رضا شهبازی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه اصفهان یکی از مناطق قرمز با خطر فرونشست در کشور است، اظهار کرد: بالاترین نرخ فرونشست دشت اصفهان طبق بررسی‌های جدید ۱۹ سانتی‌متر در سال است و فرونشست در حاشیه و داخل استان اصفهان به ویژه شهرستان‌های برخوار، دشت مهیار و شمال شهر اصفهان در منطقه رهنان زیاد است.
وی با بیان اینکه نرخ فرونشست به تنهایی دلیلی بر خطرناک بودن این پدیده در یک منطقه نیست، افزود: " نرخ فرونشست" در دشت اصفهان به عنوان یک مؤلفه بالا است، اما وقتی با سایر مولفه‌ها بررسی می‌شود خطر فرونشست را بیشتر می‌کند چراکه این پدیده در مناطق مسکونی، جمعیتی و جاده‌ها که زیرساخت و امکانات وجود دارد و سازه‌های حساسی مانند نیروگاه و فرودگاه احداث شده، رخ داده است.
شهبازی ادامه داد: با توجه به اینکه اصفهان محل اتصال شاهراه‌های حیاتی مانند راه و خط آهن، خطوط نفت و زیرساخت‌های حیاتی و ملی بوده و جمعیت بسیاری در آن متمرکز است از این رو این شهر موقعیت خطرناکی به لحاظ فرونشست دارد.
فرونشست در دشت‌های پیرامون زاینده‌رود بیشتر است
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با بیان اینکه موقعیت زمین‌شناسی اصفهان خاص و از نظر اقلیمی خشک است، چشم‌انداز خوبی به لحاظ تغذیه آبخوان‌ها ندارد، خاطرنشان کرد: زاینده‌رود به عنوان عامل تغذیه آبخوان‌ها خشک است و این شرایط دشت‌های اصلی استان اصفهان را با چالش فرونشست روبرو کرده است، بررسی‌ها نشان می‌دهد دشت‌های پیرامون منطقه که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرد و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان و ورزنه بسیار متأثر از فرونشست است.
وی با بیان اینکه بیش از ۹۰ درصد فرونشست‌ها در ایران و سایر مناطق جهان با برداشت از منابع آب زیرزمینی ارتباط مستقیم دارد، اضافه کرد: برداشت آب زیرزمینی، افت تراز و تغذیه ناهماهنگ آبخوان‌ها سبب بروز پدیده فرونشست می‌شود و هرچه آبخوان ریزدانه‌تر باشد این پدیده خود را بیشتر نشان می‌دهد مانند آنچه که در دشت‌های پیرامون زاینده‌رود رخ داده است.
شهبازی با بیان اینکه فرونشست باعث فشردگی آبخوان یا سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود و این فشردگی به دلیل نبود توازن بین برداشت از آبخوان و تغذیه آن اتفاق می‌افتد، افزود: برداشت بی‌رویه در بالادست زاینده‌رود این حوضه را از حالت تعادل بلند مدت خارج کرده است؛ به بیان دیگر زاینده‌رود در گذشته دشت پایین دست خود را تغذیه می‌کرده است، اما اکنون در بالادست آن بیش از حد ظرفیت برداشت می‌شود. از سوی دیگر آبی که پشت سد نگهداری می‌کنند برای تأمین شرب، کشاورزی و صنعت است، بهره‌برداری و برداشت از چاه‌های مجاز و غیرمجاز افزایش یافته و حجم و مدت زمان پمپاژها بر وضعیت حوضه اثرگذار است.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: دشت کاشان- اردستان که رودخانه دائمی نداشته به بارش وابسته بوده است در حالی که کشور در مدت یک دوره ۲۰ ساله از ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۷ که خشکسالی را تجربه کرد، بارش‌ها کمتر از میانگین بوده و همزمان با آن جمعیت افزایش یافته و فشار برای تخلیه منابع نیز به گونه‌ای نامتوازن بوده است؛ در همین بازه زمانی فرونشست را به صورت عمده در سطح کشور شاهد هستیم.
بیلان آبخوان‌های کشور در دو دهه منفی بوده است
شهبازی با اشاره به اینکه پدیده فرونشست در دشت‌های کشور از دهه ۴۰ خورشیدی آغاز شده اما اوایل دهه ۸۰ به عنوان مخاطره خود را نشان داده است، افزود: این پدیده در دهه ۹۰ به اوج رسید، به طوری که حتی بارش‌ها در سال‌های مطلوب آبی ۹۷- ۹۸ به دلیل "انباشتگی تخلیه" دو- سه دهه اخیر منابع آب زیرزمینی را جبران نکرد و از سوی دیگر بر اثر تراکم و فشردگی آبخوان‌ها " compaction" نفوذپذیری آب نیز کم شده، بارش‌ها و جریانات در مناطق کشور به سیل تبدیل شدند این در حالی است که الگوهای بارشی نیز در سال‌های اخیر از برف به باران تغییر کرده و مجموع این عوامل سبب می‌شود ورودی منابع آب زیرزمینی مطلوب نباشد در نتیجه بیلان آبخوان‌ها برای دو دهه منفی بوده است.
