به گزارش خبرنگار ایمنا، شهر ساختاری انسان ساخت است که تحت تأثیر کنش‌های دو محیط طبیعی و انسانی قرار دارد، محیط‌هایی که می‌تواند موجب تضعیف ساختارهای شهری شده یا تقویت این ساختارها را در پی داشته باشد. اینکه یک شهر تا چه اندازه بتواند در برابر کنش‌ها و واکنش‌ها از خود انعطاف نشان دهد، تا حد زیادی به نوع برنامه ریزی محیطی و طراحی فضاهای شهری بستگی دارد.
طرح ریزی و اجرای این برنامه‌ها در صورتی موفقیت آمیز خواهد بود که به شهر به عنوان یک سیستم نگاه شود تا علاوه بر ساماندهی روابط درون شهری و نظم بخشیدن به آنها، بتوان شهر را در برابر کنش‌های بیرونی نیز محافظت کرد. اصول برنامه ریزی و طراحی برای هر شهری بسته به شرایط مختلف فرهنگی، اجتماعی، کالبدی، سیاسی و اقتصادی متفاوت بوده، اما به طور کلی قواعد مشخصی مدنظر متخصصان شهری است.
چنانچه برنامه ریزی و ساماندهی شهر بر اساس این اصول انجام شود، می‌توان انتظار داشت که شهر تا حد زیادی در برابر کنش‌های محیطی مقاومت کرده و دچار از هم گسیختگی نشود. شهرهای تمدن‌های مختلف در طول تاریخ به نحوی طراحی و ساماندهی می‌شدند که بیشترین توان را در برابر آسیب احتمالی عوامل محیطی داشته باشند، موضوعی که امروزه با وجود پرداختن به نظریه‌های مختلف در حوزه شهر و تدوین اصول و قوانین مرتبط، مورد غفلت قرار گرفته و شهرهای ما را به شدت در برابر عوامل محیطی، چه طبیعی و چه انسانی آسیب پذیر کرده است.
لزوم مکان یابی صحیح فضاهای شهری
حسن سجاد زاده، دکترای طراحی شهری در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شهرهای ما هزار سال در برابر عوامل محیطی مقاومت لازم را داشته‌اند، اما متأسفانه تاب آوری شهرها در گذر زمان کمتر شده و علی رغم ایجاد فناوری‌های جدید در حوزه شهری، تاب آوری روز به روز کمتر می‌شود.
وی تاکید می‌کند: متأسفانه در زمان احداث فضاهای شهری مثل خیابان‌ها، میدان‌ها، بولوارها، خانه‌ها و پارک‌ها چندان به اصول مکان یابی توجه نمی‌شود در حالی که مکان یابی صحیح یکی از مولفه‌هایی بوده که بناها و شهرهای گذشته بر اساس آن ساخته شده و در نتیجه تاب آوری بیشتری داشته‌اند.
این دکترای طراحی شهری با بیان اینکه در مقیاس شهری عوامل مختلفی در مکان یابی شهرها دخیل بوده، می‌افزاید: امنیت فضایی در تصاویر، نقاشی‌ها و مینیاتورهای قدیمی که از شهرها ترسیم شده‌اند نیز مورد توجه بوده است و روستاها، شهرها و حتی فضاهای شهری ما ارتباط مستقیمی با طبیعت داشته‌اند.
سجاد زاده ادامه می‌دهد: این شهرها در کنار کوه‌ها و رودخانه‌ها ساخته شده بودند و این مکان یابی نشان از رابطه خوب شهر و طبیعت دارد زیرا شهر یک موجود زنده است و شهری تاب آور است که در ارتباط با طبیعت باشد.
فضاهای شهری در هم پیوندی با بافت اطراف خود نیستند
وی با اشاره به لزوم پیوند بافت و فضای شهری تصریح می‌کند: هر روز فضاهایی به صورت جزیره‌ای و نقطه‌ای در شهرهای ما طراحی می‌شود، فضاهایی که در هم پیوندی با بافت اطراف خود نیستند به طور مثال در بحث حاشیه نشینی، چنانچه از بالا به شهر نگاه کنیم لکه‌هایی را می‌بینیم که جدا از شهر افتاده‌اند و با استخوان بندی و ساختار شهر ارتباطی ندارند.
این دکترای طراحی شهری اضافه می‌کند: این لکه‌ها مناطق حاشیه نشین یا روستاهایی هستند که در مسیر توسعه شهر قرار نگرفته و ارتباط آنها با شهر به دلیل طراحی نادرست برخی از فضاها و احداث بزرگراه‌ها و خیابان‌ها قطع شده است.
