به گزارش خبرنگار ایمنا، حضرت معصومه (س) یک سال پس از ورود امام رضا (ع) به سرزمین خراسان به قصد زیارت و دیدار با برادر خود از مدینه به سمت خراسان حرکت کرده و توقف ایشان در قم، آغازی بود بر شکوفایی این کهن‌شهر در تاریخ ایران و اسلام؛ آغازی که با قدوم یک بانو همراه شد اما در سال‌های اخیر با توسعه یکباره شهری، هویت شهر با مخاطره جدی روبه‌رو شده است.
توجه ملی به شهر قم، رونق اقتصادی زیادی را برای مشاغل خرد این شهر به وجود آورد و اسلامیزه شدن مراکز علمی، رشد این مراکز را در این شهر افزایش داده تا به تبع آن مهاجرت برای پاسخگویی به نیازهای اقتصادی، گردشگری و زیارتی و علمی به قم افزایش یابد. شکل‌گیری بافت‌ها و شهرک‌های تازه احداث در قم نتیجه این توسعه یکباره بود که طبیعتاً بدون ریشه در هویت اصیل شهر شکل گرفت.
امنیت اجتماعی در بافت‌های جدید مورد سوال جدی است، حریم شهر جرم‌خیزتر شده و شکل‌گیری ساخت‌های مدرن در دل بافت سنتی، بیش از هر زمانی، خیابان‌های بدقواره قم را به مکان‌های ناامن برای زنان تبدیل کرده است. مکان‌هایی که در ساعاتی از روز و روزهایی از سال تعطیل هستند و شهر را از یک محیط شلوغ در روز به مکانی خلوت در شب تبدیل می‌کند.
با این حال شایسته است به بهانه ۲۳ ربیع‌الاول، سالروز ورود حضرت معصومه (س) به قم که به دلیل اهمیت آن «روز قم» نیز نامگذاری شده، به‌طور جدی درباره سطح امنیت زنان این شهر واکاوی شده و این سوال پاسخ داده شود که آیا بعد از گذشت قرن‌ها، در شهری که یک بانو نگین درخشان آن در تمام زمینه‌هاست، زنان امنیت کافی را برای حضور و اثرگذاری در شهر دارند یا خیر.
قم نسبت به سایر کلانشهرها فضاهای ناامن کمتری دارد
روح‌اله امرالهی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر قم با بیان اینکه عرصه شهرسازی براساس دیدگاه جامعه‌شناسان شهری و روان‌شناسان، به محیط‌های قابل دفاع و غیرقابل دفاع یا محیط‌های امن و ناامن تقسیم می‌شوند، می‌گوید: محیط‌های دنج، دور از دسترس مردم و دید نظارت اجتماعی، محیط‌های ناامن محسوب می‌شود، البته گاهی دسترسی به یک محیط شهری وجود دارد اما به دلیل نداشتن تنوع کاربری‌ها محیط دچار تعطیلی می‌شود، از جمله این مناطق می‌توان با مناطق نوبنیاد شهر قم و مناطق کلان آپارتمان‌نشینی که در آن معبر و یا کوچه هیچ عرصه تجاری و عملکرد و کاربری‌های دیگری وجود ندارد.
او در گفت‌وگو با ایمنا، با اشاره به خیابان لواسانی شهر قم به عنوان یک فضای شهری تک کاربری که در برخی از ساعات شبانه روز می‌تواند برای زنان، کودکان و سالمندان ناامن باشد، می‌افزاید: در این خیابان که یک منطقه اداری است، بعد از ساعت اداری و تعطیلی ادارات کاملاً خلوت می‌شود و دید نظارت اجتماعی به این خیابان بسیار کم بوده و همین موضوع فضا را ناامن می‌کند.
