به گزارش خبرنگار ایمنا، طرح‌های توسعه شهری که در سطوح مختلف تهیه می‌شود، سعی دارد با برنامه ریزی دقیق و تعیین ضوابطی مشخص، زمینه برای توسعه شهر را در بازه‌های زمانی مشخص در آینده فراهم کند. تجاربی که از بررسی طرح‌های شهری در ایران، پس از چندین دهه به دست آمده است نشان می‌دهد فارغ از ضعف‌هایی که در روند تهیه آنها وجود داشته، حتی بر اساس ضوابط و مقررات تعیین شده، اجرایی نشده اند.
تعدادی از کارشناسان معتقدند ضمانت اجرایی برای اجرای طرح‌های شهری در نظر گرفته شده است اما به درستی اجرا نمی‌شوند در حالی که برخی از کارشناسان دیگر بر این باور هستند که ضمانت لازم برای اجرایی شدن را ندارند. حال این سوال مطرح می‌شود که مشکل بیشتر از کدام سمت است، آیا طرح‌های شهری در زمان اجرا دچار مشکل می‌شوند یا ضمانتی برای اجرای محتوای آنها وجود ندارد؟ در این زمینه با «محمود اولاد»، تحلیلگر اقتصاد شهری گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
ضمانت اجرایی طرح‌های شهری در چه زمینه‌هایی قابل طرح است؟
در ابتدا باید توجه داشت که کدام ابعاد طرح‌های جامع و تفصیلی برای اجرا مدنظر است تا بتوان ضمانت اجرایی آنها را بررسی کرد. بخشی از این طرح‌ها به زیرساخت‌ها و خدمات شهری مثل معابر و فضای سبز اختصاص پیدا کرده است که باید اجرا شوند بخشی دیگر از این طرح‌ها مربوط به ضوابط و مقرراتی است که برای ساخت و ساز در نظر گرفته می‌شود تا مسائلی از جمله میزان تراکم، سطح اشغال و نوع کاربری برای فردی که قصد ساخت و ساز در شهر را دارد، مشخص باشد. نیاز است این دو بخش طرح‌های شهری از یکدیگر تفکیک شود.
چرا بخش زیرساخت‌ها و خدمات شهری طرح‌های شهری به درستی اجرا نمی‌شود؟
در ارتباط با ضمانت اجرایی بخش اول طرح‌های جامع و تفصیلی، یعنی خدمات و زیرساخت‌ها باید گفت که شهرداری و دستگاه‌های متولی ملزم به اجرای آن هستند اما مسئله این است که آیا منابع مالی لازم و کافی برای اجرای این خدمات در نظر گرفته شده است؟! زمانی که قرار است برای شهر طرحی تهیه شود، همه دستگاه‌ها از جمله شهرداری در این فرآیند حضور دارند و در جریان تعیین کاربری‌ها و مکان یابی آنها قرار می‌گیرند در حالی که در طرح جامع منابع مورد نیاز برای ارائه خدمات و ایجاد زیرساخت‌ها دیده نشده است تا زمینه‌ای برای کسب موافقتنامه‌های اصولی دستگاه‌ها باشد بنابراین شهرداری منابع مالی مشخصی برای انجام شرح خدماتی که در طرح‌ها آمده است، ندارد. عملیات ساخت معابر و بوستان‌هایی که محقق می‌شود نیز به دلیل آن است که شهرداری بودجه‌ای در اختیار گرفته و بر اساس طرح، اقدامات لازم را انجام می‌دهد. به ندرت اتفاق می‌افتد که شهرداری و سایر دستگاه‌های متولی منابعی در اختیار داشته باشند و در بخش ارائه خدمات و ایجاد زیرساخت‌ها، خارج از اصول طرح جامع اقدام کنند؛ مگر در موارد استثنایی، از جمله آنکه سازمانی زمینی در اختیار داشته باشد که برنامه‌ای برای آن در طرح جامع دیده نشده است اما به طور کلی مسئله بر سر ضمانت اجرایی طرح‌های جامع و تفصیلی شهرها در بخش خدمات و زیرساخت‌ها، مربوط به منابع مالی است.
