه خاصی نزد مقامات عربستانی پیداکرده بود. پس از اتمام دوره ریاست‌جمهوری هاشمی، از وی که سمت رئیس مجلس خبرگان رهبری و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده داشت، به‌عنوان مهمان ویژه کنفرانس بین‌المللی گفتگوی اسلامی دعوت به عمل آمد.
البته این روابط خوب تا اواسط دولت اصلاحات نیز ادامه پیدا کرد و دو کشور در سطوح مختلف مناسبات خوبی با یکدیگر داشتند؛ اما با آغاز میان جنگ آمریکا و عراق این مناسبات بار دیگر وارد فاز جدیدی از تخاصم شد.
با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد به مرور تنش‌های دوجانبه به مرحله وخیم‌تری وارد شد، اما پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ۱۳۹۲ امید به بهبود روابط ایران و عربستان بیشتر شد. پادشاه وقت عربستان سعودی، از اولین رهبران سیاسی بود که انتخاب روحانی را به عنوان رئیس جمهور تبریک گفت. روحانی نیز این پیام را بی پاسخ نگذاشت و ابراز امیدواری کرد که ایران و عربستان با کمک یکدیگر بتوانند ثبات را به منطقه خاورمیانه بازگردانند.
اما اتفاقاتی ازجمله، فاجعه منا در سال ۱۳۹۴، هجوم به سفارت عربستان و… شرایط را به سمتی برد که روابط دیپلماتیک دو کشور نه تنها بهبود نیافت بلکه به‌طور کامل قطع شد.
امروز پس از گذشت ۶ سال از قطع روابط ایران و عربستان، روزنامه فایننشال تایمز انگلیس مدعی شده که مقامات تهران و ریاض جهت بهبود روابط خود، مذاکرات مستقیمی را در بغداد آغاز کرده‌اند.
بر اساس گزارش فایننشال تایمز، مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق نقش تعیین کننده‌ای در طراحی و اجرای مذاکرات مستقیم میان تهران و ریاض ایفا کرده و به نظر می‌رسد یکی از مهمترین موضوعات مطرح شده در سفر الکاظمی به عربستان، حل مناقشات بین ایران و عربستان بوده است.
اما سوال اصلی این است که آیا ایران و عربستان می‌توانند برای «صلح» بایکدیگر به توافق برسند و اختلافات دیرینه را کنار بگذارند؟
پیشنهاد مذاکره ریاض با ایران با استقبال تهران مواجه خواهد شد
احمد دستمالچیان، کاردار سابق ایران در عربستان دراین‌باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: منطقه در حال تغییرات وسیعی بوده و ایران نیز در این تغییرات نقش اساسی ایفا می‌کند؛ عربستان سعودی به این حقیقت پی برده که نباید از واقعیت‌های منطقه عقب بماند و به همین دلیل سعی دارد در جهت کاهش تنش‌های منطقه‌ای خود گام بردارد.
به گفته وی، با توجه به اظهارات مثبت وزیر امور خارجه عربستان در مورد کاهش اختلافات با تهران و اخباری که اخیراً مبنی بر گفت‌وگوی مستقیم تیم دیپلماسی ایران و عربستان منتشر شده اگر بنا به درخواست ریاض بوده باشد، تا حدی به واقعیت نزدیک است.
به گفته کاردار سابق ایران در عربستان، تهران همواره بر حفظ روابط دوستانه خود با کشورهای همسایه تاکید کرده است. پیشنهاد مذاکره ریاض با ایران قطعاً با استقبال جمهوری اسلامی مواجه خواهد شد؛ زیرا ایران معتقد است که عربستان باید واقعیت‌های موجود در منطقه را بپذیرد و سعی کند با همکاری ایران، امنیت منطقه را حفظ کند.
دستمالچیان خاطرنشان می‌کند: امیدوارم مذاکرات ایران و عربستان بر اساس همکاری مشترک و ترکیبات امنیتی منطقه ادامه یابد و شاهد آینده‌ای عاری از خشونت و درگیری در منطقه باشیم.
ریاض در انزوای سیاسی قرار گرفته است
حسن هانی زاده، کارشناس مسائل خاورمیانه نیز دراین‌باره به ایمنا می‌گوید: طی روزهای گذشته برخی گزارش‌های روزنامه‌ها بین‌المللی خبر گفت‌وگوهای مستقیم ایران و عربستان در بغداد را منتشر کردند که به نظر می‌رسد با توجه به واقعیت‌های موجود، تا حدودی با واقعیت منطبق باشد.
به گفته وی، واکنش دو پهلوی سعید خطیب زاده نسبت به این اخبار، نشان دهنده شروع مذاکرات در جهت کاهش اختلافات بین تهران و ریاض است. یکی از مهمترین موضوعاتی که در سفر اخیر مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق به ریاض مطرح شده، بحث کاهش تنش‌ها بین عربستان و ایران بود.
به گفته این کارشناس مسائل خاورمیانه، دولت عراق معتقد است که قطعاً اختلافات بین ایران و عربستان تأثیر به سزایی بر امینت داخلی عراق خواهد گذاشت و تسریع بخش روند توسعه پایدار در بغداد خواهد بود.
به عقیده هانی زاده، دولت دموکرات جو بایدن در ایالات متحده، نگاه مثبتی به سیاست‌های محمد بن سلمان و حاکمیت عربستان ندارد؛ بر همین اساس، ریاض سعی دارد در جهت بهبود روابط با دولت جدیذ آمریکا، گام‌های مثبتی در جهت تنش زدایی در منطقه بردارد.
وی خاطرنشان می‌کند: انتقاد دولت بایدن نسبت به رفتار حاکمیت عربستان در پروند خاشقچی و همچنین مخالفت دموکرات‌های مجلس سنای آمریکا با ادامه جنگ در یمن، ریاض را در یک انزوای سیاسی قرار داده است.
نظر شما