او با توضیح اینکه شهر قم نسبت به سایر کلانشهرها فضاهای ناامن کمتری دارد، تصریح می‌کند: در قم، مناطقی که سابقه تاریخی دارند و بر مبنای یک هویت محلهای شکل گرفته‌اند، حاوی عناصر مرکز محله هستند و تنوع کاربری در آن وجود دارد، مانند محله‌هایی که تا دهه ۷۰ در قم شکل گرفته‌اند، به جز برخی مناطق حاشیه نشینی، فضاهای ناامن کمتری را دارا هستند، البته نقاطی مانند محلات خودرو و حاشیه‌نشین که پیشتر در حومه بافت اصلی شهر قم شکل گرفته‌اند، وجود محرومیت‌ها و فقر اقتصادی در این مناطق سبب جرم‌خیز شدن آن می‌شود و حتی توزیع مواد مخدر در این مناطق نیز باعث ناامنی به ویژه برای بانوان می‌شود.
آغاز ساخت‌های ناهمگن و ناامن در دهه ۸۰
امرالهی برخی از مناطق شهر قم را مناطقی بدون شکل همگن از نظر تنوع کاربری می‌داند و یا اشاره به محلات و پهنه‌های شهری که در دهه ۸۰ شکل گرفته‌اند، می‌گوید: در این سال‌ها ساخت مجتمع‌های آپارتمانی بدون یک شکل همگن از جنبه تنوع کاربری اتفاق افتاده و در نتیجه یک پهنه وسیع با یک کاربری مسکونی به وجود آمده و محیط عملکردی و فعالیتی در این مناطق وجود ندارد و در زمان‌های زیادی فاقد حضور زنده و پویای مردم می‌شود؛ این فضاها، بی‌دفاع و خلوت است و زمینه ناامنی برای بانوان را به وجود می‌آورد.
او با تاکید اینکه برای ایجاد امنیت در فضاهای خلوت و بی‌دفاع شهری که تنوع کاربری ندارد باید مانند کابری‌های تجاری متنوعی ایجاد کرد، اضافه می‌کند: وجود کاربری‌های مذهبی مانند مساجد می‌تواند هویت‌بخش محلات باشد، توسعه عملکردهای خدماتی از جنبه سرانه‌های فضای باز و بازی امن کودکان سبب حضور بیشتر جمعیت در این فضاها می‌شود و به دلیل افزایش سطح نظارت اجتماعی در این مناطق سطح امنیت آن برای حضور بانوان و خانواده نیز بالا می‌رود.
این کارشناس ارشد شهرسازی با تاکید بر اینکه توجه به جنبه‌های کالبدی در ایجاد امنیت فضاهای شهری مؤثر است، خاطرنشان می‌کند: در طراحی‌ها باید نسبت به معابری که وجود دارد، شکل بازشوها به گونه‌ای باشد که امکان دید ساکنین به معبر را توسعه دهد، زیرا افزایش شفافیت معابر به دلیل افزایش چشم‌های ناظر سطح امنیت را برای افراد به خصوص بانوان بالا می‌برد.
او سطح امنیت اجتماعی برای بانوان را در محدوده هسته مرکزی شهر قم بالاتر از سایر مناطق شهر می‌داند و می‌گوید: علت امنیت بالا در هسته مرکزی شهر قم وجود هویت و مراکز محله، تنوع کاربری و بالا بودن دید نظارت اجتماعی در این مناطق است.
ایجاد فضاهای امن و اختصاصی برای بانوان قم
رویکردی که باید در شهر قم برای ارتقای امنیت زنان موردتوجه باشد شاید با دیگر شهرهای ایران متفاوت باشد زیرا در قم کمتر موضعی در برابر تفکیک فضاهای شهری وجود دارد، هرچند که دانشجویان و گاهاً طلاب زن به اجازه نداشتن زنان برای ورود به اماکن علمی این شهر معترض هستند، اماکنی که فقط |آقایان در آن حضور دارند. نوع برخورد شهروندان به حضور زنان در فضاهای شهری قم نیز امر دیگری است که به آن انتقاد شده و باید شرایط تحقق آن با افزایش امنیت زنان بر مبنای بافت سنتی و مذهبی شهر قم، اولویت نخست فرهنگسازی باشد.
