جی‌آی‌اس چیست و چه کاربردی در مدیریت شهری دارد؟

به گزارش خبرنگار ایمنا، علوم مرتبط با شهر و شهرسازی در چند دهه اخیر با تحولات گسترده‌ای همراه بوده که به دلیل تغییر نوع مسائل شهری و گستردگی حجم اطلاعات در شهر به وجود آمده است. این تغییر در نظام‌های شهری نیازمند بکارگیری الگوهای نوینی از تصمیم‌گیری است، اما از سوی دیگر این الگوها خود فرآیندی را شامل می‌شود که مبتنی بر روند درست برنامه‌ریزی بوده و در نهایت به مدیران و برنامه‌ریزان یک شهر برای اتخاذ تصمیمات مناسب کمک می‌کند. جی‌آی‌اس یکی از علوم مطرح و پرکاربرد در حوزه مسائل شهری است، برای اطلاع از چیستی علم جی‌آی‌اس و کاربرد آن در حوزه مسائل شهری با هادی عبدالعظیمی، عضو هیئت علمی گروه سنجش از راه دور و جی‌آی‌اس دانشگاه آزاد اسلامی شیراز گفت و گویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

جی‌آی‌اس چیست و چگونه شکل گرفت؟

این علم از دهه ۶۰ میلادی، در کشور کانادا و در حوزه مسائل کشاورزی و منابع طبیعی مورد استفاده قرار گرفت. جی‌آی‌اس در دهه ۷۰ در دانشگاه هاروارد به صورت جدی در محیط‌های کامپیوتری دنبال شد و در دهه ۸۰ نیز بحث‌های مربوط به تجاری سازی جی‌آی‌اس مطرح شد و با گذشت زمان تبدیل به علمی شد که ما امروزه آن را به عنوان علم اطلاعات مکانی می‌شناسیم. کاربرد این علم در ابتدا بیشتر در حوزه مسائل کشاورزی و منابع طبیعی بوده است اما به تدریج در حوزه مسائل شهری نیز وارد شد و مورد استفاده قرار گرفت. جی‌آی‌اس(Geospatial information science ) فراتر از یک نرم افزار است و علمی است که امروزه به عنوان علم اطلاعات مکانی شناخته می‌شود و در تصمیم گیری در آن مکان مبنا بوده و با استفاده از نرم افزارها، سخت افزارها و دانش مربوط ما را به یک تصمیم سازی بهینه می‌رساند. هر چیزی اتفاق می‌‎افتد و هر رخدادی در جایی رخ می‌دهد که مکان آن رخداد است. طول و عرض جغرافیایی و اطلاعات مربوط به آن رخداد داده‌های اولیه را فراهم می‌کند. جی‌آی‌اس اطلاعات را با مکان لینک کرده تا به تصمیم‌سازی برسد.

جی‌آی‌اس چه بستری را برای مدیران و برنامه‌ریزان فراهم می‌کند؟

جی‌آی‌اس با یک سری داده(Data) یا داده خام سروکار دارد، آنها را تبدیل به اطلاعات می‌کند و پس از ایجاد (Evidence) به ما آگاهی می‌دهد. آگاهی ما را به تصمیم‌سازی (Decision Making) می‌رساند  که می‌تواند در خدمت مدیران اجرایی، سازمان‌ها و ادارت قرار بگیرد تا مرحله تصمیم گیری به درستی انجام شود. رسالت جی‌آی‌اس این است که ما را به یک تصمیم سازی و تصمیم گیری بهینه برساند، اما متأسفانه دانشجویان رشته‌های مختلف به جی‌آی‌اس به چشم یک ابزار نگاه می‌کنند در صورتی که بسیاری از توابع تحلیل مکانی در علم اطلاعات مکانی وجود دارد که برگرفته از روابط ریاضی و آماری و قوانین مختلفی است که در رشته‌های مختلف از جمله جغرافیا، برنامه ریزی شهری و مدیریت استفاده می‌شود. جی‌آی‌اس یک علم بین رشته‌ای است که به نحوی با مکان(Location) و طول و عرض جغرافیایی لینک شده تا در یک فرآیند منطقی به تصمیم سازی درستی برسیم.

