به گزارش خبرنگار ایمنا، درست هشت ماه پیش بود که زمزمه‌های تعطیلی ناشی از کرونا آغاز شد، بر همین اساس چراغ سالن‌های تئاتر یکی پس از دیگری خاموش شد و هنرمندان آن به کنج خلوت خود پناه بردند. در آن زمان کمتر کسی گمان می‌کرد این وضعیت تا زمان نامعلوم ادامه یابد، اما پس از گذشت ماه‌ها عوارض این تعطیلی شروع به خودنمایی کرده‌اند. تئاتر یکی از ارکان تحول آفرین جامعه محسوب می‌شود و اهمیت آن به حدی است که تمامی کشورها پس از مدتی، تقلا برای بازگرداندن این هنر متعالی و اجرای دوباره آن مطابق با شرایط جدید را شروع کردند. بی مهری نسبت به تئاتر در کشور ما سابقه طولانی دارد و هنرمندان آن همیشه به این مساله اعتراض داشته‌اند، اما این روزها خسته و دل شکسته هشدار خطر نابودی آن را می‌دهند.
امیر شیخ جبلی، کارگردان تئاتر به خبرنگار ایمنا می‌گوید: تئاتر پیش از اپیدمی کرونا نیز چنان رمقی نداشت و با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشته بود. پیش از شیوع کرونا نیز کم مشکل و دغدغه نداشتیم و به سختی از موانع، گرفتاری‌ها و چالش‌های شغلی عبور می‌کردیم، چه رسد به مواجهه یا بهتر است دیگر بگوییم همزیستی با غول بی شاخ و دمی به نام کرونا که بیش از همه، مشاغل فرهنگی هنری و در رأس آن هنر تئاتر را زمین گیر کرده و از نفس انداخته است. بانگ، غریو و وااسفای هنرمندانی به گوش می‌رسد که تا پیش از این هم دغدغه‌های مالی امان آنها را بریده بود؛ چه رسد به اینکه دیگر نانی هم در سفره ندارند که جان به‌در برند.
وی در خصوص تأثیرات شیوع کرونا بر تئاتر می‌افزاید: با شیوع کرونا تمرین‌های تئاتر و به طبع آن اجراهای عمومی تعطیل شد. علاوه بر این فضای آموزشی در آموزشگاه‌های خصوصی نیز با چالش جدی روبرو شد و هر دم بحرانی‌تر می‌شود. در واقع حفظ فضای آموزشی در آموزشگاه‌ها با مشکل جدی مواجه شده و ماههاست نفس آن به شماره افتاده است. فضاهایی که ساختمان آن عمدتاً استیجاری بوده و صاحبان املاک نیز اخذ اجاره بهای خود را به حمایت از فرهنگ تا کمر در گل مانده ترجیح می‌دهند. هر سال فصول بهار و تابستان توشه ساز و جیک‌جیک مستان آموزشگاه‌های هنری بود. هرچند در سال‌های پیش از شیوع کرونا نیز شور و شوق و استقبال هنرجویان برای حضور در آموزشگاه‌ها، به دلیل مشکلات مالی خانواده‌ها کمتر شده بود، اما باز هم دلگرمی مدیران برای گذر از این فصول سرد بودند.
زخم کرونا بر بدنه فرهنگ ماندگار خواهد بود
این مدیر آموزشگاه هنری ادامه می‌دهد: هنوز جای ضربه ناشی از تعطیلی‌های مکرر شش ماهه دوم سال ۹۸ التیام نیافته بود که با آمدن این مهمان ناخوانده، آسیب‌های مادی و معنوی آن در همان روزهای نخست شروع به خودنمایی کرد. این ویروس آثار کوتاه مدت خود را در حوزه فرهنگ سریع‌تر از سایر صنوف نمایان کرد و هر چه گذشت شرایط سخت‌تر از پیش شد. زخمی که این بیماری برجا گذاشته سال‌ها بر بدن فرهنگ جامعه ماندگار خواهد بود و در صورتی که التیام و مرهمی برای آن یافته نشود تأثیر عوارض بر جای مانده از زخم آن بیشتر در بدنه اجتماع ماندگار خواهد شد. شاید به قولی هنوز مرگ سهراب فرا نرسیده باشد و بتوان نوشدارویی یافته و تا دیر نشده با گذاشتن مرهمی بر زخم اهالی فرهنگ کمی از دغدغه‌های دوران کرونا و پسا کرونایی آنها و جامعه کاست.
