به گزارش ایمنا، حسن سجادزاده دانشیار شهرسازی و مدیر گروه شهرسازی دانشگاه بوعلی سینا همدان در گفت‌وگو با «شهرگاه» با بیان اینکه موضوع مناسب‌سازی خیابان‌ها یکی از موضوعات مهم شهری، به‌خصوص در فرآیند شهرسازی است، گفت: متأسفانه گاهی‌اوقات شهر برای یک قشر خاص مثل جوان‌ها و به‌خصوص آقایان طراحی می‌شود، درحالی‌که شهر یک موجود زنده است که در آن تنوع فرهنگی، اجتماعی، جسمی و جنسی وجود دارد. مشروح این گفتگو را که پیش‌تر در «پانزدهمین شماره مجله الکترونیک شهرگاه» منتشر شده است، در ادامه می‌خوانید:
سجاده‌زاده، یک طراحی شهری موفق را طراحی دانست که شامل همه اقشار اجتماع از جمله زنان، مردان، سالمندان، کودکان، معلولان و … می‌شود و گفت: ابعاد آسیب‌شناسی این موضوع بسیار وسیع است. در نگاه کلی در فرآیند شرح خدمات یا دستور کارها، وقتی با مسئله‌ای روبرو می‌شویم، مشخص می‌شود که آئین‌نامه‌ها، ضوابط و مقررات در این حوزه سخت‌گیری لازم را ندارند. در کشورهای توسعه‌یافته در زمینه ساخت خانه‌های مسکونی، مجتمع‌ها، فضاهای اداری و شهری سخت‌گیری‌های بسیاری می‌شود البته طراح شهری یا کارفرما باید تمامی این ضوابط را در نظر بگیرد.
مدیر گروه شهرسازی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان ضمن انتقاد از اینکه در کارهای طراحی و پروژه‌های شهرسازی کمترین توجه و بیشترین بی‌مهری به معمولان می‌شود، تأکید کرد: نورپردازی، رمپ، نوع مصالح استفاده شده، آرام‌سازی محیط و بسیاری از شاخص‌ها و معیارهایی که در این حوزه مطرح است، باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
به گفته او، باید ضوابط و معیارهای اسناد بالادستی که در ارتباط با طرح‌های شهری است، بازنگری و اصلاح شود و در فرآیند اجرا هم مراقبت شدید، تأمل و تعامل بهتری در این حوزه انجام داد، البته در تمامی این موارد نیازمند فرهنگ‌سازی، تبلیغات و جریان‌سازی است.
این استاد دانشگاه با طرح این سوال که حضور سالمندان و افراد خاص در فضای شهری تا چه حد ممکن است و این فضا چقدر توانسته این امکان را مهیا کند؟ افزود: جامعه ایران در حال حرکت به سمت جامعه سالمندگرا است، بنابراین بازنگری در ضوابط و معیارها یک اصل ضروری به شمار می‌رود.
سجادزاده در پاسخ به این سوال که آیا نبود ضوابط و مدیران متخصص و ریزبین و کمبود بودجه در این امر اثرگذار است؟ تاکید کرد: یکی از مسائل بسیار مهم، حق شهر است چرا که شهر یک موجود زنده است و همه اجزا و اندام‌های جامعه شهری را در بر می‌گیرد. در نهایت نبود برخی ضوابط، اهمال مدیریت شهری در اجرای قوانین موجود و مناسب‌سازی فضای شهری تأثیرگذار است البته نبود اعتبار و بودجه بیشتر بهانه است تا مشکل.
او ادامه داد: فضای نامناسب شهری علاوه بر آسیب‌های جسمی باعث ایجاد آسیب روحی نیز می‌شود چرا که در این شرایط بخش اعظمی از جامعه خانه‌نشین و منزوی می‌شوند. بنابراین دغدغه مدیران شهری برای حل مسائل بسیار مهم است. مدیریت شهری عامل دومی محسوب می‌شود که در بروز این مشکل تأثیر دارد و مسائل اقتصادی، درصد کمی را به خود اختصاص می‌دهد. اگر نشاط اجتماعی ایجاد شود، بسیاری از آلام روحی و روانی مرتفع خواهد شد.
این دانشیار شهرسازی همچنین یادآور شد: زمانی که صحبت از مدیریت شهری می‌شود، «مدیریت یکپارچه» مد نظر است و نباید صرفاً شهرداری را هدف قرار داد، البته شهرداری رکن رکین این مسئله است، اما نبود هماهنگی بین سازمان‌های مرتبط از جمله سالمندان، بهزیستی و… هم بی‌تأثیر نخواهد بود. همچنین در زمینه شهرهای هوشمند، به بحث معلولان توجه بسیاری شده است.
اقشاری که در جریان حذف از محیط شهری قرار گرفتند
ایمان واقفی پژوهشگر شهری نیز بر این باور است که در سطوح مختلف شهری گروه‌ها و اقشاری هستند که در جریان حذف از محیط شهری قرار گرفتند.
