کمانچه کلهر، گفتمانی جهانی از فرهنگ ایرانی

به گزارش خبرنگار ایمنا، در جهان افسار گسیخته امروز بسیاری در سراسر جهان به دنبال معانی جدیدی در هنر هستند. معانی که آن را در شلوغی‌های بازارها و هیاهوی خیابان‌ها نمی‌توان دید و شنید. کمانچه کلهر راوی فرهنگی است که خلوت کردن با آن، انسان را با نگاهی تازه و سرخوشانه به وادی تنهایی می‌کشاند تا با سیر در خویشتن گوهر رهایی را در آن پیدا کند. این همان جهان‌بینی نابی است که انسان امروز به دلیل ویژگی‌های خاص خود در اشعار حافظ، خیام و مولانا دنبال آن است. می نابی که با نوشیدن جرعه‌ای از آن اضطراب بیهوده انسان امروز به فراموشی سپرده خواهد شد و لذت کشف را به او خواهد بخشید.

کیهان کلهر؛ خنیاگری آگاه و دغدغه مند

کلهر از معدود هنرمندانی است که برای ارائه هنرش تنها به ذوق و احساسات سرشار خود بسنده نکرده است. او با شناخت دقیق و عمیق از جهان پیرامون خود و سیر در تاریخ و فرهنگ ایران زمین سعی دارد که به بیانی عارفانه با محتوای نغز و دلکش برسد. کمانچه نوازی کلهر به مانند کلاژی می‌ماند که نت به نت او حساب شده در جای خود قرار گرفته و روایتگر تجارب، تفاسیر و برداشت‌های متفاوت او است. این نگرش او به موسیقی را می‌توان در سخنان او پیدا کرد. کلهر معتقد است که یک موسیقی‌دان و آهنگساز باید به تاریخ، ریاضیات و ادبیات آشنایی داشته باشد.

این دیدگاه او نه تنها در قالب شعار بلکه در فعالیت‌های هنری او ظهور یافته است. پیشینه آشنایی کلهر با موسیقی غربی و جریان‌های معاصر آن به تحصیلات او در رشته آهنگسازی دانشگاه کارلتون کانادا بازمی‌گردد. گویی او تمام دغدغه موسیقی معاصر و جهان بینی آن را در کمانچه خود می‌بیند. چیزی که بسیاری از آهنگسازان کمینه گرا دنبال آن هستند به خوبی در فرهنگ ایرانی موجود است. همچنین واضح است که کلهر بیش از آن که نوازنده و آهنگساز باشد شنونده‌ای ماهر است. شنونده‌ای که با دقت به بررسی آثار موسیقی‌دانان سراسر جهان می‌پردازد و جریان‌های مختلف موسیقیایی را دنبال می‌کند.

با بررسی همکاری‌های او با شجاعت حسین خان، تومانی دیاباته، اردال ارزنجان، عالیم قاسم‌اف، کوارتت بروکلین رایدر، تریو رامبراند و یویوما می‌توان به دغدغه‌های او پی برد. او بیش از هر چیز دنبال گفتمانی غنی مبتنی بر بداهه‌پردازی است. بی شک جهان امروز جهان همنشینی و گفتگو است و در هدف غایی خود صلح است. نمونه این نگرش حیاتبخش و والا را می‌توان در آثار کیهان کلهر شنید. بی جهت نیست که وی مفتخر به دریافت جایزه آیزاک اشترن با عنوان کمک به بشریت و مسائل انسانی از طریق موسیقی شده است.

هنرمندی جهانی با پیامی ویژه

کلهر از پنج سالگی با موسیقی به ویژه موسیقی کردی دمخور بود؛ اما او به طور حرفه‌ای موسیقی را در ۱۲ سالگی دنبال کرد و به دلیل مهاجرت خانواده‌اش از کرمانشاه به تهران این فرصت را پیدا کرد که بیش از پیش با موسیقی سنتی ایران آشنایی پیدا کند. اولین فعالیت‌های او هر چند کوتاه به کانون چاووش باز می‌گردد. کلهر اگر چه در کمانچه نوازی مجال آن را نیافت که از محضر علی اصغر بهاری بهره‌مند شود، اما همواره نوازندگی خود را تحت تأثیر او و نغمات دل‌انگیز موسیقی محلی به ویژه موسیقی کردی می‌داند.