شیخ جبلی با بیان اینکه "تئاتری که از بدو پیدایش در پی کم کردن فاصله‌ها بوده چگونه می‌تواند اجتماعی فاصله ساز را رهنمون شود"، می‌گوید: تئاتر یکی از هنرهای هفتگانه است. کسانی که دربارهٔ نحوه به وجود آمدن آن کنکاش کرده‌اند، می‌گویند سر چشمه آن از آئین‌هاست. خصیصه هر آئینی نیز اجتماع در محل تماشا بوده و صد البته این امر با تکنیک فاصله گذاری اجتماعی مورد نظر بهداشت جهانی در تضاد خواهد بود. شاید بتوان تئاتر آنلاین را مسکن موقتی برای فضای کنونی تئاتر در نظر گرفت اما درمان قطعی آن نخواهد بود؛ چرا که تئاتر هنری زنده است و نفس به نفس با تماشاگر حاضر در محل تماشا معنی یافته و جان می‌گیرد. البته همیشه تیر آخر تماشاگران و بالاخص هنرمندانی که دیدن اثری تئاتری را از دست می‌دادند، یافتن فیلمی از اجرای آن بود تا بتوانند افسوس خود را از اینکه توفیق دیدن اجرای زنده آن را نیافته اند کمتر کنند.
وی ادامه می‌دهد: شاید اجرای تئاتر آنلاین برای تماشاگر هنرمند که بالاجبار این رسانه را انتخاب می‌کند خالی از لطف نباشد اما قاعدتاً تئاتر آنلاین نخواهد توانست تماشاگران را به جای قاب صحنه، لذت حضور در سالن، تجربه مواجهه رو در رو و تشویق به تماشای اثر با امواج و فرکانس‌های دیجیتال آشتی دهد، چرا که این نظریه با ذات تئاتر همخوانی ندارد.
تئاتر اصفهان در زمان شیوع کرونا به صورت کامل از بین رفت
رادنوش مقدم، کارگردان و بازیگر تئاتر به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: تئاتر اصفهان پیش از شیوع کرونا نیز اوضاع چندان مساعدی نداشت اما اعضای آن به هر سختی که بود سعی می‌کردند چراغ تماشاخانه‌ها را روشن نگاه دارند.
وی می‌افزاید: در واقع با اینکه سالن‌های خوب و مجهز، پلاتو تمرین و سالن مستقلی که صرفاً برای تئاتر باشد در اختیار نداشتیم، هزینه‌ها بالا و شرایط غیراستاندارد بود و سرمایه گذاری و تبلیغات اتفاق نمی‌افتاد، اعضای تئاتر سعی می‌کردند که این موجود نیمه جان هنری را سرپا نگه دارند. سال‌ها است که کم و بیش در خصوص تجهیزات و امکانات لازم برای تئاتر صحبت کرده، اما به جایی نرسیده بودیم؛ حال کرونا به قول معروف قوز بالای قوز شد، چراکه با شیوع کرونا اولین مشاغلی که تعطیل شد، هنر، تئاتر و سینما بودند.
این کارگردان تئاتر با بیان اینکه "پس از شیوع کرونا از وزارت فرهنگ ابلاغ شد که تمام سالن‌های تئاتر تعطیل شوند" اضافه می‌کند: تئاتر همیشه در کنار مردم است و وقتی پای حفظ جان و سلامتی آنها در میان باشد با افتخار این کار را انجام می‌دهد، اما مساله این است که چه کسی به فکر حفظ جان و سلامتی هنرمند تئاتر است؟ هیچ حمایتی از ما نشد، گفتند فرم‌هایی را پر کنید، شامل تخفیف بیمه می‌شوید، کسانی که متضرر شدند و کار نکردند اعلام کنند، وام پرداخت می‌شود و غیره اما واقعیت این است که هیچ اتفاقی نیفتاد. نمی‌دانم ۷ یا ۸ ماه است که هنرمندان از کجا امرار معاش می‌کنند و این امر دغدغه کیست که چه اتفاقی برای تئاتری‌ها مخصوصاً کسانی که شغل آنها این بود، افتاده است؟
مقدم تصریح می‌کند: من قبول ندارم که بگوییم هنرمند باید در کنار هنر خود شغل دوم داشته باشد، چراکه این به معنی بی اهمیت بودن هنر او در جامعه است، بلکه معتقدم تئاتر باید به عنوان شغل مطرح و حمایت شود و مانند دیگر اقشار جامعه در قبال آنها پاسخگو باشند.
