به گزارش ایمنا، هر چند خودروهای فرسوده سهم پررنگی در آلودگی هوای کشور دارند، اما تلاش‌های چند ساله برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده راه به جایی نبرده است چون قرار بود طبق قانون پس از اینکه وسایل نقلیه به سن فرسودگی برسند از رده خارج شوند، اما با ابطال آئین نامه ماده ۸ قانون هوای پاک، آب پاکی برای اجرای این قانون بر روی دست متولیان ریخته شد تا خروج خودروهای فرسوده همچنان قابلیت اجرا نداشته باشد. این گزارش را که پیش‌تر در «سیزدهمین شماره مجله الکترونیک شهر گاه» منتشر شده است، در ادامه می‌خوانید:
اسقاط خودروها یکی از مواردی است که در قانون هوای پاک صریحاً به آن اشاره شده است. طبق ماده ۱۱ آئین‌نامه ماده ۲ قانون هوای پاک، موتورسیکلت‌سازان کشور موظف شده بودند که در ازای تولید هر دستگاه موتور بنزینی نسبت به اسقاط یک دستگاه موتورسیکلت فرسوده اقدام کنند که متأسفانه این قانون برای یک سال به تعویق افتاد. همچنین در ماده ۸ این قانون، سن خودروهای فرسوده نیز تعیین شده است که اواخر تیرماه امسال آئین‌نامه ماده ۸ قانون هوای پاک با موضوع سن فرسودگی انواع وسایل نقلیه، بر اساس استعلام دیوان عدالت اداری از شورای نگهبان ابطال شد. علت ابطال این ماده قانون، شکایت فردی بود که بر اساس این آئین‌نامه باید خودروی تویوتا لندکروز ۲۰ ساله خود را اسقاط می‌کرد و به دلیل ممانعت از این موضوع، علیه آئین‌نامه ماده ۸ قانون هوای پاک به دیوان عدالت اداری شکایت کرده بود. دیوان عدالت اداری نیز پس از شکایت این فرد از شورای نگهبان دراین‌باره استعلام گرفت و در پی آن فقهای این شورا اعلام کردند که تعیین سن فرسودگی برای خودروها خلاف شرع است و آئین‌نامه ماده ۸ قانون هوای پاک باید باطل شود. دو دلیل شورای نگهبان برای ابطال این آئین‌نامه قانونی این بود که نمی‌توان با در نظر گرفتن حقوق عامه حق مالکیت افراد را سلب کرد و از سوی دیگر راهکارهای بهتری برای تعیین سن فرسودگی خودروها وجود دارد.
با مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست که از ابتدا برای تدوین قانون هوای پاک نقش داشته است، درباره ضرورت خروج خودروهای فرسوده گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
آقای دکتر در ابتدا بفرمائید که خودروهای فرسوده چه نقشی در آلودگی هوای کشور دارند و اکنون چه تعداد خودروی فرسوده در کشور وجود دارد؟
قطعاً تردد خودروهای فرسوده سهم بالایی در آلودگی هوای کشور به ویژه در کلانشهرها که تعداد خودروها زیاد است، دارند. در شهری همچون تهران ۷۰ درصد منابع متحرک که باعث ایجاد آلودگی در شهر تهران می‌شود به اتوبوس و کامیون‌ها مربوط است و مابقی آلودگی به خودروهای شخصی و موتورسیکلت‌ها مربوط است که از این میزان، سهم موتورسیکلت از خودروهای شخصی بیشتر است. بنابراین قسمت عمده آلودگی هوای تهران یعنی ۵۰ درصد آلودگی به وسایل نقلیه سنگین همچون اتوبوس و کامیون مربوط است. تعداد خودروهای فرسوده هم مشخص است و باید گفت که ناوگان حمل و نقل در کشور به طور کل فرسوده است. به طوری که تا پایان امسال ۲۰۰ هزار تاکسی فرسوده در کشور داریم. از طرفی ۸۰ درصد وانت‌ها در کشور فرسوده هستند. فرسودگی مینی‌بوس‌ها بالای ۹۰ درصد است و ۶۰ درصد اتوبوس‌ها نیز دچار فرسودگی هستند. البته فرسودگی خودروهای سواری کمتر از سایر وسایل نقلیه است ولی در مجموع مقدار قابل توجهی وسیله فرسوده در کشور داریم که حالا حالاها در کشور تردد می‌کنند و سهم بالایی در آلودگی هوا دارند. به عنوان نمونه خودروهای پیکان به اندازه ۵ تا ۶ خودرویی که در داخل کشور تولید می‌شود آلودگی ایجاد می‌کند ضمن اینکه مصرف بنزین هم در این خودروهای فرسوده بالا است و دو برابر خودروهای غیر فرسوده و سالم، بنزین مصرف می‌کنند.
