به گزارش خبرنگار ایمنا، با روند رو به افزایش پهنه‌های فرسوده در شهرها، رویکرد بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری در سال‌های اخیر مورد توجه برنامه‌ریزان و مدیران شهری برای رفع مشکلات این بافت‌ها مدنظر قرار گرفته است.
موضوع قابل توجه برای رسیدن به بازآفرینی، «توسعه پایدار شهری» است، به همین جهت رویکرد بازآفرینی پایدار شهری با در نظر گرفتن تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی، به وضع بافت‌های ناکارآمد دیدگاهی جامع، یکپارچه و پایدار برای بهبود وضعیت کالبدی اجتماعی و زیست محیطی دارد.
امروزه با رشد روز افزون شهرها مسائل شهری بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته و مدیران شهری را بر آن داشته که برای رفع این مسائل با همکاری کارشناسان راهکاری‌های مناسب بیابند.
تفاوت‌های قابل توجه در سرمایه، درآمد، اشتغال، بهره‌وری، نیروی کار، تولید ناخالص داخلی و استانداردهای زندگی در سطوح ملی، منطقه‌ای و درون منطقه‌ای سبب توزیع نامساوی رفاه اقتصادی در طول زمان و فضا می‌شود و در این میان ساماندهی بافت‌های ناکارآمد شهری یکی از مسائل اصلی پیش روی شهرسازان و برنامه ریزان شهری است.
این بافت‌ها در فرایندی طولانی شکل گرفته و امروز در محاصره فناوری عصر حاضر گرفتار شده است؛ البته اگرچه این بافت در گذشته به مقتضای زمان عملکردی منطقی و سلسله مراتبی داشته است، اما امروزه از نظر ساختاری و عملکردی دچار کمبودهایی است و در بیشتر موارد پاسخگوی رفع نیاز ساکنان خود نیست.
بازآفرینی شهری، مداخله‌ای راهبردی در بافت‌های ناکارآمد
«محمدرضا رضایی» عضو هیئت علمی دانشگاه یزد در این باره به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: در سال‌های اخیر استفاده از پتانسیل بافت‌های ناکارآمد در شهرها یکی از راهکارهایی است که در ادبیات پیشرفته شهرها به منظور دستیابی به توسعه پایدار عنوان شده است، بنابراین توجه به وضع بافت‌های ناکارآمد و رفع ناپایداری آنها به موضوعی جدی تبدیل شده و برای مقابله با آن رویکردهای متفاوتی ارائه شده است.
وی تصریح می‌کند: بازآفرینی شهری یکی از این رویکردها است که به عنوان حوزه مهم در حال ظهور از مداخله عمومی ظاهر شده و برای حمایت از مناطق کمتر توسعه یافته در نظر گرفته شده است.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران می‌افزاید: بازآفرینی شهری زیر سیستمی را شکل می‌دهد که دانش، نهادها و فنون خاصی را به خدمات مختلف اکوسیستم اعم از آب، انرژی و مواد به تنوع زیستی و آب و هوا مرتبط می‌کند؛ همچنین با توجه به تحولات شهری می‌تواند مجموعه‌ای از زیر سیستم‌های یک بخش را با تلاش برای دستیابی به تغییر کلی در مناطق شهری ترکیب کند.
وی ادامه می‌دهد: چنین رویکردی ایده‌ای برای تحرک بالقوه قدرتمند به منظور تحولات پایدار شهری در مقیاس بزرگ ارائه می‌دهد در واقع رویکردی با سیاست یکپارچه، جامع‌نگر و عملیاتی مجموعه اقداماتی به شمار می‌رود که با ایجاد تغییرات مثبت و پایدار سبب بهبود و ارتقای کیفی بافت‌های ناکارآمد شهری می‌شود.
رضایی با بیان اینکه بازآفرینی شهری می‌تواند مداخله‌ای راهبردی با تغییرات عمیق در فرهنگ‌ها، ساختارها و شیوه‌های ایجاد کند که سبب تحولات پایداری شهری می‌شود، اظهار می‌کند: این رویکرد با نگاه به گذشته فضاهای شهری جدید را با حفظ ویژگی‌های اصلی فضایی با هویتی جدید و مناسب با شرایط حال حاضر خلق می‌کند که در نتیجه سبب ارتقای کیفیت زندگی شهری و بهبود دائمی در شرایط اقتصادی کالبدی اجتماعی و زیست محیطی بافتی می‌شود که دستخوش تغییر شده است.
وی تصریح می‌کند: برای بیان دقیق مسئله با توجه به شکست طرح‌های تهیه شده در این بافت‌ها، جلوگیری از ادامه روند کاهش مطلوبیت‌های محیطی و کیفیت زندگی شهروندان و جلوگیری از تکرار تجربه‌ها و برنامه‌ریزی‌های نادرست شهری اهمیت مطالعه و انتخاب محله‌های بافت ناکارآمد ضروری است.
۴۰ هزار هکتار بافت مسئله‌دار در شهرهای کشور
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه شهرهای ایران با حدود ۴۰ هزار هکتار بافت مسئله‌دار معادل ۲۷ درصد بافت ناکارآمد کشور را با جمعیت ۱۱ هزار میلیون نفر در بافت‌های ناکارآمد در خود جای داده‌اند، می‌افزاید: بافت ناکارآمد با اینکه جزئی از پیکره شهر به شمار می‌رود ولی به دلیل فرسودگی رو به افزایش از اقتصاد شهر دور مانده است.