حسن مالکی نژاد، رئیس کمیسیون فرهنگی، ورزشی و اجتماعی شورای اسلامی شهر قم معتقد است: اختصاص فضاهای مختص بانوان می‌تواند در ایجاد امنیت برای آن‌ها مؤثر باشد، پارک‌هایی که در بعضی مناطق شهر قم در اختیار بانوان قرار دارد، به طور کامل یک فضای امن را برای آن‌ها ایجاد کرده و بدین سبب در نظر داریم که هر منطقه یک بوستان بانوان داشته باشد.
او در گفت‌وگو با ایمنا، وجود فرهنگسراها و سالن‌های ورزشی سر بسته را نیز فضاهای امنی برای فعالیت بانوان می‌داند و ادامه می‌دهد: برای امن کردن شهر برای زنان باید محلهای اختصاص برای آن‌ها وجود داشته باشد که حضور بانوان در محیط‌های فرهنگی و ورزشی مختص به آن‌ها باعث می‌شود این قشر بتوانند با آزادی و امنیت به علایق خود بپردازند.
رئیس کمیسیون فرهنگی، ورزشی و اجتماعی شورای اسلامی شهر قم خاطرنشان می‌کند: شهر قم یک شهر زیارتی است و از نقاط مختلف به این شهر می‌آیند و این موضوع سطح امنیت را کاهش داده، وجود مسافران زیاد در شهر بر سطح امنیت به ویژه برای بانوان مؤثر است، البته در محله‌های بومی افراد یکدیگر را می‌شناسند و امنیت نیز برای بانوان در محله‌های بومی بیشتر است، زیرا شناخت ضریب امنیت را بالا می‌برد.
مهاجرپذیری باعث کاهش امنیت قم شده است
او شهر قم را مهاجرپذیر و عبوری دانسته، این دو عامل را کاهنده سطح امنیت برای افراد، خانواده‌ها و بانوان می‌داند و می‌افزاید: وجود حرم حضرت معصومه (ع) توانسته خلاء‌های امنیتی شهر را پر کند و وجود این بانوی مطهر سبب ایجاد هویت معنوی شهر قم و افزایش امنیت و احترام برای بانوان است، شلوغ بودن شهر، اقتصاد شهر و وجود محرومیت‌ها در سطح امنیت شهر مؤثر است و جای بحث از جنبه‌های متفاوتی دارد.
مالکی‌نژاد خود بانوان را عامل اصلی داشتن امنیت در شهر می‌داند و می‌گوید: اگر بانوان هر آنچه را که باید از نظر پوشش و نوع رفتار رعایت کنند، قطعاً در ایجاد امنیت خود و حتی سایر شهروندان تأثیرگذار هستند و نباید از نقش زنان در ایجاد امنیت در شهر غافل شویم، فضای حرم می‌تواند امنیت بالایی برای بانوان داشته باشد.
او با اشاره به اینکه نظارت اصناف، اماکن و سایر ارگان‌های ذی‌ربط و وجود نیروهای حراست در مناطق تجاری و پاساژها در ایجاد امنیت بانوان بسیار مؤثر است، تصریح می‌کند: فرهنگ موجود در مناطق تجاری نیز در ایجاد ضریب امنیت بانوان مؤثر است، به طور مثال در پاساژی که منسوب به حضرت معصومه (ع) است قطعاً مشکلات کمتری برای بانوان پیش می‌آید، زیرا حراست این مراکز مدام در حال گشت‌زنی در پاساژ هستند، افزایش نظارت در مراکز تجاری سطح امنیت بانوان و خانواده‌ها را بالا می‌برد، انبوه‌سازی همراه با در نظر گرفتن تمام نیازها سبب افزایش تردد و افزایش امنیت می‌شود.
