به گزارش خبرنگار ایمنا، ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی ایران در وضعیت بیابانی است و حدود ۱۰۰ میلیون هکتار از اراضی کشور نیز بر اثر فرسایش بادی، آبی، شوری‌زایی و تخریب فیزیکی، شیمیایی خاک در معرض بیابانی شدن قرار دارند. طبق تعریف کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی به تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه‌خشک بر اثر فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی که منجر به "کاهش توان تولید اراضی" می‌شود، بیابان‌زایی گفته می‌شود.
ایران با مساحتی نزدیک به ۱۶۴ میلیون هکتار به‌رغم برخورداری از تنوع اقلیمی، در کمربند خشک جهان قرار دارد. بر پایه آمارها حدود ۶۱ درصد از مساحت این کشور اقلیم خشک و فراخشک دارد و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است.
همچنین بیش از ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشور در ۲۲ استان تحت فرسایش بادی است و از این مساحت ۷.۷ میلیون هکتار جزء کانون‌های "بحرانی" فرسایش بادی محسوب می‌شود، این مناطق در استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان، سمنان، کرمان، اصفهان، مرکزی، ایلام، خوزستان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی قرار دارند.
استان اصفهان با مساحت حدود ۱۰ میلیون هکتار دارای سه میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار اراضی بیابانی است که نزدیک به یک میلیون و ۹۲ هزار هکتار آن کانون فرسایش بادی است. کانون‌های فرسایش بادی، مناطق فاقد پوشش گیاهی هستند که با وزش باد بیش از چهار متر بر ثانیه گرد و خاک ایجاد می‌کنند و تاکنون ۱۶ کانون فرسایش بادی در هشت شهرستان آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار، خور وبیابانک، نطنز، نائین و کاشان شناسایی شده‌اند.
خسارت ۱۲۴ میلیارد تومانی فرسایش بادی در سال به منابع زیستی استان اصفهان
طبق برآوردها فرسایش بادی سالانه ۱۲۴ میلیارد تومان به منابع زیستی و اقتصادی استان اصفهان خسارت می‌زند. طرح مقابله با بیابان‌زایی از سال ۱۳۴۷ تاکنون در استان اصفهان اجرا می‌شود و از آن سال تاکنون برای تثبیت تپه‌های ماسه‌ای ۳۰ هزار هکتار مالچ‌پاشی و در کنار آن بیش از ۳۰۷ هزار هکتار جنگل دست کاشت در اراضی بیابانی استان ایجاد شده است.
به گفته مسئولان منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان اجرای این طرح‌ها در سطح این استان از نظر اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تأثیر بسزایی داشته که می‌توان به حفظ بیش از ۷۰۰ کیلومتر جاده مواصلاتی، دو فرودگاه، راه آهن و ۳۸ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در پناه جنگل‌ها و تاغ‌زارها اشاره کرد. در راستای مقابله با بیابان زایی سال گذشته نیز به رغم مخالفت‌های فعالان زیست محیطی حدود ۲۹۵ هکتار از اراضی الویت دار کویر ابوزیدآباد در شهرستان آران و بیدگل با اعتباری بالغ بر ۲۴ میلیارد تومان مالچ پاشی شد.
مالچ‌پاشی در دستور کار منابع طبیعی نیست
در این پیوند محمد حسین شاملی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: سال گذشته با مصوبه مجلس و تأئید سازمان حفاظت محیط زیست عملیات مالچ‌پاشی در ابوزید آباد اجرا شد و پس از آن عملیات را متوقف کردیم تا نتایج آن ارزیابی شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر طرح مالچ پاشی در استان اصفهان در دستور کار نیست، می‌افزاید: بذرکاری، نهالکاری، کنترل هرزآب و مدیریت جنگل‌های دست کاشت از جمله طرح‌هایی است که برای مقابله با بیابان‌زایی در اصفهان پیگیری خواهیم کرد و طرح‌های زیادی در دست اجرا داریم که مالچ‌پاشی نیاز نیست.
شاملی خاطرنشان می‌کند: در ۵۲ سال گذشته که طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی در استان اصفهان اجرا شده است، مالچ‌پاشی پنج درصد آن طرح‌ها نبوده است در حالی که ۹۵ درصد اقدامات در این زمینه ایجاد جنگل‌های دست کاشت مانند بذرکاری و نهالکاری موفق بوده است.