واقفی در گفت‌وگو با «شهرگاه» با بیان اینکه سطح اول و نمایان‌ترین سطح، کالبد شهر است، گفت: کالبد شهر به شکلی طراحی و جاگذاری شده که امکان حضور برخی از اقشار جامعه وجود ندارد، البته مقابله با این حذف کالبدی، مناسب‌سازی معابر و خیابان‌ها عنوان شده است. باید برای معلولان، سالمندان، کودکان و… فضای شهری مناسبی فراهم شود که در این زمینه فعالیت‌های مناسبی توسط کمپین‌های مخصوص معلولان انجام شده است.
این پژوهشگر شهری با اشاره به اینکه به مقوله حذف طبقاتی مانند حذف کالبدی، توجه چندانی نمی‌شود، افزود: حذف طبقاتی از خلال روابط اجتماعی اعمال می‌شود و در دو بخش هم این اتفاق رخ می‌دهد.
او بخش اول حذف طبقاتی را «پاکسازی شهری» دانست و گفت: از دهه ۶۰ میلادی در کشورهای غربی و ایران و حتی قبل از انقلاب، آلونک‌نشین‌ها و فقیرنشین‌ها مثل محله‌های خاک سفید و پارک هرندی در زمره «حذف طبقاتی» قرار گرفتند. در این پروسه ابتدا دولت یا حاکمیت شهری فضایی را به نام «فضای بدنامی» که پاتوق افراد بزهکار، فاقد امکانات و تسهیلات شهری است، معرفی می‌کند که این مسئله سبب ایجاد انگ مشروعیت اجتماعی می‌شود تا نهادهای ذی‌ربط آن منطقه را به راحتی پاکسازی کنند.
واقفی با بیان اینکه گروهی از شهروندان در این مناطق حتی از کمترین امکانات هم بهره‌مند نیستند، تأکید کرد: چنین افرادی گرفتار معضلات اجتماعی شده اما با تمرکز روی یک منطقه مانند خاک‌سفید یا هرندی، این امکان برای نهادهایی که خدماتی ارائه می‌دهند، ایجاد می‌شود که بتوانند این قشر از جامعه را کنترل کنند و خدمات بهداشتی و درمانی به این گروه ارائه دهند، البته طی سال‌ها در مسیر حذف این گروه قدم برداشته شده و این افراد در سراسر شهر پخش شده‌اند.
این پژوهشگر شهری، حذف طبقاتی که با نام «اعیانی‌سازی» از آن یاد می‌شود را بخش دوم پاکسازی دانست و اذعان کرد: اعیانی‌سازی برخلاف پاکسازی که نقطه هدفش طبقات فرودست و اقشار آسیب‌پذیر هستند، طبقات متوسط رو به پایین را در نظر می‌گیرد. بنابراین برای این قشر از جامعه باید نوسازی و بازسازی در نظر گرفته شود و مناطقی که به لحاظ بافت شهری، فرسوده و قدیمی هستند، بازسازی شوند. به دلیل پایین بودن قیمت زمین در این منطقه، امکان استقرار طبقه متوسط رو به پایین در این منطقه وجود دارد، اما با نوسازی، ساختمان‌های جدید منطقه گران‌قیمت شده و پس از بازسازی، طبقه مستقر قبلی به حاشیه‌های دورتری چون منطقه نواب و امام علی رانده می‌شوند.
به گفته او، بخش سوم پاکسازی، حذف جنسیتی و مناسب‌سازی است، البته شهروندان به بسترهای زیرساختی موجود عادت کرده و فراموش می‌کنند که خیلی مواقع چنین بسترهایی، خودشان عامل حذف‌کننده هستند اما چون افراد طی سال‌ها با آن زندگی کرده‌اند، این مسئله طبیعی‌سازی شده است.
واقفی، زیرساخت‌های اجتماعی جنسیتی را مهم برشمرد و گفت: چنین زیرساخت‌هایی که باعث حذف برخی از گروه‌ها یا حضور کمرنگ‌شان در جامعه می‌شود، باید مناسب‌سازی شوند. حضور زنان از گذشته در خیابان، حضوری گذری و برای رسیدن به یک مقصد مشخص بوده، چرا که فضای شهری جامعه ایران بیشتر محلی برای مردان بوده و بسترهای اجتماعی شهر برای حضور زنان مناسب‌سازی نشده است. در رابطه با مسئله حجاب هم اگرچه در دهه اول انقلاب، حجاب برای حضور زنانی که پیش‌تر و به صورت تاریخی در اندرونی خانه‌های قاجار محبوس شده بودند، کمک‌کننده بود، اما هرچه پیش می‌رویم این مسئله عاملی شد که زنان تنها به واسطه پوشش زنانگی‌شان می‌توانند در شهر حضور پیدا کنند. بنابراین شهر باید در سه بخش کالبدی، طبقاتی و جنسیتی مناسب‌سازی شود.
نظر شما