اهمیت داده‌ها و اطلاعات در علم جی‌آی‌اس چیست؟

نرم افزار آرک جی‌آی‌اس (Arc GIS) که برای تحلیل داده‌های مکانی استفاده می‌شود صرفاً ادیت کردن را انجام نمی‌دهد، بلکه کار آن تحلیل داده‌ها و تبدیل آن به اطلاعات، مستندات و دانش است تا در نهایت تصمیم گیری درستی بشود هرچقدر داده‌های بهتر و دقیق‌تری در اختیار باشد، شرایط برای تصمیم سازی بهینه‌تر نیز فراهم می‌شود. متأسفانه برخی سازمان‌ها اطلاعات را بدرستی در اختیار دانشجویان، برنامه ریزان و مراکز تحقیقاتی قرار نمی‌‎دهند و به طور کلی دریافت اطلاعات از سازمان‌ها در ایران واقعاً سخت است.

کاربرد جی‌آی‌اس در علوم شهری چیست؟

مکان‌یابی یکی از کاربردهای این علم است که می‌تواند در سطوح و حوزه‌های مختلف مسائل شهر مورد استفاده قرار بگیرد، به طور مثال تنظیم و بررسی نقشه توزیع مکانی کرونا در سطح شهر مشخص می‌کند که تعداد بیماران در کدام مکان‌های شهر بیشتر است، این موجب شده تا شهروندان آگاهی درستی از مناطق مختلف شهر داشته باشند و توزیع وسایل بهداشتی یا قرنطینه کردن برخی مکان‌های شهر به نحو درست و علمی انجام شود، به عبارتی مدیریت کرونا را می‌توان بر اساس اطلاعات مکانی افراد مبتلا به کرونا انجام داد، در این فرآیند اطلاعات با مکان لینک شده تا به یک تصمیم سازی بهینه برسیم.

برای مکان‌یابی بیمارستان‌های یک شهر یا یک منطقه از شهر یا مکان‌یابی مرکز دفن پسماندهای شهری نیز می‌توان از علم جی‌آی‌اس استفاده کرد. در این صورت ما به لایه‌های مختلف اطلاعاتی نیاز داریم که باید بر اساس هدفی باشد که ما مدنظر داریم. به طور مثال برای مکان‌یابی بیمارستان قطعاً مسئله سازگار یا ناسازگار بودن آن کاربری و همجواری آن با سایر کاربری‌ها مدنظر است. تراکم جمعیتی، ترافیک، نزدیکی به گسل، نزدیکی به فضاهای سبز شهری (به علت احداث بیمارستان)، همگی جزء لایه‌های اطلاعاتی است که می‌تواند در مکان‌یابی یک بیمارستان مورد استفاده قرار بگیرد.

برای مکان‌یابی وقوع جرم در یک منطقه یا در یک شهر نیز در صورتی که داده‌ها در ارتباط با وقوع جرم از مکان‌های مختلف شهر یا یک منطقه از شهر جمع آوری شود و لایه‌های اطلاعاتی در ارتباط با آن شکل بگیرد، می‌توان مکان‌های پر خطر را شناسایی کرده و نسبت به مکان‌یابی ایستگاه‌های پلیس اقدام کرد.

مکان‌یابی دفن پسماند نیز باید بر اساس لایه‌های اطلاعاتی نظیر وضعیت آب‌های زیرزمینی، نزدیکی به گسل، رطوبت خاک، همجواری با شهر، همجواری با جاده باشد که همه اینها با استفاده از توابع جی‌آی‌اس و توابع تحلیل مکانی قابل تهیه است. همپوشانی این لایه‌های اطلاعاتی با استفاده از الگوریتم‌های تصمیم سازی، بهترین مکان را برای دفن پسماند مشخص می‌کند و سازمان‌هایی نظیر شهرداری و مدیریت پسماند می‌تواند از این اطلاعات استفاده کند.

مسیریابی نیز از دیگر کاربردهای علم اطلاعات مکانی است. این مسیریابی برای اهداف مختلفی می‌تواند استفاده شود، از جمله کاربرد آن مسیریابی ماشین‌های اورژانس و خودروهای آتش نشانی در شهر است تا بتواند بهترین مسیر را انتخاب کرده و بیمار را به بیمارستان برساند یا با انتخاب بهترین مسیر سریع‌تر به نقطه حادثه خیز در شهر برسد زیرا سه تا پنج دقیقه بعد از تماس، نیروهای آتش نشانی باید در مکان حادثه حضور داشته باشند. خودروهای حامل دارو و مواد غذایی نیز می‌توانند کوتاه‌ترین مسیر را انتخاب کنند تا با ترافیک شهری کمتری مواجه شوند و سریع‌تر به مقصد برسند.

‌گفت‌وگو از: بهناز عربزاده، خبرنگار خبرگزاری ایمنا