وی ادامه می‌دهد: در بسیاری از شهرها بافت‌های ناکارآمد بسیاری در محله‌های مختلف شهری وجود دارد که با طیف وسیعی از انواع مشکلات کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی رو به رو شده است؛ بنابراین از همین ابعاد نیازمند حرکت کنترل شده در جهت ادامه زندگی خود هستند.
رضایی معتقد است برنامه‌ریزی برای ساماندهی این بافت‌ها تنها با توجه به نوسازی کالبدی بوده و سایر عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی فراموش شده است زیرا بازسازی کالبدی به تنهایی نمی‌تواند مشکلات مرتبط با بافت فرسوده این مناطق و مهم‌تر از آن نیازهای ساکنان و افراد منطقه را رفع کند.
وی تاکید می‌کند: از آنجا که انواع بازآفرینی (کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و مدیریتی) به منظور بهبود وضعیت بافت‌های ناکارآمد لازم و مکمل یکدیگر هستند، بافت‌های ناکارآمد با تکیه بر محله‌های ویژه باید با استفاده از رویکرد بازآفرینی پایدار شهری بررسی شوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد خاطرنشان می‌کند: نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد از دلایل ناکارآمدی بافت فرسوده شهرها تنها مشکلات کالبدی نیست بلکه مهمترین دلیل مشکلات اقتصادی است که ساکنان این بافت‌ها را درگیر خود کرده و در نتیجه لزوم توجه بیشتر به بعد اقتصادی برای پایداری محله‌های ناکارآمد شهر ضروری است.
وی با بیان اینکه پژوهش‌ها نشان داده راه‌حل‌های کالبدی به تنهایی نمی‌تواند مشکلات بافت ناکارآمد شهری را حل کند و در این میان سلامتی محیطی و پایداری اجتماعی نقش مهمی در تحقق اصول بازآفرینی پایدار شهری دارد، می‌گوید: شناسایی ظرفیت بالقوه ساکنان محلی و استفاده از آن به کمک بسترسازی برای حضور فعال تمام کنشگران به ویژه مشارکت ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌های شهری به عنوان رهبران اجتماعی زمینه پیشبرد سایر ابعاد مؤثر در بازآفرینی را فراهم می‌کند، همچنین ایجاد زمینه‌های لازم برای حضور مردم، نیازمند تامین ابزارها و اتخاذ تدابیر مدیریتی است.
رضایی ادامه می‌دهد: رویکردهای نوین مدیریت بازآفرینی شهری با تکیه بر الگوهای حکمروایی محلی و کاهش تصدی‌گری نقش دولت با بهره‌گیری از مشارکت گسترده عمومی با صرف کمترین بودجه حیات اجتماعی، رونق اقتصادی و پایداری محیطی را به بافت بازمی‌گرداند؛ بنابراین با مدیریت یکپارچه ابعاد بازآفرینی پایدار ابتدا با رویکرد زیست مبنا و اجتماع مبنا که تا حد متوسط در وضعیت پایدارتری است به تقویت رویکرد بازآفرینی کالبد مبنا با استفاده از بازآفرینی اقتصاد مبنا پرداخته شده که تا حدی از ناپایداری این بافت در آینده کاسته خواهد شد.
راهکارهای دستیابی به الگوی بازآفرینی پایدار
وی معتقد است: برای برون‌رفت از وضع موجود بافت ناکارآمد در محله‌های شهری و دستیابی به الگوی بازآفرینی پایدار، راهکارهایی به ترتیب اولویت نتایج پژوهش‌های انجام شده پیشنهاد می‌شود که از جمله آنها رونق کسب و کار محلی به کمک خلق صنایع فرهنگی در محله‌های هدف بازآفرینی شهری، افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی در محله‌های ناکارآمد، افزایش مشارکت‌های اقتصادی و اجتماعی ساکنان در تأمین پروژه‌های شهری در بخش پایداری اقتصادی است.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران می‌افزاید: در بخش پایداری کالبدی راهکارهایی همچون نوسازی و بازسازی بناهای فرسوده با اعمال سیاست‌های حمایتی، اصلاح و بازسازی ساختارهای تأسیسات و تجهیزات شهری در محله‌ها و حذف زمین‌های متروکه و استفاده مجدد از ابنیه خالی است.
وی خاطرنشان می‌کند: در بخش پایداری و مدیریتی، از جمله راهکارهای مورد نظر ایجاد نهادهای سنجش نظارت و ارزیابی منسجم بر اجرای دقیق برنامه‌های بازآفرینی در محله‌ها همچنین تدوین قوانین و دستورالعمل‌های حقوقی و اقتصادی خواص ویژه بافت‌های ناکارآمد شهری و ارتقای فناوری‌های دانش‌محور با تکیه بر سرمایه‌های انسانی متخصص در محله‌های هدف بازآفرینی است.
رضایی اظهار می‌کند: در بخش پایداری اجتماعی راهکارهای پیشنهادی شامل راه‌اندازی نهادهای اجتماعی و مدنی در محله‌های بافت ناکارآمد و توانمندسازی ساکنان با ارتقای آگاهی دانش و توسعه مهارت‌های ساکنان بافت و هویت بخشی و انسجام اجتماعی با مشارکت فعال ساکنان بافت است.
وی ادامه می‌دهد: در بخش پایداری محیطی توجه به معماری و شهرسازی بومی بر اساس سازگاری با شرایط طبیعی در هر محله، اولویت طراحی فضاهای پیاده محور در برابر سواره و حذف کاربری‌های ناسازگار در محله‌های هدف بازآفرینی است.
نظر شما