سجاد زاده می‌گوید: بعضی خیابان کشی‌ها منجر به انزوای مناطق و بافت‌های شهری می‌شود زیرا این خیابان‌ها صرفاً شخصیت ترافیکی دارند و به بعد اجتماعی این محورها توجه نشده است به عبارتی این خیابان‌ها به جای اینکه برای وصل کردن باشند برای فصل کردن هستند و محیط و فضای شهری را دچار انزوا می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: به طور مثال محله نواب تهران تا قبل از احداث بزرگراه، محله بسیار خوبی بود اما با احداث بزرگراه نواب امروزه به یک خوابگاه شهری تبدیل شده است.
این دکترای طراحی شهری اظهار می‌کند: این فضاها نمی‌تواند تاب آوری لازم را در برابر بسیاری از حوادث داشته باشد و این مشکل بسیاری از شهرهای جدید و حاشیه‌های شهرها است حتی در بافت‌های قدیمی نیز زمانی که یک خانه یا یک فضا تخریب می‌شود، بافت‌های اطراف به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
استخوان بندی برخی فضاهای شهری تناسبی با ساختارهای طبیعی ندارد
سجاد زاده با بیان اینکه استخوان بندی برخی فضاهای شهری تناسبی با ساختارهای طبیعی ندارد، می‌گوید: در مکان یابی و ساخت این فضاها حریم‌های شهری اصلاً رعایت نمی‌شود و آپارتمان‌های سر به فلک کشیده در بستری از فضای طبیعی که قبلاً رودخانه یا مسیل بوده است، شکل می‌گیرد. این ساختمان‌ها بدون گرفتن استعلام از سازمان‌های مربوطه احداث و با کوچک‌ترین رخداد طبیعی تخریب می‌شود.
وی اضافه می‌کند: چنانچه بخواهیم توجه کافی به حوزه تاب آوری شهر داشته باشیم باید مکان یابی فضاها را در اولویت قرار داده و با شناسایی همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی مکان یابی فضاهای شهری را به درستی انجام دهیم.
این دکترای طراحی شهری خاطرنشان می‌کند: امروزه در بسیاری از شهرها مال‌ها، مگامال‌ها و مجتمع‌های تجاری ساخته می‌شود که ارتباط و اتصالی با سایر بافت‌های شهری ندارند، بعد از مدتی منزوی می‌شوند و کارکرد آنها تحت تأثیر قرار می‌گیرد در حالی که بناهایی در بافت‌های قدیم شهر وجود دارد که شاید صدها سال از عمر آنها می‌گذرد اما تغییر کاربری آنها نمی‌تواند کارکردشان را تحت تأثیر قرار دهد زیرا این فضاها انعطاف پذیر بوده و با بافت‌های اطراف خود در ارتباط هستند.
سجاد زاده اظهار می‌کند: زمانی که دانشگاه‌ها رونق داشت دولت اقدام به ساخت فضاها و ساختمان‌های دانشگاهی کرد اما در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد ساختمان‌ها و فضاهای دانشگاه‌ها بلا استفاده بوده و برای انجام هیچ کاری مناسب نیست زیرا در زمان احداث به انعطاف پذیری این فضاها توجهی نشد تا اگر قرار شد زمانی عملکرد آنها تغییر کند، این فضاها قابل استفاده باشد. این فضاها درحال حاضر تنها هزینه بردار است و نمی‌توان استفاده دیگری از آنها کرد.
وی تاکید دارد: به منظور ارتقا تاب آوری شهری در ابعاد مختلف بایستی به مسائل مکان یابی، اتصال و عمق فضا و انعطاف پذیری فضا در طراحی و مکان یابی فضا توجه شود تا به تاب آوری لازم دست پیدا کنیم.
اجزای شهر نیز در هم پیوندی با بافت شهر باید تاب آور باشند
مجتبی رفیعیان، دکترای شهرسازی نیز معتقد است: زمانی که مفهوم تاب آوری در حوزه شهری وارد شد، بیشتر در سطح کلی مطرح بود اما به تدریج که زمینه بروز و حضور مفهوم تاب آوری در مدیریت و توسعه شهری فراهم شد، ابعاد این مفهوم نیز گسترده‌تر شد و اجزای یک سیستم شهری که به نوعی سلول‌های تشکیل دهنده شهر هستند نیز مورد توجه بیشتری قرار گرفت.
وی خاطرنشان می‌کند: بر این مبنا شهری می‌تواند تاب آور باشد و بهترین واکنش را در مقابله با بحران‌ها و فشارهای آنی، ضعف‌ها و تأثیرات محیط بیرونی داشته باشد که اجزای تاب آور نیز در درون خودش داشته باشد.
این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: این اجزا باید بتواند ظرفیت لازم را برای شهر در بعد زیست محیطی و اجتماعی فراهم کند تا پایداری لازم ایجاد شود و یک شهر هنگامی می‌تواند به معنای واقعی تاب آور باشد که عناصر و ساختارهای تاب آور در درون آن به خوبی وجود داشته باشد.
نظر شما