به گزارش خبرنگار ایمنا، زخم قدیمی معاهده آب هیرمند پس سال‌ها دوباره سر باز کرد و واکنش‌های متعددی را به دنبال داشت. ماجرا از این قرار است که هفته گذشته محمد اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان در مراسم افتتاح "سد کمال خان" سخنانی را ایراد کرد که برخی آن را خط و نشان برای ایران تلقی کردند؛ او مدعی شد آب هیرمند قرن‌ها از افغانستان خارج می‌شد، اما حالا مدیریت آن به دست افغانستان است. چیزی که در معاهده آب ایران و افغانستان آمده عملی خواهد شد و برای درخواست زیادتر ایران باید مذاکره شود و پس از این در ازای دادن آب به ایران، از آنها نفت می‌گیریم.
اظهارات اشرف غنی واکنش‌های زیادی را به همراه داشت و در حالی که بسیاری از مردم افغانستان از این سخنان رئیس جمهورشان استقبال کردند، مقامات ایران چنین موضوعی را هیچگاه نپذیرفتند و معتقدند افغانستان به قرارداد هیرمند متعهد نبوده است، بر همین اساس دهه‌هاست اختلاف ایران و افغانستان بر سر حقابه هیرمند وجود دارد.
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در اولین واکنش ایران به اظهارات اشرف غنی اظهار کرد: رودخانه هیرمند دارای رژیم حقوقی تعریف شده‌ای است و بر اساس قراردادی که در سال ۱۳۵۱ بین دو کشور به امضا رسیده و در مجالس قانون گذاری هر دو کشور تصویب شده است، حقابه ایران کاملاً مشخص بوده و دولت افغانستان هم به این حقابه متعهد است.
لازم به یادآوری است که بر اساس قرارداد هیرمند که در سال ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان منعقد شد، میزان ورودی آب این رودخانه به ایران معین است، اما در ادامه این قرار داد تاکید شده است که ایران نمی‌تواند مدعی حقی در قبال سیلاب‌ها یا مازاد آب در سال‌های پرآب باشد. بر همین اساس در سال‌های گذشته دولت افغانستان با استناد به همین بند می‌گوید در ماه‌های پر بارش، میزان ورودی آب به ایران بیش از حد قراردادی است که دو طرف امضا کرده‌اند؛ با این حال ایران معتقد است افغانستان با ساخت سد کمال خان جلوی ورودی حقابه ایران را خواهد گرفت. حالا همه منتظرند تا ببینند مناقشه تازه بر سر آب هیرمند به کجا ختم خواهد شد؟
اشرف غنی باید از ملت ایران عذر خواهی کند
حسن هانی زاده، کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت و گو با خبرنگار ایمنا می‌گوید: حقابه ایران از رود هیرمند بر اساس توافقنامه‌های بین دو کشور ایران و افغانستان در یکصد سال گذشته معین شده است. متأسفانه اخیراً با دخالت آمریکا در این موضوع و فشار به دولت مرکزی افغانستان، اشرف غنی، رئیس جمهور این کشور اظهاراتی را در تناقض با توافقنامه دو کشور مطرح کرده است.
به گفته وی، رئیس جمهور افغانستان در مراسم افتتاح سد رود هیرمند اظهاراتی را خلاف روابط دوستانه افغانستان و ایران بیان کرد و مدعی شد که ایران باید بهای آب هیرمند را با نفت بپردازد.
این کارشناس مسائل منطقه ادامه می‌دهد: اظهارات اشرف غنی نشان دهنده این است که حاکمیت در افغانستان اراده لازم را برای اتخاذ سیاست‌های مستقل ندارد و تحت تأثیر سیاست‌های آمریکایی و صهیونیستی قرار گرفته است.
هانی‌زاده یادآور می‌شود: قطعاً اظهارات اخیر اشرف غنی پیامدهای خطرناکی برای روابط دیرینه ایران و افغانستان خواهد داشت. این دو کشور در طول یکصد سال گذشته به ویژه پس از اشغال افغانستان توسط نیروهای آمریکایی روابط دوستانه‌ای داشتند و در این راستا میلیون‌ها مهاجر افغان به ایران پناهنده شدند.
وی تصریح می‌کند: جمهوری اسلامی ایران قطعاً پاسخ قاطعی به اظهارات رئیس جمهور افغانستان می‌دهد؛ بر همین اساس اشرف غنی باید بابت موضع گیری خود از ملت ایران عذرخواهی کند در غیر این صورت حکومت ایران ممکن است در روابط خود با افغانستان تجدیدنظر کند.
او ادامه می‌دهد: ملت ایران موضع گیری اخیر دولت افغانستان را متناقض با روابط دوستانه تلقی می‌کنند و بر همین اساس خواستار واکنش قاطع دولت ایران در رابط با این موضوع هستند.