بالغ بر ۶۰۰ دشت کشور درگیر فرونشست است
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تصریح کرد: هم اکنون بالغ بر ۶۰۰ دشت کشور، همه درگیر پدیده فرونشست هستند و اگر منطقه‌ای هنوز فرونشست ندارد به دلیل نامناسب بودن کیفیت یا شور بودن آب آن منطقه است که برداشت نشده است؛ امروز همه دشت‌های کشور حتی دشت‌های میانکوهی مانند دشت کوهستانی استان لرستان درگیر فرونشست شده است.
افزایش فرونشست در دشت‌های ساحلی
به گفته شهبازی دشت‌های تهران- البرز - قزوین نیز به لحاظ فرونشست بسیار پرمخاطره است؛ همچنین دشت‌های خراسان رضوی به ویژه پیرامون شهر مشهد و نیشابور، دشت‌های استان فارس در مجاورت مرودشت یا رفسنجان در استان کرمان مناطق بسیار پرچالشی از نظر فرونشست شناخته شده‌اند.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به وجود فروچاله‌ها در دشت فامنین و کبودرآهنگ استان همدان اشاره کرد و افزود: مناطق ساحلی دشت میناب نیز به لحاظ فرونشست وضعیت بدی دارند و پرخطر هستند؛ همه این‌ها نمونه‌هایی از مشکل فرونشست، فروچاله و آبخوان‌های ساحلی است که خطر و تهدید آنها بیشتر بوده و نیازمند برنامه‌ریزی و توجه ویژه برای کنترل وضعیت است.
شهبازی با بیان اینکه دو پدیده فرونشست و گرد و غبار، مخاطرات تلفیقی محسوب می‌شود که عوامل طبیعی و انسان‌ساز در به وجود آمدن آن اثرگذار است، خاطرنشان کرد: مشکل دیگر این نوع مخاطرات، فرسایشی بودن است؛ این مخاطرات طبیعی مانند تغییر اقلیم، خشکسالی و فرونشست در طول زمان و آرام آرام کل کشور را در برمی‌گیرد جامعه را فرسوده می‌کند و چالش‌های اجتماعی مانند مهاجرت و درگیری بر سر آب را ایجاد می‌کند.
وی با بیان اینکه پدیده فرونشست در ایران سابقه ۶۰ ساله دارد، درباره راهکار جلوگیری از تشدید این وضعیت در کشور، گفت: برخلاف مخاطرات لحظه‌ای مانند سیل و زمین لرزه، برای مخاطرات فرسایشی نمی‌توان فوری اقدام کرد و راهکارها نیز زمان‌بر است زیرا نمی‌توان جلوی مردمی را گرفت که از منبع آبی، کشاورزی و ارتزاق می‌کنند و حیاتشان وابسته به آب است؛ این وابستگی در طول زمان شکل گرفته و بسیار متفاوت است با کسی که در یک محل غیراستاندارد مانند حریم رودخانه، خانه و ویلا ساخته و شاید بتوان او را از مبادی قضائی وادار به تخلیه و تخریب بنا کرد.
ضرورت توجه به سه‌گانه "علم، سیاستگذاری و مردم"
شهبازی تصریح کرد: از این رو نیاز است الگوهای کشت مراکز جمعیتی مانند تهران و اصفهان تنظیم و مدل‌های توسعه صنعتی بازبینی شود، زیرا صنایع سنگین و نابجایی در این مناطق وجود دارد که در یک برنامه بلند مدت می‌توانند جابجا یا بهینه شوند.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تصریح کرد: جامعه در گام نخست باید آگاه شود و خود را در مقابل دولت نبیند یا افراد علمی و دانشگاهی در مقابل افراد اجرایی قرار نگیرند؛ در حقیقت سه گانه علم، سیاستگذاری و اجرا، مردم و بهره‌بردار باید با یکدیگر به یک توازن برسند، حساسیت‌ها را درک کرده و برای جایگزین کردن فعالیت‌هایی که اکنون انجام می‌دهند، برنامه‌ریزی کنند.
شهبازی در پایان افزود: با وجود همه مشکلات، یکی از بهترین برنامه‌ها برای کنترل پدیده فرونشست، طرح احیا و تعادل بخشی وزارت نیرو از مصوبات شورای عالی آب کشور است و اگر این طرح به درستی و با جدیت و ممارست اجرا شود، نتیجه بخش خواهد بود.
نظر شما