به گزارش خبرنگار ایمنا، عبدالحسین مختاباد عصر روز گذشته (۲۴ مهرماه) در نشست مجازی که با عنوان «محمدرضا شجریان و جامعه ایران» برگزار شد، اظهار کرد: محتوا و فرم دو آیتم‌های اصلی ادبی و هنر است و آن چیزی که به عنوان فرم از آن یاد می‌کنیم شاکله بخش تخصصی و تکنیکی هنر است. هنرمندی که بتواند به درجه بالا تخصصی از جهت فرم برسد، می‌تواند در بیان محتوا آزادتر عمل کند، بنابراین فرم یک آیتم اصلی است و زمانی که به عنوان هنرمند وارد عرصه هنری اعم از نقاشی، خط، موسیقی، نوازندگی و خوانندگی بخش اعظم کار این است که بتوانید فرم و استایل خود را درست کنید.
این خواننده افزود: وقتی یک خواننده به شیوایی می‌خواند باید بدانید که چند ساعت تمرین پشت آن بوده است. این بخش به نام فرم کار را استاد شجریان در اوج خود داشته است و زمانی که صدای او را در جهت فرم کار آنالیز می‌کنیم، ردیف شناسی و گوشه‌های مهجور و بیان آن به نحو احسن انجام شده که شجریان را جز انگشت شماران می‌کند. خواننده ایرانی و خوانندگی ایرانی از سخت‌ترین کارها است و در موسیقی ایرانی خواننده خوب کم داریم، خواننده‌های اروپای صدایشان را تقسیم می‌کنند؛ اما خواننده ایرانی همانند استاد شجریان صدای خود را تقسیم نمی‌کند و این نشان از پرورش بی نظیر و تمرین‌های بسیار است،
بنیان گذار و خواننده گروه رودکی ادامه داد: بخش دیگر کار، محتوا است که شما بدانید فرم را چگونه ارائه بدهید. در واقع محتوا است که در تاریخ موسیقی شجریان و بنان را می‌سازد. خیلی‌ها مفاهیم دستور زبان را می‌دانند، اما شاید هیچوقت نتوانند یک بیت شعر بگویند. در موسیقی مدرس‌های خوبی هستند که بهتر از استاد شجریان تدریس می‌کنند، اما او هر دو بُعد فرم و محتوا را داشت. شجریان در بحث محتوا داشته فکری و روحی را به عنوان کنشگر اجتماعی و سیاسی در فرم خود بیان کرده است. بسیاری از اشعاری که در طول ۲۰ سال در اوج آثارش در دهه ۷۰ بیان کرده به گونه‌ای فرم را در خدمت محتوا فکری به عنوان کنشگر قرار داده است.
مختاباد تصریح کرد: خیلی از اشعاری که استاد شجریان خوانده، اساتید دیگری هم خواندند؛ اما استاد شجریان بازخورد اجتماعی داشت. دو بال پرواز فرم و محتوا این پرنده را در اوج برده است. در خدمت گرفتن فرم و محتوا از معجزه‌های استاد شجریان بود. آواز باید به قبل و بعد از شجریان تقسیم شود. استاد شجریان آواز را شبیه تصنیف کرد و این معجزه تلفیق فرم و محتوا است. شجریان فرم جدید ایجاد کرد که نشان دهنده تخصص عمیق او در فرم و اضافه کردن محتویات ایرانی است.
تفاوت ایران فرهنگی و جغرافیایی
در ادامه نشست سروش دباغ با اشاره به تفکیک ایران جغرافیایی و ایران فرهنگی اظهار کرد: زمانی که راجع به ایران و زبان فارسی سخن می‌گوئیم باید بدانیم که ایران از لحاظ جغرافیایی در خاورمیانه واقع شده است. این ایران تاریخی و جغرافیایی در دراز نای تاریخ، تحولات بسیاری به خود دیده است، کوچک و بزرگ شده تا دوران کنونی به خصوص از زمان قاجار به این سمت با این هویت مواجهیم که از آن به ایران جغرافیایی تعبیر می‌کنیم. افزون بر ایران جغرافیایی، ایران فرهنگی نیز داریم که با زبان فارسی گره خورده و با این زبان شناخته شده که اختصاصی به ایران جغرافیایی ندارد و تعداد کثیری از شخصیت‌های بزرگ فرهنگی که با زبان فارسی مأنوس بودند و سخن گفته‌اند متعلق به ایران فرهنگی هستند. به همین خاطر ممکن است کسی صدای استاد شجریان و اشعار حافظ را سال‌ها زمزمه کند، اما به ایران جغرافیایی پای ننهاده باشد؛ ولی متعلق به هویت فرهنگی است.
وی افزود: از این حیث افزون بر ایران، افغانستان و تاجیکستان را می‌توانیم به فرهنگ فارسی زبان اضافه کنیم و در تمامی کره خاکی به معنای موثق از ایران فرهنگی سراغ بگیریم و هر کسی که با موسیقی و شعر این فرهنگ انسی دارد که بخش مهمی از هویت فرهنگی ما را می‌سازد متعلق به ایران فرهنگی است. استاد شجریان و حافظ، دو شخصیت بزرگی‌اند که به ایران فرهنگی متعلق هستند و می‌توانند ذهن، ضمیر و روان کثیری از انسان‌هایی که متعلق به این ایران فرهنگی وسیع را نوازش کنند و اوقاتی خوش را رقم بزنند.
سلیقه استاد شجریان در انتخاب اشعار
این پژوهشگر حوزه دین، فلسفه و ادبیات با اشاره به نسبت میان شعر و موسیقی و سلیقه مرحوم شجریان در انتخاب شعر، تصریح کرد: شجریان سلیقه سختی در انتخاب شعر داشت و برای انتخاب شعر، به اشعار کلاسیک مانند حافظ، مولوی سعدی، عطار و شعرای نو مراجعه می‌کرد. شجریان سخت گیر بود و ممکن بود شش ماه برای انتخاب غزل یا شعر تأمل و جستجو کند.
دباغ ادامه داد: هم نشینی شجریان با بزرگان ادب و فرهنگ قطعاً مؤثر بوده، او سال‌ها با غزل سرای مشهور معاصر یعنی هوشنگ ابتهاج (سایه)، همچنین با دکتر شفیعی کدکنی و با پاره‌ای دیگر از اهالی ادب مأنوس بوده است که سلیقه استاد شجریان را در انتخاب شعر پخته‌تر کرده بود.
وی افزود: کاری که مشخصاً شجریان با شعر حافظ و سعدی کرد نوعی نسخه آهنگین اشعار بود که در منظر مخاطبان که در ابعاد میلیونی قرار گرفته. مرحوم شجریان حقی بر گردن حافظ دارد. هوشنگ ابتهاج در این باره گفته که "اگر حافظ از گور بر می‌خواست و شجریان را می‌دید او را غرق بوسه می‌کرد". استاد شجریان در احیا نام و غزل‌های حافظ برای فارسی زبانان نقش مهم و کم نظیری ایفا کرده است.
نظر شما