سد کمال خان هم فرصت است و هم تهدید
اما از سوی دیگر پیر محمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان در این باره معتقد است: سد کمال خان بخشی از پروژه مدیریت آبی حوزه آبریز رودخانه هیرمند است. قبلاً سد کجکی در فاصله ۸۰۰ کیلومتری در بالا دست ساخته شده و طرح‌های دیگر سد سازی هم در حال بررسی است که هدف همه آنها اعمال مدیریت مؤثر بر آب حوزه هیرمند است. تا اینجا هیچ مشکلی وجود ندارد و باید از آن استقبال کرد، اما موضوع مدیریت آب هیرمند زوایای دیگری هم دارد که اگر به آنها توجه نشود فرصت‌ها را به تهدید تبدیل خواهد کرد؛ از جمله بحث حساس حقابه بخش ایرانی سیستان بزرگ و دریاچه هامون است که به رغم معاهده سال ۱۳۵۱ ایران و افغانستان به دلایل متفاوتی تا کنون به تمامی عملیاتی نشده است. تکمیل و افتتاح سد کمال خان که در میان شادی مردم و بوسیله آقای اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان انجام شد، به رغم برداشت‌های اولیه مثبت و منفی، به گمان من از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است.
به گفته وی رئیس جمهور افغانستان در مراسم گشایش سد کمال خان به دو موضوع مهم اشاره کرد؛ نخست پایبندی افغانستان به معاهده سال ۱۳۵۱ ایران و افغانستان. واقعیت این است که اکنون سد کمال خان و ظرفیت بالای ذخیره سازی آب در پشت آن این فرصت تاریخی را ایجاد می‌کند که حقابه سیستان و حقابه هامون در بخش ایرانی آن در روندی منظم و اعتمادساز عملیاتی شود. اینکه اشرف غنی پایبندی افغانستان به معاهده ۱۳۵۱ را تأیید کرده است گام مثبت و مهمی است و از طرف ایران هم مورد استقبال قرار گرفته است.
این کارشناس مسائل افغانستان ادامه می‌دهد: اشاره آقای غنی به این موضوع که اگر ایران آب بیشتری نیاز دارد افغانستان حاضر است آن را با سوخت معاوضه کند و به قول وی "نفت" در مقابل آب هم مسئله مهم دیگری است؛ هر چند این بخش از صحبت‌های جناب غنی در بخش‌هایی از ایران سو تعبیر شد و نگرانی‌هایی بوجود آورد، ولی وی فضا را برای گفتگو باز نگه‌داشت و از همین زاویه باید به آن نگریست.
ملازهی یاد آور شد: واقعیت این است که حوزه آبی دلتای هیرمند در طول تاریخ محل سکونت و زندگی مردمانی از یک فرهنگ و زبان و تبار تاریخی بوده است و مرزهای سیاسی جداکننده تاکنون نتوانسته به این یگانگی و پیوندهای ذاتی لطمه‌ای وارد کنند. مردم ساکن در حوزه دلتای هیرمند سرنوشت یگانه دارند و این حقیقتی غیر قابل انکار است. با توجه به این گونه واقعیت‌ها که به گوشه‌هایی از آنها اشاره شد، می‌توان به پرسش اولیه فرصت‌سازی و تهدید زایی توأمان سد کمال خان بازگشت و نگاهی دوباره و واقع بینانه به آن کرد و دید که چرا همزمان می‌تواند فرصت‌ساز و تهدید زا باشد؟
وی ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد، سد کمال خان فرصت ساز است مشروط بر آنکه مدیریت آب حوزه هیرمند مطابق ذات جغرافیای طبیعی و انسانی آن و فارغ از نگاه سیاسی جدا کننده به صورت یکپارچه نگریسته شود و در نگرشی همکاری جویانه دو کشور و دو ملت دوست با درک الزامات و نیازهای آبی یکدیگر، وارد یک تعامل سازنده شوند. هیرمند با سال‌های‌تر و خشک بیگانه نیست، لذا باید همکاری در مدیریت آب هیرمند به گونه‌ای سازماندهی شود که تحت هر شرایط طبیعی نیازهای هر دو بخش سیستان و هامون لحاظ شود.
این کارشناس مسائل افغانستان خاطرنشان می‌کند: ولایت نیمروز که سد کمال خان در محدوده جغرافیای آن واقع شده است، نزدیک‌ترین ولایت افغانستان به بندر استراتژیک چابهار است که پروژه‌های ارتباطی آن در قالب بزرگراه و خط ریلی در حال احداث است و می‌تواند از طریق پل "میلک" بر روی رودخانه هیرمند، افغانستان و آسیای مرکزی محصور در خشکی را به بندر چابهار متصل کند و دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی تسهیل کننده تجارت خارجی صادرات و واردات افغانستان و آسیای مرکزی را امکان پذیر سازد. اشاره آقای اشرف غنی و نام بردن از ولایت نیمروز به عنوان بارانداز چابهار در همین راستا مهم است و نوید همکاری بلندمدتی را می‌دهد که منافع مشترک دو کشور و دو ملت دوست و توسعه پایدار و هماهنگی را در بر خواهد داشت.
نظر شما