چرا برای از رده خارج شدن خودروهای فرسوده، سن فرسودگی تعیین شد و موارد دیگری در نظر گرفته نشده است؟
در همه کشورهای دنیا برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده تمهیداتی اتخاذ شده و در برخی کشورها سن فرسودگی تعیین شده است. همچنین در کشور ما نیز هنگام تدوین قانون هوای پاک، سن فرسودگی برای خروج خودروهای فرسوده لحاظ شد و در آئین‌نامه ماده ۸ قانون مذکور برای انواع وسایل نقلیه سن فرسودگی تعیین شد تا دستگاه‌های متولی الزام به اجرای قانون داشته باشند؛ اما این موضوع از سوی دیوان عدالت اداری ابطال شد. در واقع بر اساس آئین‌نامه هیأت دولت خودروهای سواری شخصی با عمر ۲۵ سال، سواری دولتی با عمر ۱۵ سال، تاکسی با عمر ۱۰ سال، مینی‌بوس با عمر ۱۵ سال، اتوبوس درون شهری با عمر ۱۰ سال، اتوبوس برون‌شهری با ۱۵ سال، کامیون و کشنده با ۱۵ سال عمر، وانت با ۱۵ سال، موتورسیکلت با ۱۰ سال و سایر وسایل نقلیه با گذشت ۲۵ سال از تاریخ ساخت به عنوان خودروی فرسوده و از رده خارج محسوب می‌شوند. این در حالی است که در دولت یازدهم و طبق مصوبه هیأت وزیران، خودروساز داخلی باید در ازای تولید هر خودرو با مصرف سوخت بالای ۸.۵ لیتر، یک خودرو فرسوده از رده خارج می‌کرد.
ماده ۸ قانون هوای پاک به چه دلیلی ابطال شد؟
در واقع به دلیل شکایت یک فرد به دیوان عدالت اداری این ماده قانونی ابطال شد. به این علت که فرد مذکور برای خودروی خود که ۲۰ سال سن داشت، برگه معاینه فنی اخذ کرده بود و به این دلیل علیه آئین‌نامه ماده ۸ قانون هوای پاک به دیوان عدالت اداری شکایت کرده بود. دیوان عدالت اداری هم با استعلامی که از شورای نگهبان گرفته بود این موضوع را خلاف شرع عنوان کردند و با در نظر گرفتن حق عامه رأی به ابطال این ماده قانون دادند.
با توجه به اینکه ماده ۸ قانون هوای پاک لغو شده است، چه راهکاری به عنوان جایگزین برای خروج خودروهای فرسوده در نظر گرفته شده است؟
در دنیا به شخصی که دارای خودروی فرسوده است، کمک می‌کنند و با ارائه تسهیلات، خودروی فرسوده او را خریداری و خودروی نو تحویل می‌دهند. این روش‌ها و راهکارها در همه دنیا وجود دارد که به نظر می‌رسد اینجا هم باید رعایت شود. در ایران اما اکنون صورت مسئله فرق کرده است، ماده ۸ قانون هوای پاک سازمان محیط زیست را موظف کرده است که سن فرسودگی را مشخص کند و بر اساس این جدولی که تهیه شده سن فرسودگی خودروها در آن مشخص شد. به عنوان مثال برای تاکسی ۱۰ سال و خودروهای شخصی ۲۰ سال تعیین شد، اما با توجه به ابطال این ماده از قانون، دچار مشکل جدی در زمینه خروج خودروهای فرسوده شده‌ایم. چون یک بار فقهای شورای نگهبان این قانون را تأیید کردند و تاکید شد که باید سن فرسودگی داشته باشیم اما دیوان عدالت اداری اعلام کرد که این مصوبه غیرشرعی است. اکنون در تلاش هستیم تا با معاونت حقوقی مجلس این موضوع را پیگیری کنیم. در مجموع تابع قانون هستیم و هر چه قانون بگوید آن را انجام خواهیم داد. البته ممانعت از اسقاط خودروهای فرسوده به لحاظ حقوق عامه درست است چون هنوز خودرو می‌تواند حرکت کند اما قانون به ما گفته است که سن فرسودگی باید مشخص شود تا بر اساس آن اسقاط خودرو صورت بگیرد اما باید بدانیم زمانی که این وسیله نقلیه فرسوده به اجتماع ضرر می‌زند، رعایت حقوق فردی به طور مثال برای حفظ مالکیت یک نفر برای خودروی فرسوده مفهومی ندارد.
نکته‌ای که در اینجا مطرح است مسئله معاینه فنی است و به عنوان یک راهکار مطرح است و خودروهایی که بعد از ۲۰ سال هستند، هر ۶ ماه یک بار باید معاینه فنی شوند و بسیاری از کشورهای دنیا از این قاعده استفاده کرده‌اند و خودرو تا زمانی که می‌تواند معاینه فنی را پاس کند از رده خارج نمی‌شود اما نباید از ایمنی خودرو هم غافل بود چه کسی می‌تواند ایمنی خودروی فرسوده را از لحاظ فرسوده نبودن قطعات خودرو و آلایندگی که ایجاد می‌کند تضمین کند؟ بسیاری از مطالعات در دنیا نشان داده است که حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد ذرات معلق هوا ناشی از استهلاک خودروهای فرسوده است. از طرفی برای مثال در حال حاضر آلودگی هوا سالانه سبب مرگ ۳۰ هزار نفر در کشور می‌شود و ۲.۶ میلیارد دلار خسارت‌های اقتصادی وارد می‌کند که این‌ها نیز جز حقوق مردم است و در کل اسقاط خودروهای فرسوده می‌تواند در جهت حفظ حقوق عامه باشد.