وی می‌افزاید: تئاتر اصفهان در زمان شیوع کرونا به صورت کامل از بین رفت، به دلیل اینکه تمام سالن‌ها تا چند ماه تعطیل بود و مجوزی نیز صادر نمی‌شد؛ از اواخر شهریور که مجوزها کم و بیش صادر شد نیز کاری آماده نبود. از طرفی این بازگشایی مجدد نوعی مخاطره برای سلامتی هنرمند و تماشاگر محسوب می‌شد. علاوه بر این دیر اعلام شد که مجوز صادر می‌شود و زمانی که اهالی تئاتر کار آماده کرده و برای گرفتن مجوز رفتند، دوباره سالن‌ها تعطیل شد که البته در راستای حفظ سلامت جامعه امری طبیعی بود. در تهران با رعایت پروتکل‌ها اوضاع بهتر بود اما آنجا نیز وضع تئاتر امیدوار کننده نبود. تئاتر کشور به شکل بدی در شرف نابودی است.
عده کمی از مردم دلتنگ تئاتر هستند
این کارگردان تئاتر می‌گوید: درد اینجاست که عده کمی از مردم دلتنگ تئاتر بوده و جای خالی آن را احساس می‌کنند. آنها سراغی از تئاتر نمی‌گیرند و این مساله غم اهالی تئاتر را چندین برابر می‌کند؛ از طرفی نیز می‌توان گفت حق دارند. استرس، نگرانی‌هایی که در مورد حفظ جان وجود دارد و اقتصاد بسیار بد جامعه، باعث شده است که تئاتر و سینما در اولویت دغدغه مردم قرار نگیرد. در حال حاضر آنها باید با حل مشکلات بزرگ‌تری دست و پنجه نرم کنند و همه اینها به بدنه تئاتر ضربه می‌زند.
وی با بیان اینکه " در حال حاضر باید به این فکر کنیم که چگونه می‌توان با شرایط جدید کار تولید کرد و کنار مردم باقی ماند" ادامه می‌دهد: اجرا در سالن‌های روباز یکی از بهترین کارهایی است که می‌توان انجام داد. اما نیاز به برنامه‌ریزی دارد خصوصاً در حال حاضر که هوا رو به سردی می‌رود. برخی نیز به فکر اجرای تئاترهای مجازی یا ضبط شده افتادند که به نظر من نمی‌شود به آن تئاتر زنده گفت بلکه باید نام آن را تله تئاتر یا تئاتر اینستاگرامی گذاشت. اصفهان سایت مناسبی جهت این کار ندارد و هیچ تدبیری نیز اندیشیده نشده است. طراحی سایت‌هایی که بتوانیم تئاترهای آنلاین را در آن به اجرا ببریم راهکار مفیدی است. هرچند که درک فضای طبیعی سالن تئاتر هرگز از پشت دوربین اتفاق نمی‌افتد اما در هر صورت حداقل کاری است که می‌توان کرد. هر قدر استرس بیشتر باشد سیستم ایمنی ضعیف‌تر می‌شود و تئاتر همیشه توانسته حال مردم را خوب کرده و به آنها روحیه دهد، اما پیش از آن باید اهالی تئاتر را دریابند تا حال خود آنها خوب باشد.
مقدم خطاب به مردم می‌گوید: هنرمندان به خاطر سلامتی شما هشت ماه است که خانه نشین شده اند و اگر قرار است در سالن‌های تئاتر یکدیگر را نبینیم، پس نباید در بازارها، پارک‌ها، اماکن غیرضرور و بیمارستان ببینیم. رعایت کنید تا این اوضاع سریع‌تر به حالت عادی برگشته و بتوانیم کارهای مفید تر و بهتری برای شما انجام دهیم.