کیهان کلهر بخش زیادی از زندگی خود را به آموزش‌های غیر از ردیف و آهنگسازی گذراند و تا سال‌ها فعالیت‌های هنری او کم ولی با کیفیت بالایی بود. البته همین آموزش‌ها به رسیدن او به بیانی شخصی در کمانچه نوازی کمک بسیاری کرد. کلهر با نوازندگی خاص خود پیامی ویژه از موسیقی سنتی ایران و صلح و انسانیت را به سراسر جهان می‌رساند. بداهه نوازی‌های او هم در قالب ردیف می‌گنجد و هم در خارج از ردیف ولی نکته حائز اهمیت در نوازندگی او خلاقیت بالا است. بسیاری از جمله بندی‌های او نغمه‌هایی جدید و تازه و خوانش‌های شخصی و دلپذیر از ردیف است.

سازی از جنس درد

سیر نوازندگی در اغلب آثار کلهر به ویژه در «شهر خاموش» او مخصوص به خود است. در ابتدا نوایی محزون با همراهی دیگر سازها جلوه‌گر می‌شود و رفته رفته گویی کلهر با طرح درد و مسئله خود در پی التیام‌بخشی به آن است و در نهایت شور امید در زخمه‌های او بر کمانچه آشکارا خواهد شد. شاید این سیر زیبا در نوازندگی او به حادثه تلخ از دست دادن خانواده‌اش در بمباران سال‌های جنگ بازگردد. حادثه ناگواری که هر انسانی را از پای در خواهد. این غم در اعماق وجود او ریشه کرده و در نوازندگی او نمایان می‌شود ولی روی چنین اندوهی خانه‌ای از جنس امید، صلح و عشق بنا شده است.

آلبوم‌های منتشر شده از کلهر تنها محدود به همکاری‌های بین‌المللی او نمی‌شود. بسیاری از آثارش به طور خاص مربوط به موسیقی سنتی و محلی است. شاید بتوان شاخص‌ترین آن را آلبوم «شب، سکوت کویر» دانست. آلبومی به آهنگسازی کلهر که بسیار نوآورانه و با نگاهی جدید در زمینه موسیقی محلی به ویژه موسیقی خراسانی بود. سازآرایی‌ها و تم و واریاسیون های دلنشین در این آلبوم بیش از هر چیزی تازگی دارد و بسیار ستودنی است.

از آلبوم‌های دیگری که کلهر به عنوان نوازنده در آن حضور دارد می‌توان به آلبوم‌های «بوی نوروز»، «سرو سیمین»، «سفر به دیگر سو»، «زمستان است»، «بی تو به سر نمی‌شود»، «سرود مهر» و «ساز خاموش» اشاره کرد. او در این آلبوم‌ها با هنرمندان برجسته‌ای چون اساتید محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، علیرضا افتخاری، حمید متبسم، ایرج بسطامی و شهرام ناظری همکاری کرده که برای آلبوم‌های فریاد و بی تو به سر نمی‌شود به همراه حسین علیزاده، محمدرضا شجریان و همایون شجریان نامزد جایزه گرمی شدند. البته کیهان کلهر بعدها با همکاری با یویوما نوازنده و آهنگساز برجسته چینی و گروه جاده ابریشم موفق به دریافت جایزه معتبر گرمی شدند.

کیهان کلهر از جمله سرمایه‌های فرهنگی و هنری ایران است که تنها با کمانچه خود توانسته به بهترین شکل معرف فرهنگ و هنر ایرانی باشد. بی شک با نبوغ سرشار کیهان کلهر و ایده‌های جدیدش باید برای او انتظار موفقیت‌های بیشتری در عرصه جهانی داشت و نه تنها راه را برای چنین هنرمند بزرگی باید هموار کرد بلکه دستاوردهای او را به عنوان هنرمندی جهانی شناخت و پاس داشت.