وی ادامه می‌دهد: تاکنون هر شرکتی که مالچ غیرنفتی معرفی کرده است عرصه در اختیارشان قرار دادیم تا طرح خود را اجرا کنند اما از استفاده هیچ کدام این نوع مالچ‌ها جواب قطعی به دست نیامده است در حالی که اگر استفاده از یک نوع مالچ غیرنفتی در عرصه‌ها جواب دهد اولویت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری خواهد بود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان می‌افزاید: سازمان جنگل‌ها پیگیر ارزیابی نتیجه استفاده از مالچ نفتی با نظر سازمان حفاظت محیط زیست است، اگر ارزیابی ایراداتی داشته باشد بی شک مالچ نفتی استفاده نمی‌شود.
استفاده از مالچ‌های ریگی- ماسه‌ای یک بار برای همیشه
به اعتقاد مخالفان استفاده از مالچ نفتی، این ماده مشکلات زیست محیطی و اقتصادی دارد؛ در این پیوند پروفسور پرویز کردوانی پدر کویرشناسی ایران به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: استفاده از مالچ نفتی منظره زشتی برجا می‌گذارد و از سوی دیگر وقتی مالچ دمای هوای منطقه را بالا می‌برد حیواناتی که زیر این مالچ هستند مانند سوسک، هزارپا، خرخاکی و سایر جانداران می‌میرند. حتی مالچ در همین کاشان و آران و بیدگل گیاهی مانند دم گاوی را از بین می‌برد.
وی می‌افزاید: مالچ نفتی فلزات سنگین سمی دارد، در زمان بارندگی باران و آب در زمین نفوذ نمی‌کند؛ همچنین نباید هیچ حیوانی در سطح منطقه‌ای که مالچ پاشی شده حرکت کند زیرا به زمین می‌چسبد. با وجود هزینه، بوی نامطبوع و آلودگی‌ها پس از سه سال اثرات مالچ از بین می‌رود و باید دو مرتبه منطقه مالچ‌پاشی شود؛ به این دلیل است که از قبل انقلاب در خوزستان بارها حمیدیه و سوسنگرد را مالچ‌پاشی کردند و هنوز هم ادامه دارد.
کردوانی با تاکید بر اینکه استفاده از مالچ نفتی خیانت به کشور است، تصریح می‌کند: نفتی که گران است برای تولید مالچ باید به قیر تبدیل شود و نیاز به کارخانه‌های مختلف دارد؛ برای تولید مالچ از ۵۰ درصد آب، ۴۸ درصد قیر و ۲ درصد ماده ممزوج کننده مانند انیون، کاتئیون یا رس استفاده می‌شود تا قیر شل به وجود آید؛ همچنین برای پاشیدن مالچ به ماشین‌های مخصوص نیاز است.
پدر کویرشناسی ایران استفاده از مالچ ریگی را برای کنترل ریزگرد و مالچ رسی- ماسه‌ای را برای تثبیت شن‌های روان مناسب می‌داند و می‌افزاید: بتن ماسه‌ای که با ۵۰ درصد آب، ۳۵ درصد رس خالص و ۱۵ درصد ماسه تولید شود شن‌های روان را تثبیت می‌کند و از سوی دیگر مشکلات زیست محیطی مانند ایجاد بوی نامطبوع و یا از بین رفتن تنوع زیستی را به دنبال نخواهد داشت و هوا را نیز خنک می‌کند؛ ماسه ماده‌ای ارزان و در دسترس است.
کردوانی معتقد است: اگر سالانه یک تا دو هزار هکتار مالچ ریگی برای تثبیت شن‌های روان در مناطق بحرانی اجرا شود با بیابان زایی و ریزگرد یک بار برای همیشه مقابله می‌شود و هزینه‌های اقتصادی و زیست محیطی کمتری در مقایسه با مالچ نفتی دارد.
مالچ نفتی آخرین راهکار برای مقابله با بیابان‌زایی
اما حسین اکبری سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: مالچ‌پاشی اقدامی موقت است که برای تثبیت بیولوژیک تپه‌های ماسه‌ای بسترسازی می‌کند؛ از جمله نمونه‌های موفق در سطح استان اصفهان می‌توان به تاغ‌زارهای بسیار فشرده منطقه ریگ بلند شهرستان آران و بیدگل اشاره کرد که هم‌اکنون زیستگاه انواع حیات‌وحش است.
وی می‌افزاید: موفقیت طرح‌های مالچ‌پاشی نفتی که دهه‌های ۶۰ و ۷۰ در استان اصفهان به ویژه آران و بیدگل و ابوزیدآباد انجام شد هم اکنون به صورت تاغ‌زارهای بسیار وسیع در بستر مالچ‌پاشی شده قابل مشاهده است.
بنا بر تاکید سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان؛ مالچ‌پاشی یک هدف نیست بلکه آخرین راهکار و ابزاری برای زمینه سازی کنترل بیولوژیک پدیده بیابان‌زایی است.
نظر شما