علت اجرایی نشدن ضوابط و مقررات ساخت و ساز طرح‌های شهری چیست؟
در بخش ضوابط و مقررات ساخت و ساز طرح‌های شهری، عملاً شهرداری مجری اصلی برای رعایت آنها است و هر نوع ساخت و سازی که در شهر انجام می‌شود، این سازمان باید بر اساس ضوابط و مقررات تعیین شده بر آن نظارت داشته باشد در حالی که منابع مالی مورد نیاز برای شهرداری در نظر گرفته نشده است و این سازمان در چنین شرایطی موظف به اداره شهر است که هزینه دارد. از طرفی دولت به شهرداری کمک مالی نمی‌کند و تنها بخشی که شهرداری می‌تواند برای آن اقدام به تعیین عوارض کند، بخش املاک و مستغلات است که با این حساب این سازمان شروع به نادیده گرفتن ضوابط می‌کند. در واقع به ناچار ضوابطی که طرح تعیین کرده است را تبدیل به منبع درآمدی کرده و مخارج خود را تأمین می‌کند؛ بنابراین از طرفی بودجه و منابع مالی متناسب برای اجرای طرح‌های شهری دیده نشده و از طرف دیگر شهرداری برای تأمین بودجه خود ناچار به فروش ضوابط تعیین شده است.
از نظر شما راهکار رفع مشکل نبود ضمانت اجرایی برای طرح‌های شهری چیست؟
مسئله این است که مالیه شهری باید متناسب با طرح‌های شهری باشد در حالی که طرح‌های شهری بدون توجه به نظام مالی شهرداری تهیه می‌شود در صورتی که اگر در زمان تهیه طرح، مالیه شهری نیز مورد توجه قرار بگیرد، بخش عمده‌ای از مسائل مربوط به ضوابط اجرایی طرح‌های شهری حل می‌شود و در غیر این صورت حتی تعیین نهادی به منظور نظارت بر اجرای طرح‌های شهری نیز نمی‌تواند زمینه را برای اجرای دقیق آنها فراهم کند. اگرچه فروش مازاد تراکم نسبت به آنچه در طرح در نظر گرفته شده است و تأمین منابع درآمدی شهرداری از طرق دیگر، در زمان ارجاع به کمیسیون ماده ۵ و کمیسیون ماده ۱۰۰، در بستر قانونی اتفاق می‌افتد اما مسئله این است که نیاز مالیه شهر مبتنی بر نظام طرح جامع نیست، هیچ کدام در راستای یکدیگر نیست و این مسئله باید رفع شود.
در راستای رفع این مشکل، مبحث "مدیریت شهری" نیز مطرح می‌شود البته در عمل مفهومی به نام مدیریت شهری نمود پیدا نکرده است. تحقق مفهوم مدیریت شهری بدین گونه است که شهر باید از تمامی جهات توسط مدیریت شهری واحد اداره شود در حالی که بسیاری از حوزه‌ها و مسائل شهری مثل آب، برق، گاز، مدرسه سازی یا خدمات البته سایر دستگاه‌های شهری عضو شورای عالی شهرسازی و معماری هستند، اما تضمینی نیست که بعداً بر اساس طرح تهیه شده اقدام کرده و از آن تبعیت کنند به علاوه این سازمان‌ها خود نیز دچار مسائل مالی هستند و تعیین کاربری و تعیین زمین برای آنها، به محلی برای کسب درآمدشان تبدیل شده تا با اعلام بی‌نیازی، کمبود بودجه خود را جبران کنند.
همه اینها نشان از آن دارد که نظام مدیریت یکپارچه در شهرهای ما اجرایی نشده است و نظام مالیه شهری نیز هماهنگ با نظام طرح جامع نیست و در نهایت منجر به آن شده تا طرح‌های شهری ضمانت اجرایی لازم را نداشته باشند.
نظر شما