مواردی همچون معاینه فنی در قانون هوای پاک دیده شده بود؟
بله مواردی از جمله معاینه فنی و مسئله ایمنی و استهلاک خودروها در قانون هوای پاک هم وجود دارد و زمانی که سن فرسودگی را تعیین می‌کردیم به مباحث ایمنی هم توجه شد و درباره خروج خودروهای فرسوده نیز راه کارهای لازم وجود دارد منتهی باید بررسی و ارائه شود. در زمینه معاینه فنی نکته‌ای که وجود دارد این است که صنعت گسترده‌ای هم برای اسقاط درست شده است و بیش از ۱۰۰ هزار نفر در این صنعت مشغول به کار هستند و اگر حق عامه را در نظر بگیریم، باید برای آنها هم چاره‌ای اندیشیده شود و حق و حقوق آنها هم مورد توجه قرار بگیرد. در نهایت هر تصمیمی هم که اتخاذ شود ما تابع قانون هستیم و دستورالعمل‌ها را اجرا خواهیم کرد که موارد مربوط به قانون سن فرسودگی خودرو مجدداً باید بازنگری شود.
آیا معاینه فنی می تواند ابزاری برای سلامت خودروها و مانعی برای خارج نشدن خودروهای فرسوده باشد؟
در مجموع باید گفت که معاینه فنی در کشور ضعیف است و اهرم نظارتی روی این موضوع نداریم بنابراین تا وقتی زیرساخت‌های معاینه فنی دقیق و نظارت بر آن تشدید نشده است، نمی‌توانیم برای تعیین شاخص اسقاط روی معاینه فنی حساب کنیم. اگر صرفاً معاینه فنی برای تردد و فرسودگی مدنظر باشد، هیچکدام از خودروهای در حال تردد در کشور فرسوده نخواهند بود.
آیا سازمان محیط زیست برای بازنگری در قانون هوای پاک به ویژه مباحث مربوط به سن فرسودگی خودروها برنامه ای دارد؟
فرآیند اسقاط نباید فقط به واسطه اعمال جریمه و عوارض عملی شود و باید علاوه بر افزایش هزینه‌های استفاده از وسایل نقلیه فرسوده، به طریقی میل و رغبت صاحبان این وسایل را برای اسقاط خودروهای خود بیشتر کرد. البته اکنون طرح اسقاط خودروهای فرسوده با بن بست مواجه شده است در صورتی که یکی از راهکارهای حل معضل آلودگی هوا باید خودروهای فرسوده از سطح شهرها جمع‌آوری شوند و از طرفی به آلودگی هوا توجه خاصی نمی‌شود و به راحتی امکان تردد خودروهای فرسوده در شهرها فراهم است. سازمان حفاظت محیط زیست اکنون در حال تدوین لایحه اصلاح قانون هوای پاک است. پیش از این یکی از موضوعات پیشنهادی اصلاح ماده ۸ قانون هوای پاک بود تا بتوان بین سن فرسودگی و اسقاط تفاوت قائل شویم. قرار است اصلاحاتی در قانون هوای پاک لحاظ شود و ما در سازمان حفاظت محیط‌زیست اکنون در حال تدوین لایحه اصلاح قانون هوای پاک است. پیش از این یکی از موضوعات پیشنهادی، اصلاح ماده ۸ قانون هوای پاک بود و می‌خواستیم تفاوتی بین سن فرسودگی و اسقاط قائل شویم. در زمینه اسقاط خودرو هم پیش از این نامه‌ای که به کمیسیون صنایع مجلس در خصوص طرح ساماندهی خودرو و ارسال نامه‌ای جداگانه به معاون اول رئیس جمهور در خصوص ساماندهی اسقاط خودروهای فرسوده نوشته شد که به نتیجه نرسید.
در نهایت می‌توان گفت که با توجه به افزایش منابع آلاینده، استفاده بیشتر مردم از ماشین شخصی، ابطال سن فرسودگی خودروها و افزایش اتوبوس‌های ناوگان خیلی نمی‌توان انتظار داشت به وضعیت مطلوب درباره آلودگی هوا رسید بنابراین ضرورت دارد که اقدامات جدی‌تری در این زمینه صورت بگیرد و قطعاً اگر فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده اجرایی نشود سال به سال بر درصد فرسودگی ناوگان حمل و نقل در کشور افزوده می‌شود و به این ترتیب سهم آلایندگی خودروها و همچنین آلودگی هوا نیز افزایش می‌یابد.
نظر شما