رئیس کمیسیون فرهنگی، ورزشی و اجتماعی شورای اسلامی شهر قم با تاکید اینکه آموزش و فرهنگسازی می‌تواند در امنیت زنان شهر مؤثر باشد، اضافه می‌کند: فرهنگسازی و احترام به زنان و ایجاد فضاهای امن در شهر و جامعه برای آن‌ها باید به طور بنیادی و از مدارس، مراکز آموزشی، مساجد و پایگاه‌های بسیج شروع شود تا به صورت یک ارزش واحد در جامعه و شهر نهادینه شود و اگر بعضی افراد نیز بخواهند از این وحدت رویه تخطی کنند، مطالبه‌گری سایر مردم مانع این امر و ایجاد فضاهای ناامن برای بانوان شود.
او با بیان اینکه حضور بانوان همراه خانواده در شهر به ویژه در فضاهای شهری بی‌دفاع و جرم‌خیز می‌تواند یک عامل پیشگیری و بازدارنده از بروز ناامنی برای آن‌ها باشد، اظهار می‌کند: شهروند فضاهای امن و نامت شهر را می‌شناسند و بهتر است برای حضور در فضاهایی که سطح امنیتی پایینی دارند با خانواده همراه شوند.
حضور بانوان محجبه در شهر امنیت را ارتقا می‌بخشد
سید مجتبی سبحانی ثابت، رئیس کمیسیون خدمات شهری و امور زائرین شورای اسلامی شهر مقدس قم درباره ایجاد امنیت در فضاهای شهری برای بانوان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: حافظ امنیت بانوان در درجه اول خود بانوان هستند و مسئولان نیز باید در برنامه‌های خود به ایجاد امنیت و حفظ امنیت بانوان اهمیت دهند.
او ادامه می‌دهد: بوستان‌هایی که گونه‌های گیاهی مانند شمشاد دارند که سبب کاهش دید و ایجاد مخفیگاه شده و امنیت بانوان را به خطر می‌اندازند، مورد توجه مدیریت شهری بوده و تصمیم بر این شد که از کاشتن این گونه‌های گیاهی در بوستان‌ها شهر قم جلوگیری شود و پوشش گیاهی فضاهای سبز و بوستان‌ها به طوری باشد که سطح نظارت و دید را کاهش ندهد.
رئیس کمیسیون خدمات شهری و امور زائرین شورای اسلامی شهر مقدس قم خاطرنشان می‌کند: وجود نور و روشنایی در فضاهای شهری نیز سطح امنیت را برای بانوان بالاتر می‌برد، زیرا نظارت اجتماعی به فضاهایی که نور و روشنایی کافی دارند، بیشتر است و سبب کاهش ناامنی می‌شود، وجود روشنایی به ویژه در بوستان‌ها کاهش جرم‌خیزی و افزایش نظارت و امنیت را به دنبال دارد و در بوستان‌های قم بحث محوری روشنایی به خوبی مدیریت شده است.
او وجود مساجد و پایگاه‌های بسیج در مناطق مختلف شهر را باعث هویت‌بخشی به مناطق و ایجاد امنیت تمام شهروندان به خصوص بانوان می‌داند و می‌افزاید: افزایش فرهنگ حجاب و تقدیر مسئولان از این ارزش و مطالبه‌گری شهروندان می‌تواند در ایجاد و حفظ امنیت بانوان در شهر قم بسیار تأثیرگذار باشد، داشتن برنامه‌های مداوم و بلند مدت مانند افزایش حضور بانوان محجبه و بسیجی به ویژه در بوستان‌ها می‌تواند ضریب امنیت را از طریق ترویج فرهنگ حجاب در شهر بالا ببرد، البته حضور نیروهای انتظامی و گشت‌زنی در سطح شهر و بوستان‌ها نیز در پیشگیری از بروز ناامنی نقش مهمی دارد.
سبحانی ثابت می‌گوید: برای حفظ امنیت بانوان در شهر باید با برنامه‌ریزی و تفکری بنیادی پیش رویم و برنامه‌های بلند مدت برای ایجاد امنیت زنان در فضاهای شهری داشته باشیم.
بیشتر بخوانید:
نظر شما