تئاتر وسیع‌تر از اجرای زنده روی صحنه است
محمدرضا رهبری، پژوهشگر ادبیات نمایشی و کارگردان تئاتر از تبدیل تهدید به فرصت سخن گفته و در گفت و گو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: به نظر من وضعیت به وجود آمده می‌توانست برای تئاتر یک فرصت بسیار مفید باشد. درست است که مانع اجراهای زنده شد، اما می‌توانستیم در این فرصت بسیاری از کارهای دیگر که در عرصه تئاتر نشده را مدیریت و اجرا کنیم. احتمال درگیر بودن با این بیماری در سال‌های آینده از سوی کارشناسان مطرح شده، پس بهتر است خلاقانه تر این موضوع را مدیریت کنیم، با تمام وجود برای تئاتر و اهالی آن دل بسوزانیم و بخواهیم که این هنر در ایران و اصفهان زنده بماند.
وی می‌افزاید: نباید تئاتر را فقط محدود به اجرای زنده روی صحنه بدانیم، بلکه فعالیت تئاتری وسیع‌تر از آن چیزی است که روی صحنه رخ می‌دهد. کارهای دیگری نیز وجود دارد که برای غنی شدن ریشه‌های تئاتر می‌توان انجام داد تا به نهاد تئاتر نزدیک شویم. برای نمونه به راحتی می‌توانستیم زمینه فعالیت‌های علمی غیرحضوری را فراهم کرده و در این خصوص کار کنیم.
بودجه در نظر گرفته شده برای تئاتر صرف چه می‌شود؟
این نمایشنامه نویس ادامه می‌دهد: می‌توانستیم از فرصت این تعطیلی استفاده کرده و کارهای علمی برای تئاتر انجام دهیم، نمایشنامه بنویسیم، جلسات غیرحضوری نقد و بررسی کتاب برگزار کنیم، نکوداشت‌های غیرحضوری از چهره‌های شاخص تئاتر و نظیر این موارد را انجام دهیم. نباید اسیر شرایط شویم و تا دیر نشده است باید برای هنر دل سوزاند. اگر تئاتر به نیازهای روز مردم پاسخ دهد پس از این وضعیت نیز مورد استقبال قرار می‌گیرد. طبیعتاً وضعیت کرونایی باعث شده که عادت‌هایی در مردم از بین رفته و عادات جدیدی جایگزین شود. بنابراین نیاز است هنرمندان خود را مطابق با شرایط، روزآمد کنند.
رهبری می‌گوید: در روزهایی که امکان اجرای حضوری نبود، عده‌ای به سمت اجراهای غیر حضوری و دیجیتال رفتند. این در حالی است که تا کنون ضبط تئاتر، نمایش آن در فضای مجازی و استفاده از امکانات جدید را جدی نگرفته بودیم؛ شاید این اتفاق درس عبرتی باشد که پس از این هر تئاتری را علاوه بر اجرای زنده، ضبط کنیم تا بتوانیم آن را در فضاهای اینترنتی به فروش رسانده و به بازاریابی این حوزه نیز کمک کرده باشیم.
وی با بیان اینکه "اهالی تئاتر در مواجهه با شیوع ویروس کرونا به دو دسته تقسیم می‌شدند" تصریح کرد: برخی که چند وجهی بودند و به هنرهای دیگر نیز می‌پرداختند، آسیب کمتری دیده و راحت‌تر گذران زندگی کردند اما کسانی که تنها هنرشان تئاتر بود و معیشت خود را نیز از همین طریق تأمین می‌کردند، آسیب جدی دیدند. سخن من با اهالی تئاتر این است که نباید منفعل باشند، اما روی اصلی سخنم با مدیران هنری شهر است. قبل از اینکه حادثه کرونا پیش آید، بودجه‌ای برای این هنر تعیین شده بود. این بودجه اکنون صرف چه کاری می‌شود؟ اگر مدیران ارجمند در این ایام دل بسوزانند و کارهای مفیدی که به آنها اشاره کردم را برای هنر تئاتر انجام دهند، فردای پایان کرونا شرایط ما بسیار خوب خواهد بود و نه تنها خسارت نمی‌بینیم بلکه منفعت خواهیم برد.
این نمایشنامه نویس اضافه کرد: سوالی دارم. آیا پس از شیوع کرونا در نهادها و ادارات هنری، اتاق‌های فکر و جلساتی که به تصمیم‌سازی‌های خلاق بپردازند شکل گرفت؟ ای کاش به این سوال پاسخ داده شود!
گزارش از: صدیقه کهیانی - خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما